Azıa elderi
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdiligi: Azıa dúnıe bóliginiń ereksheligi, klımaty men tabıǵat jaǵdaıyn, halqy men elderin ártúrli bilim kózderimen oqýshylardyń bilimin tereńdetý.
Damytýshylyǵy: oqýshylardyń tez qabyldaýyna jol ashý, oı - qıalyna erik bere otyryp, óz pikirin aıtýǵa, qorytyndy shyǵarýǵa tóseldirý, teorıalyq bilimin, zeıinin damytý.
Tárbıeligi: logıkalyq oılaý mádenıetin qalyptastyrý, ultjandylyqqa, rýhanılyqqa tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: Baspasóz - konferensıa sabaǵy
Sabaqtyń ádisteri: Damyta oqytý, suraq - jaýap elementteri, shyǵarmashylyq ádis.
Pánaralyq baılanys: Ádebıet, ınformatıka, tarıh
Sabaqtyń kórnekiligi: Oqýlyq, atlas, keskin karta, dúnıejúziniń fızıkalyq jáne saıası kartasy
Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi
İİ. Sabaqtyń maqsatyn qoıý
a) geografıalyq ornyn anyqtaý
á) tabıǵat jaǵdaıy, baılyǵy
b) klımaty
v) halqy
Uıymdastyrý kezeńinen keıin oqýshylarǵa sabaqtyń maqsaty tanystyryldy, baspasóz - konferensıasynyń ereksheligi túsindirildi, oqýshylar daıyndyǵy boıynsha 3 topqa bólinedi. Júrgizýshiler konferensıa qonaqtaryn tanystyryp, tilshiler suraqtaryna jaýap berýdi ótinedi. Ár aımaqty bastap kelgen top basshylaryna sóz beriledi.
1 top – Ońtústik - Batys Azıa
2 top – Ońtústik Azıa
3 top – Ońtústik - Shyǵys Azıa
Ár toptyń 1-shi geograftary óz aımaqtarynyń geografıalyq ornyn anyqtap elderin kórsetip ótedi. Astanalaryn da atap kórsetedi.
1top: Ońtústik - Batys Azıa, Eýropa, Azıa, Afrıka dúnıe bólikteriniń toǵysqan jerinde ornalasqan erekshe aımaq. Ońtústik batys Azıa elderi Kishi Azıa, Arabıa túbekteri men Iran taýly qyratyn alyp jatyr quramyna Túrkıa, Kıpr, Iran, Irak, Aýǵanstan, Arab ámirligi, Iemen, Oman, Katar, Bahreın, Kýveıt kiretin bul aımaqty «Taıaý Shyǵys» dep ataıdy.
Taýlardyń eń bıigi – Gındıkýsh taýlary. Taýly qyrattardyń eń bıigi – Armán taýly qyraty. Jer qyrtysyndaǵy kúshti jarylar áserinen janartaý atqylaýlaryna ushyraǵan. Qazirgi kezde janartaýlyq áreket báseńdegen, birneshe sóngen janartaýlar bar. Eń irisi – Úlken Ararat(5165m). Armán taýly qyratynyń soltústiginde Kavkaz taýlary ornalasqan. Túbektiń Jerorta teńizi jaǵalaýy arqyly tereń tektonıkalyq jarylys ótedi. Osy jarylys boıynda Jer sharynyń teńiz deńgeıinen eń tómen jatqan bóligi – Óli teńiz (– 403 metr) ornalasqan
Jalaýlary men birge aımaqtar men terıtorıalary Aýmaǵy
(km²) Astanalary
Ońtústik - batys Azıa:
Aýǵanstan
647, 500 Kabýl
Bahreın
665 Manama
Kıpr 9, 250 Nıkosıa
Iran
1, 648, 195 Tegeran
Iraq
437, 072 Baǵdad
Izraıl
20, 770 Quddys[19]
Iordanıa
92, 300 Amman
Kýveıt
17, 820 Kýveıt
Lıvıa
10, 452 Beırýt
Oman
212, 460 Mýskat
Qatar
11, 437 Doha
Saýd Arabıasy
1, 960, 582 Rıad
Sırıa
185, 180 Damask
Túrkıa
756, 768 Ankara
Birikken Arab Ámirlikteri
82, 880 Abý Dabı
Iemen
527, 970 Sana
2 top: Ońtústik Azıa elderi. Úndistan túbegi men oǵan jalǵasyp jatqan araldardy qamtıtyn Ońtústik Azıa elderi Azıanyń basqa bóliginen Gımalaı taýlary men Úndi - Gang oıpaty arqyly bólinip jatyr. Ońtústik Azıa quramyna Pákistan, Úndistan, Bangladesh, Nepal, Býtan, Shrı - Lanka, Maldıv Respýblıkasy kiredi. Aımaqtaǵy eń úlken el – Úndistan, al eń kishkentaı elder – Býtan koróldigi men marjandyq araldarda ornalasqan Maldıv Respýblıkasy. Býtan men Nepal taý elderi bolyp tabylady. Ońtústik Azıanyń jer bederi óte kúrdeli. Munda asqaqtaǵan Gımalaı taýlarynyń etegindegi Úndi - Gang oıpaty ońtústikke qaraı birtindep bıiktep, Dekan taýly ústirtine ulasady. Gımalaı taýynyń eń bıik núktesi – Djomolýngma, onyń bıiktigi 8848m.
Jalaýlary men birge aımaqtar men terıtorıalary Aýmaǵy
(km²) Astanalary
Ońtústik Azıa:
Bangladesh
144, 000 Daka
Býtan
47, 000 Thimphu
Úndistan 3, 167, 590 Nú Delı
Maldıvter
300 Male
Nepal
140, 800 Katmandý
Pákistan
803, 940 Islamabad
Shrı - Lanka
65, 610 Kolombo
3top: Ońtústik - Shyǵys Azıa elderiniń quramyna Úndiqytaı túbegi, Fılıppın araldary jáne Malaııa arhıpelagynda ornalasqan elder jatady. Bul elderdiń qataryna Indonezıa, Laos, Mánma, Taıland, Vetnam, Kambodja. Fılıppın, Malaızıa, Brýneı, Malakka túbeginiń ońtústigindegi araldar ornalasqan qala – memleket Sıngapýr da kiredi. Aımaqtaǵy eń iri memleket - Indonezıa.
Jalaýlary men birge aımaqtar men terıtorıalary Aýmaǵy
(km²) Astanalary
Ońtústikshyǵys Azıa:
Brýneı
5, 770 Bandar Serı Begaýan
Kambodja 181, 040 Pnompen
Shyǵys Tımor[10]
15, 007 Dılı
Indonezıa[11]
1, 419, 588 Jakarta
Laos
236, 800 Vientiane
Malaızıa
329, 750 KýalaLýmpýr
Mánma (Bırma)
678, 500 Naypyidaw[12]
Fılıppın 300, 000 Manıla
Sıngapýr
704 Sıngapýr
Taıland
514, 000 Bangkok
Vetnam
331, 690 Hanoı
Endi geologtar sóılesin. Óz elderinde qandaı paıdaly qazbalar bar eken.
1 top: Taýlar Parsy shyǵanaǵyna qaraı saty túrinde alasaryp, qatty maıysqan Mesopotamıa oıpatyna ulasady. Bul oıpattyń ataýy «Eki ózen aralyǵy» degen maǵynany bildiredi, oıpat arqyly Tıgr jáne Evfrat ózenderi aǵyp ótedi. Ońtústik – Batys Azıa tas kómirmen tústi metaldarǵa baı. Sonymen qatar vólfram, hromıt, polımetaldardyń ken oryndary bar, kólderden as tuzy óndiriledi. Aımaqtyń basty baılyǵy – munaı men gaz.
2 top: Ońtústik Azıa paıdaly qazbalarǵa baı. Úndistan túbeginde temir, mys, marganes, hromıt, altyn, almas, grafıt ken oryndary bar. Jaǵalyq jazyqtarda munaı men tabıǵı gaz kezdesedi. Aımaq sırek kezdesetin asyl tastarǵa da baı.
3 top: Ońtústik - Shyǵys Azıa arqyly dúnıejúzilik mańyzy bar qalaıy men vólfram beldeýi ótedi. Sondaı - aq aımaq qoınaýynan mys, myrysh, kúmis, altyn, temir, munaı men tabıǵı gazdyń mol qory tabylǵan.
Bıologtar óz elderinde qandaı ósimdikter men janýarlar baryn aıtyp ótsin.
1 top: Munda ósimdikterden – sheńgel sıaqty tikenekti butalar, al jer asty sýlary jaqyn jatqan shurattarda qurma pálmasy ósedi. Janýarlardan – jelaıaq bókender, jabaıy esek - onagr, bir órkeshti jabaıy túıe - nar, tarǵyl qorqaý qasqyr men shıebóriler kezdesedi, kemirýshiler óte kóp.
2top: Munda astyq tuqymdastarǵa jatatyn bıik shópter arasynda palmıra pálmasy, hosh ıisti sandal aǵashy, tık jáne maıly aǵashtar ósedi. Janýarlardan – Úndistan men Shrı - Lankada jabaıy pilder saqtalǵan. Maımyldar barlyq jerinde kezdesedi.
3 top: Ósimdikterden – uzyndyǵy 200 - 300m - ge jetetin oralyp ósetin rotang pálmasy men lıanalar aǵashtardy shyrmap, ormandy quraıdy. Aǵash dińderinde shyrmalyp ósetin orhıdeıalar ormanǵa aıryqsha kórik beredi. Janýarlardan – jabaıy buqalar, ıt basty maımyldar, iri orangýtań, jolbarys, qabylandar mekendeıdi.
Ár elderde qandaı din taralǵanyn dintanýshylardan bilsek.
1 top: Ońtústik - Batys Azıa – qazirgi álemdik ıslam, hrıstıan, ıýdaızm dinderiniń besigi. Sondyqtan da aımaq halqynyń ulttyq quramy óte kúrdeli. Basym bóligi musylmandar - súnnetter men sheıtter basym.
2 top: Ońtústik Azıadaǵy Gımalaı taýlarynyń baýraıy – álemdik din bolyp esepteletin býddızmniń paıda bolǵan jeri. Sonymen qatar munda musylmandar, ındýıster, hrıstıandar da bar.
3top: Munda – musylmandar, býddalyqtar, protestanttar men katolıkter bar. Musylmandar men býddalyqtar basym. Mánma, Taıland, Laos sıaqty memleketter býdda dinin ustansa, Indonezıa, Malaızıa, Brýneı syndy elder ıslam dinin ustanady.
Kelesi sózdi demograftarǵa bersek. Halyq sany men tyǵyzdyǵyn aıtyp ótse.
1 top:
Jalaýlary men birge aımaqtar men terıtorıalary Halyq sany
(1 July 2010 est.)
mln. adam Jurt tyǵyzdyǵy
(per km²)
Ońtústik - batys Azıa:
Aýǵanstan
29, 1 45
Bahreın
1, 3 1807
Qybyr[16]
1, 1 118
Iran
75, 1 46
Iraq
31, 5 72
Izraıl
7, 6 342
Iordan
6, 5 73
Kýveıt
3, 1 175
Lıvıa
4, 3 353. 6
Oman
3, 1 10
Qatar
1, 7 152
SaýdArabıasy
29, 2 14
Sırıa
22, 5 122
Túrkıa[20]
73, 6 94
Birikken Arab Ámirlikteri
5, 4 64
Iemen
23, 6 23, 6
2top:
Jalaýlary men birge aımaqtar men terıtorıalary Halyq sany
(1 July 2010 est.)
mln. adam Jurt tyǵyzdyǵy
(per km²)
Ońtústik Azıa:
Bangladesh
164, 4 1142
Býtan
0, 7 15
Úndistan[13]
1188, 8 362
Maldıvter
0, 3 1070
Nepal
28 191
Pákistan
184, 8 232
Shrı - Lanka
20, 7 315
3top:
Jalaýlary men birge aımaqtar men terıtorıalary Halyq sany
(1July 2010 est.)
mln. adam Jurt tyǵyzdyǵy
(per km²)
Ońtústik-shyǵys Azıa:[9]
Brýneı
0, 4 66
Kambodjıa
15, 1 83
Shyǵys Tımor[10]
1, 2 77
Indonezıa[11]
235, 5 124
Laos
6, 4 27
Malaızıa
28, 9 87
Mánma (Bırma)
53, 4 79
Fılıppınder
94 313
Sıngapýr
5, 1 7526
Taıland
68, 1 133
Vetnam
88, 9 268
Etnograftar men mádenıettanýshylar óz elderiniń mádenıetimen, sáýlet ónerimen, týrızmmen tanystyrsyn.
1 top: Ońtústik - Batys Azıada eń ejelgi eginshilik órkenıeti qalyptasyp, iri kerýen joldary ótken. Bul aımaqta dúnıe júzindegi eń alǵashqy qalalar men mádenıet ortalyqtary paıda bolǵan. Aımaqta shaǵyn qalalar basym, tarıhı kelbetin ózgerissiz saqtap qalǵan ejelgi qalalar kóp. Damask, Ierýsalım, Baǵdad, Mekke men Medıne, Basra, Stambýl qalalarynda sáýlet óneriniń ejelgi jáne jańa úlgileri tańǵajaıyp úılesimin tapqan. Týrızm: Vıfleem – Izraıldegi hrıstıandar ortalyǵy; Kıpr – klımattyq kýrorttyq zona; Lımasol – Kıpr aralynyń ońtústik jaǵalaýyndaǵy klımattyq kýrort. Mekke men Medıne – ıslamdaǵy negizgi dinı ortalyq.
2 top: Ońtústik Azıa elderi uzaq ýaqyt Ulybrıtanıanyń otary bolǵandyqtan tabıǵat baılyqtary aıaýsyz tonalyp, halqy ezgige ushyraǵan. Elderdiń sharýashylyǵy men turmys jaǵdaıy óte tómen dárejede qalyp qoıǵan. Táýelsizdigin alǵannan keıin ǵana bul elder damýdyń jańa jolyna baǵyt aldy. Úndistanda sáýlet óneriniń teńdessiz ǵımarattary kóp. Mysaly Agradaǵy Táj - Mahal saraıy. Týrızm: Mýmbaı – Úndistandaǵy úlken qala, týrısik ortalyq. Munda Úndistan qaqpalary, trıýmfaldi arkalary, úndistandyq «Gollıvýd» bar; Tadj - Mahal – Úndi arhıtektýrasynyń eskertkishi, Shah - Djahan men onyń jubaıynyń mavzoleıi.
3 top: Týrızm: Sıngapýr – Ońtústik - Shyǵys Azıadaǵy tanymdyq, saýyqtyrý, iskerlik týrızmniń ortalyǵy; Samýı – aral, Taılandtyń ońtústik - shyǵysyndaǵy klımattyq kýrorttyq zona; Pkýhet – aral, Taılandtyń ońtústik - batysyndaǵy kýrorttyq zona, týrızm ortalyǵy; Pınang – Malaızıanyń soltústik - batys bóligindegi aral. Klımattyq kýrorttyq zona; Balı – Iava aralynyń shyǵysyna qaraı Kishi Zond araldary quramyndaǵy ındonezıadaǵy aral. Klımattyq kýrorttyq zona.
Úıge tapsyrma: «Azıanyń aımaqtary men elderi» kartasyn jáne qosymsha málimetterdi paıdalanyp, óz betińmen Soltústik Azıa elderiniń qysqasha sıpattamasyn qurastyryńdar.
Bilimdiligi: Azıa dúnıe bóliginiń ereksheligi, klımaty men tabıǵat jaǵdaıyn, halqy men elderin ártúrli bilim kózderimen oqýshylardyń bilimin tereńdetý.
Damytýshylyǵy: oqýshylardyń tez qabyldaýyna jol ashý, oı - qıalyna erik bere otyryp, óz pikirin aıtýǵa, qorytyndy shyǵarýǵa tóseldirý, teorıalyq bilimin, zeıinin damytý.
Tárbıeligi: logıkalyq oılaý mádenıetin qalyptastyrý, ultjandylyqqa, rýhanılyqqa tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: Baspasóz - konferensıa sabaǵy
Sabaqtyń ádisteri: Damyta oqytý, suraq - jaýap elementteri, shyǵarmashylyq ádis.
Pánaralyq baılanys: Ádebıet, ınformatıka, tarıh
Sabaqtyń kórnekiligi: Oqýlyq, atlas, keskin karta, dúnıejúziniń fızıkalyq jáne saıası kartasy
Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi
İİ. Sabaqtyń maqsatyn qoıý
a) geografıalyq ornyn anyqtaý
á) tabıǵat jaǵdaıy, baılyǵy
b) klımaty
v) halqy
Uıymdastyrý kezeńinen keıin oqýshylarǵa sabaqtyń maqsaty tanystyryldy, baspasóz - konferensıasynyń ereksheligi túsindirildi, oqýshylar daıyndyǵy boıynsha 3 topqa bólinedi. Júrgizýshiler konferensıa qonaqtaryn tanystyryp, tilshiler suraqtaryna jaýap berýdi ótinedi. Ár aımaqty bastap kelgen top basshylaryna sóz beriledi.
1 top – Ońtústik - Batys Azıa
2 top – Ońtústik Azıa
3 top – Ońtústik - Shyǵys Azıa
Ár toptyń 1-shi geograftary óz aımaqtarynyń geografıalyq ornyn anyqtap elderin kórsetip ótedi. Astanalaryn da atap kórsetedi.
1top: Ońtústik - Batys Azıa, Eýropa, Azıa, Afrıka dúnıe bólikteriniń toǵysqan jerinde ornalasqan erekshe aımaq. Ońtústik batys Azıa elderi Kishi Azıa, Arabıa túbekteri men Iran taýly qyratyn alyp jatyr quramyna Túrkıa, Kıpr, Iran, Irak, Aýǵanstan, Arab ámirligi, Iemen, Oman, Katar, Bahreın, Kýveıt kiretin bul aımaqty «Taıaý Shyǵys» dep ataıdy.
Taýlardyń eń bıigi – Gındıkýsh taýlary. Taýly qyrattardyń eń bıigi – Armán taýly qyraty. Jer qyrtysyndaǵy kúshti jarylar áserinen janartaý atqylaýlaryna ushyraǵan. Qazirgi kezde janartaýlyq áreket báseńdegen, birneshe sóngen janartaýlar bar. Eń irisi – Úlken Ararat(5165m). Armán taýly qyratynyń soltústiginde Kavkaz taýlary ornalasqan. Túbektiń Jerorta teńizi jaǵalaýy arqyly tereń tektonıkalyq jarylys ótedi. Osy jarylys boıynda Jer sharynyń teńiz deńgeıinen eń tómen jatqan bóligi – Óli teńiz (– 403 metr) ornalasqan
Jalaýlary men birge aımaqtar men terıtorıalary Aýmaǵy
(km²) Astanalary
Ońtústik - batys Azıa:
Aýǵanstan
647, 500 Kabýl
Bahreın
665 Manama
Kıpr 9, 250 Nıkosıa
Iran
1, 648, 195 Tegeran
Iraq
437, 072 Baǵdad
Izraıl
20, 770 Quddys[19]
Iordanıa
92, 300 Amman
Kýveıt
17, 820 Kýveıt
Lıvıa
10, 452 Beırýt
Oman
212, 460 Mýskat
Qatar
11, 437 Doha
Saýd Arabıasy
1, 960, 582 Rıad
Sırıa
185, 180 Damask
Túrkıa
756, 768 Ankara
Birikken Arab Ámirlikteri
82, 880 Abý Dabı
Iemen
527, 970 Sana
2 top: Ońtústik Azıa elderi. Úndistan túbegi men oǵan jalǵasyp jatqan araldardy qamtıtyn Ońtústik Azıa elderi Azıanyń basqa bóliginen Gımalaı taýlary men Úndi - Gang oıpaty arqyly bólinip jatyr. Ońtústik Azıa quramyna Pákistan, Úndistan, Bangladesh, Nepal, Býtan, Shrı - Lanka, Maldıv Respýblıkasy kiredi. Aımaqtaǵy eń úlken el – Úndistan, al eń kishkentaı elder – Býtan koróldigi men marjandyq araldarda ornalasqan Maldıv Respýblıkasy. Býtan men Nepal taý elderi bolyp tabylady. Ońtústik Azıanyń jer bederi óte kúrdeli. Munda asqaqtaǵan Gımalaı taýlarynyń etegindegi Úndi - Gang oıpaty ońtústikke qaraı birtindep bıiktep, Dekan taýly ústirtine ulasady. Gımalaı taýynyń eń bıik núktesi – Djomolýngma, onyń bıiktigi 8848m.
Jalaýlary men birge aımaqtar men terıtorıalary Aýmaǵy
(km²) Astanalary
Ońtústik Azıa:
Bangladesh
144, 000 Daka
Býtan
47, 000 Thimphu
Úndistan 3, 167, 590 Nú Delı
Maldıvter
300 Male
Nepal
140, 800 Katmandý
Pákistan
803, 940 Islamabad
Shrı - Lanka
65, 610 Kolombo
3top: Ońtústik - Shyǵys Azıa elderiniń quramyna Úndiqytaı túbegi, Fılıppın araldary jáne Malaııa arhıpelagynda ornalasqan elder jatady. Bul elderdiń qataryna Indonezıa, Laos, Mánma, Taıland, Vetnam, Kambodja. Fılıppın, Malaızıa, Brýneı, Malakka túbeginiń ońtústigindegi araldar ornalasqan qala – memleket Sıngapýr da kiredi. Aımaqtaǵy eń iri memleket - Indonezıa.
Jalaýlary men birge aımaqtar men terıtorıalary Aýmaǵy
(km²) Astanalary
Ońtústikshyǵys Azıa:
Brýneı
5, 770 Bandar Serı Begaýan
Kambodja 181, 040 Pnompen
Shyǵys Tımor[10]
15, 007 Dılı
Indonezıa[11]
1, 419, 588 Jakarta
Laos
236, 800 Vientiane
Malaızıa
329, 750 KýalaLýmpýr
Mánma (Bırma)
678, 500 Naypyidaw[12]
Fılıppın 300, 000 Manıla
Sıngapýr
704 Sıngapýr
Taıland
514, 000 Bangkok
Vetnam
331, 690 Hanoı
Endi geologtar sóılesin. Óz elderinde qandaı paıdaly qazbalar bar eken.
1 top: Taýlar Parsy shyǵanaǵyna qaraı saty túrinde alasaryp, qatty maıysqan Mesopotamıa oıpatyna ulasady. Bul oıpattyń ataýy «Eki ózen aralyǵy» degen maǵynany bildiredi, oıpat arqyly Tıgr jáne Evfrat ózenderi aǵyp ótedi. Ońtústik – Batys Azıa tas kómirmen tústi metaldarǵa baı. Sonymen qatar vólfram, hromıt, polımetaldardyń ken oryndary bar, kólderden as tuzy óndiriledi. Aımaqtyń basty baılyǵy – munaı men gaz.
2 top: Ońtústik Azıa paıdaly qazbalarǵa baı. Úndistan túbeginde temir, mys, marganes, hromıt, altyn, almas, grafıt ken oryndary bar. Jaǵalyq jazyqtarda munaı men tabıǵı gaz kezdesedi. Aımaq sırek kezdesetin asyl tastarǵa da baı.
3 top: Ońtústik - Shyǵys Azıa arqyly dúnıejúzilik mańyzy bar qalaıy men vólfram beldeýi ótedi. Sondaı - aq aımaq qoınaýynan mys, myrysh, kúmis, altyn, temir, munaı men tabıǵı gazdyń mol qory tabylǵan.
Bıologtar óz elderinde qandaı ósimdikter men janýarlar baryn aıtyp ótsin.
1 top: Munda ósimdikterden – sheńgel sıaqty tikenekti butalar, al jer asty sýlary jaqyn jatqan shurattarda qurma pálmasy ósedi. Janýarlardan – jelaıaq bókender, jabaıy esek - onagr, bir órkeshti jabaıy túıe - nar, tarǵyl qorqaý qasqyr men shıebóriler kezdesedi, kemirýshiler óte kóp.
2top: Munda astyq tuqymdastarǵa jatatyn bıik shópter arasynda palmıra pálmasy, hosh ıisti sandal aǵashy, tık jáne maıly aǵashtar ósedi. Janýarlardan – Úndistan men Shrı - Lankada jabaıy pilder saqtalǵan. Maımyldar barlyq jerinde kezdesedi.
3 top: Ósimdikterden – uzyndyǵy 200 - 300m - ge jetetin oralyp ósetin rotang pálmasy men lıanalar aǵashtardy shyrmap, ormandy quraıdy. Aǵash dińderinde shyrmalyp ósetin orhıdeıalar ormanǵa aıryqsha kórik beredi. Janýarlardan – jabaıy buqalar, ıt basty maımyldar, iri orangýtań, jolbarys, qabylandar mekendeıdi.
Ár elderde qandaı din taralǵanyn dintanýshylardan bilsek.
1 top: Ońtústik - Batys Azıa – qazirgi álemdik ıslam, hrıstıan, ıýdaızm dinderiniń besigi. Sondyqtan da aımaq halqynyń ulttyq quramy óte kúrdeli. Basym bóligi musylmandar - súnnetter men sheıtter basym.
2 top: Ońtústik Azıadaǵy Gımalaı taýlarynyń baýraıy – álemdik din bolyp esepteletin býddızmniń paıda bolǵan jeri. Sonymen qatar munda musylmandar, ındýıster, hrıstıandar da bar.
3top: Munda – musylmandar, býddalyqtar, protestanttar men katolıkter bar. Musylmandar men býddalyqtar basym. Mánma, Taıland, Laos sıaqty memleketter býdda dinin ustansa, Indonezıa, Malaızıa, Brýneı syndy elder ıslam dinin ustanady.
Kelesi sózdi demograftarǵa bersek. Halyq sany men tyǵyzdyǵyn aıtyp ótse.
1 top:
Jalaýlary men birge aımaqtar men terıtorıalary Halyq sany
(1 July 2010 est.)
mln. adam Jurt tyǵyzdyǵy
(per km²)
Ońtústik - batys Azıa:
Aýǵanstan
29, 1 45
Bahreın
1, 3 1807
Qybyr[16]
1, 1 118
Iran
75, 1 46
Iraq
31, 5 72
Izraıl
7, 6 342
Iordan
6, 5 73
Kýveıt
3, 1 175
Lıvıa
4, 3 353. 6
Oman
3, 1 10
Qatar
1, 7 152
SaýdArabıasy
29, 2 14
Sırıa
22, 5 122
Túrkıa[20]
73, 6 94
Birikken Arab Ámirlikteri
5, 4 64
Iemen
23, 6 23, 6
2top:
Jalaýlary men birge aımaqtar men terıtorıalary Halyq sany
(1 July 2010 est.)
mln. adam Jurt tyǵyzdyǵy
(per km²)
Ońtústik Azıa:
Bangladesh
164, 4 1142
Býtan
0, 7 15
Úndistan[13]
1188, 8 362
Maldıvter
0, 3 1070
Nepal
28 191
Pákistan
184, 8 232
Shrı - Lanka
20, 7 315
3top:
Jalaýlary men birge aımaqtar men terıtorıalary Halyq sany
(1July 2010 est.)
mln. adam Jurt tyǵyzdyǵy
(per km²)
Ońtústik-shyǵys Azıa:[9]
Brýneı
0, 4 66
Kambodjıa
15, 1 83
Shyǵys Tımor[10]
1, 2 77
Indonezıa[11]
235, 5 124
Laos
6, 4 27
Malaızıa
28, 9 87
Mánma (Bırma)
53, 4 79
Fılıppınder
94 313
Sıngapýr
5, 1 7526
Taıland
68, 1 133
Vetnam
88, 9 268
Etnograftar men mádenıettanýshylar óz elderiniń mádenıetimen, sáýlet ónerimen, týrızmmen tanystyrsyn.
1 top: Ońtústik - Batys Azıada eń ejelgi eginshilik órkenıeti qalyptasyp, iri kerýen joldary ótken. Bul aımaqta dúnıe júzindegi eń alǵashqy qalalar men mádenıet ortalyqtary paıda bolǵan. Aımaqta shaǵyn qalalar basym, tarıhı kelbetin ózgerissiz saqtap qalǵan ejelgi qalalar kóp. Damask, Ierýsalım, Baǵdad, Mekke men Medıne, Basra, Stambýl qalalarynda sáýlet óneriniń ejelgi jáne jańa úlgileri tańǵajaıyp úılesimin tapqan. Týrızm: Vıfleem – Izraıldegi hrıstıandar ortalyǵy; Kıpr – klımattyq kýrorttyq zona; Lımasol – Kıpr aralynyń ońtústik jaǵalaýyndaǵy klımattyq kýrort. Mekke men Medıne – ıslamdaǵy negizgi dinı ortalyq.
2 top: Ońtústik Azıa elderi uzaq ýaqyt Ulybrıtanıanyń otary bolǵandyqtan tabıǵat baılyqtary aıaýsyz tonalyp, halqy ezgige ushyraǵan. Elderdiń sharýashylyǵy men turmys jaǵdaıy óte tómen dárejede qalyp qoıǵan. Táýelsizdigin alǵannan keıin ǵana bul elder damýdyń jańa jolyna baǵyt aldy. Úndistanda sáýlet óneriniń teńdessiz ǵımarattary kóp. Mysaly Agradaǵy Táj - Mahal saraıy. Týrızm: Mýmbaı – Úndistandaǵy úlken qala, týrısik ortalyq. Munda Úndistan qaqpalary, trıýmfaldi arkalary, úndistandyq «Gollıvýd» bar; Tadj - Mahal – Úndi arhıtektýrasynyń eskertkishi, Shah - Djahan men onyń jubaıynyń mavzoleıi.
3 top: Týrızm: Sıngapýr – Ońtústik - Shyǵys Azıadaǵy tanymdyq, saýyqtyrý, iskerlik týrızmniń ortalyǵy; Samýı – aral, Taılandtyń ońtústik - shyǵysyndaǵy klımattyq kýrorttyq zona; Pkýhet – aral, Taılandtyń ońtústik - batysyndaǵy kýrorttyq zona, týrızm ortalyǵy; Pınang – Malaızıanyń soltústik - batys bóligindegi aral. Klımattyq kýrorttyq zona; Balı – Iava aralynyń shyǵysyna qaraı Kishi Zond araldary quramyndaǵy ındonezıadaǵy aral. Klımattyq kýrorttyq zona.
Úıge tapsyrma: «Azıanyń aımaqtary men elderi» kartasyn jáne qosymsha málimetterdi paıdalanyp, óz betińmen Soltústik Azıa elderiniń qysqasha sıpattamasyn qurastyryńdar.
You Might Also Like
-
Sabaqtyń taqyryby: Qazaqstan sý qoımalary. Táýeldik jalǵaý.
