InfoHub Logo

Birazdan beri bastaýysh synyptaǵy pedogogıkalyq tájirıbem men ómirde kórgen-bilgenderimdi ushtastyryp «qoǵamdaǵy bala tárbıesi» taqyrybyna az da bolsa úles qossam degen nıette júr edim. Osy taqyrypta oıǵa túıgenderimdi barynsha qysqartyp oqyrmanǵa usynǵaly otyrmyn. Qalamǵa alǵan dúnıelerimniń kóbi belgili nárseler bolǵanymen kópshiligimiz qarbalas tirshiliktiń ishinde buǵan mán bermeı, keıde umytyp ketetin kezderimiz kóp. Sondyqan bul maqalam biletinderge qaıtalaý, jas otbasylar úshin azdaǵan keńes bolmaq.

Jalpylama bala tárbıesinde oryndalatyn is-sharalar balanyń jas ereksheligine qaraı ártúrli bolǵanymen bala-baqsha men bastaýysh synyp balalary tárbıesinde ortaq tustaryn tómendegideı túrde jikteýge bolady:    

— Balanyń jeke tulǵa retinde qalyptasýy jáne ózine degen qurmeti men senimdiligi myqty bolýy kóbinese ata-anasynan alǵan tárbıesine baılanysty. Ata-anasynyń júris-turysy men qylyqtaryn ózine buljymas úlgi etip alatyn bala jaqsy nemese jaman qylyqtardyń kóbisin olardan úırenedi. Sondyqtan óz júris-turysymyzǵa, ásirese bala aldyndaǵy áreketterimiz ben sózderimizge, qandaı jaǵdaıda da shekten shyqpaýǵa erekshe mán berý kerek. Uıada ne kórseń, ushqanda sony ilersiń dep beker aıtylmaǵan ǵoı.

— Balanyń ashýlanǵan kezderin, qoryqqan jáne abyrjýly kezderin baısaldylyqpen jónge keltirýge tyrysyńyz. Ashýǵa ashýmen jaýap qaıtarý durys emes. Salmaqty áreketpen, jyly sózben munyń durys emestigin túsindirgen nemese ashýy basylǵanyn kútken abzal. Ashýlanǵanynda suraǵanyn berip qutylý da sheshim emes. Ashý shaqyrsam, jylasam degenime jetedi ekenmin degen oı qalyptasýy múmkin. Ashýyn jaılandyrý úshin  máselen balanyń kóńilin basqa nársege aýdarýǵa bolady. Bul oıynshyq, jańa kitap, ózgeshe dybys, kelgen adam sekildi kez kelgen nárse nemese qubylys bolýy múmkin. Sondaı-aq ashýdyń sebebin anyqtap, budan keıingi jaǵdaılarda munyń aldyn alýdyń jolyn qarastyrý da náteje beredi. Máselen oıyn-saýyq parkinen qaıtýy qıyn balalarǵa, “ótkendegideı minez kórsetetin bolsań, kelesi joly aparmaımyn” dep eskertý jáne qaıtardan 10-15 mınýt buryn birazdan keıin qaıtatynyn aıtyp, balany qaıtýǵa aldyn ala daıyndaý keleńsizdiktiń qaıtalanbaýyna septigin tıgizedi.

— Balanyń tabıǵı qabiletin qoldaý qajet. Qobaljýyn, tartynýyn týdyratyn keleńsiz negizderdi joıýǵa tyrysý kerek. Baıqalǵan qabileti bala bolǵandyqtan kemshilikti bolýy múmkin. Kemshiligin betine baspaı, kerisinshe “jaqsy”, “keremet” degen sıaqty maqtaý aıtyp ony yntalandyrý kerek.

— Balany uıaltpańyz. Adamdardyń kózinshe jazǵyrý, betin qaıtarý, aýzyp jaýyp tastaý, ursý durys emes. Mundaı áreketter ózine senimsiz, ynjyq tulǵa retinde qalyptasýyna alyp keledi.  

— Balanyń sizden maqtaý, qoldaý kútetindigin umytpaǵaısyz. Balańyzdyń bul qajettiligin árkez tolyqtyryp otyryńyz. Jasaǵan ár jaqsy isterinde, ár jetistikterinde ár múmkindikte maqtaýlaryńyzdy aıtyp, qýanysh bildirińiz.

— Balańyzdyń sizge, týystaryńyzǵa jáne dostaryna kómektesýine múmkindik berińiz. Aınalasyndaǵylarǵa qajet ekendigin, kómekteskendigin bilý oǵan qýanysh beredi. Ózine degen senimi nyǵaıady.

— Balańyzdyń suraqtaryn eleýsiz qaldyrmańyz jáne túsinikti tilmen tyńǵylyqty jaýap berińiz. Oǵan shyndyqqa janaspaıtyn, qate málimet berýshi bolmańyz. Qaljyńdap, kelemejdeý maqsatynda qıtyrqy jaýap beretinder bar, bul durys emes. Qate aqparat qysqa merzimde bala tarapynan anyqtalǵan soń bala men aradaǵy senimniń sarqylýyna ákep soǵady. Aıtqan shynaıy nárselerińizge de kúmánmen qaraıtyn bolady.

— Sabyrly, baısaldy bolyńyz. Tez ashýlanatyn, aıǵaılap ursa beretinder qatarynan bolmańyz. Ózge bireýge ashýlanǵan kezde ashýyńyzdy baladan almańyz. Budan balańyzdyń kóńili qalady, júıkesi buzylady, sizge degen senimi ketedi. Balańyzdyń ashýshań, qyzba minezdi bolýyna yqpal etedi.  

— Balany tyńdaı bilińiz, osy arqyly ol da sizdi jáne ózgelerdi tyńdaýdy úırensin.

— Balańyzǵa jeke tulǵa retinde qurmetpen qarańyz, ol da sizdi qurmettesin.

— Balańyzǵa oı-pikirin jetkize alýyna járdemshi bolyńyz. Aıtqan sózin elemeý, tyńdamaý, “jaraıdy” dep qysqa qaıyrý, “bólmeńe bar” degen sáqty sózdermen betin qaıtarý balanyń ózine degen senimin sarqyltady. Pikirin bir kisideı tyńdap, tushymdy jaýap qaıtarýǵa mán berińiz. Bala syrtta oıyn erkin jetkize alýdy, sóıleýde batyl bolýdy úıde úırenedi.       

— Pozıtıvti bolýǵa, bolymdy oılaýǵa tyrysyńyz. Sonda bul halińiz balańyzǵa da ótedi. Pozıtıvti oılaý daǵdysynyń adam ómirinde orasan zor mańyzy bar.

— Qatelesken kezińizde balańyzdan keshirim surańyz, sonda ol da keshirim suraýdy úırenip, keshirim suraýdyń aıyp emes ekendigin uǵynady.

— Balańyzǵa orynsyz,qaıta qaıta syn aıta bermeńiz. Bile bilseńiz syn estýdi eshkim unatpaıdy. Únemi syn estip ósken bala baqytsyz bolady. Ótirik aıtýǵa ádettenedi. Mańyzdy qatelerin jyly sózben túsindirý arqyly túzetýge tyrysyńyz. Túzetý kezinde asyǵystyqqa jol bermeńiz.    

— Balańyzǵa neni, nelikten jasamaýy kerektigin sebepterin túsindire otyryp, kórsete otyryp aıtyńyz. Bul áreketińiz onyń aqylmen sanasyp áreket etýine yqpal etedi.

— Balanyń salaýatty jetilýi jalpylama yntymaǵy jarasqan, baq-berekeli otbasy ishinde oryn alady. Sondyqtan qoryta kele aıtarym bárińizdiń balalaryńyz ozat, otanyna paıdaly azamat bolyp óssin, otbasyńyz meıirim men mahabbatqa toly bolsyn!

«№173 mektep-lıseı» KMM
Bastaýysh synyp oqytýshysy: Jandaralova Lazzat Baıjýmaevna

---