Bala tilin oıyn arqyly damytý
Bala tilin oıyn arqyly damytý.
«Oıyn balanyń aldynan ómir esigin ashyp onyń shyǵarmashylyq qabiletin damytady. Oıynsyz aqyl oıdyń qalyptasýy múmkin emes».
(V. A. Sýhamlınskıı).
Balanyń ómirge qadam basqandaǵy alǵashqy qımyl áreketi – oıyn, sondyqtanda onyń máni erekshe. Jas balanyń ómirdi taný, eńbekke tanysy, psıhologıalyq erekshelikteri osy oıyn túrinde qalyptasady. Mektep jasyna deıingi balalardyń qoǵamdyq qubylystardy, qoǵamdaǵy eresek adamdardyń is - áreketin óz túsiniginshe áreketi arqyly beıneleýi oıyn bolyp sanalady. Oıynnyń shyǵý tarıhyna sholý jasaýda kóńil aýdaratynymyz ol eńbekpen, ónermen, qorshaǵan ortamen tyǵyz baılanysta damyǵan, ıaǵnı oıyndy ómirden ajyratyp qaraı almaımyz balalar tek oınap qana qoımaıdy, sonymen birge oılaıdy, ańǵarady kóp nárseni bilýge, zertteýge talpynady. Olar birdeńe jasap qana qoımaıdy, sondaı - aq zaman aǵymyna da belsene qatysady.
Balabaqshalarda oqytý – tárbıeleý jumysynda balalardyń tilin damytý, sózdik qorlaryn molaıtý, aýyzsha sóıleýge úırete otyryp, úırengen sózderin kúndelikti ómirde erkin qoldaný, odan ári kúndelikti is - áreket kezindegi tildik qarym - qatynasta qoldana bilýge jattyqtyrý.
Oıyn dúnıege ashylǵan úlken jaryq tereze ispeti. Ol arqyly balanyń rýhanı sezimi jasampaz ómirmen ushtasyp, ózin qorshaǵan dúnıe týraly túsinik alady. Adamdy ójettilikke, shapshańdyqqa, eptilikke, batyldyqqa, baısaldyqqa, tapqyrlyqqa úıretetin de oıyn. Bala úshin oıyn ózin - ózi jetildirý men ózin - ózi kórsetýdiń quraly. Balany oıynǵa qyzyqtyra otyryp oqý is - áreketin oıyn túrinde kúrdelendire túsý kerek.
Oıyn balanyń oılaý qabiletin jetildire otyryp, onyń qıalyn damytady. Bala jalǵyz oınaǵandy unatpaıdy, ol qatar qurbylarymen birlesip oınaı otyryp bir - birimen qarym qatynas jasaıdy.
Oqý isi - áreketinde qoldanatyn oıyn túrleri mynadaı toptarǵa bólinedi.
Oıynnyń túrleri:
• Ulttyq oıyndar
• Sújetti roldi oıyndar
• Pedagogıkalyq oıyndar
• Dıdaktıkalyq oıyn
• Shyǵarmashylyq oıyn
• Qımyldy oıyndar
Pedagogıkalyq oıyn tehnologıasy degenimiz - pedagogıkalyq jumysty oıyn túrinde uıymdastyrýdyń ádisteri men tásilderiniń jıyntyǵy.
Dıdaktıkalyq oıyndar arqyly oqý is - áreketi barysynda balalardy qyzyqtyrý maqsatynda qoldanylady jáne mektep jasyna deıingi uıymdardyń barlyǵynda da, oqý is - áreketi oıyn túrinde ótkiziledi. Oqý is - áreketi barysynda oıyn túrleri jas erekshelikterine baılanysty qoldanylady.
Tárbıeshi oıynǵa tek qana balany qyzyqtyryp qoımaı, bes salany bilim berýdiń negizgi qundylyǵy dep túsinse ǵana óz maqsatyna jete alady.
Oıyn túrleriniń tárbıelik máni zor, ol árbir adam denesiniń damyp jetilýine paıdasy mol. Oıyn ústinde balalardyń boıyndaǵy barlyq derlik psıhologıalyq prosesteri, sezimderi men emosıalary, erik - jiger qasıetteri shyńdalady, minez - qulyq aıqyndala túsedi.
Bala ózine jańalyq bolyp sezilgen árqıly nárselerge eliktegish keledi. Bala osy qasıetimen óz qabiletimen erekshelikterin ańǵartady. Balanyń jaǵymsyz mineziniń baıqalatyny da osy tusta. Tárbıeshi oıyn barysynda tildiń dybystyq mádenıetiniń barlyq jaqtaryn jetildirýge, suraqqa tolyq jaýap berýge, balany úıretip otyrýy kerek.
Úlkender ózine tán erekshelikterin eńbektený barysynda kórsetse, mektep jasyndaǵy balalar sabaq ústinde, al mektep jasyna deıingi balalar óz psıhologıasyn oıyn ústinde baıqatady. Balalar oıyn arqyly kúrdeli áreketterdi, bilimdi úırenedi jáne úlkender de úıretýge tıisti. Oıynnyń óz maqsaty, jospary bolady. Oıyn men eńbektiń bir - birine uqsas sıpattary kóp, keıbir pedagogtar, ǵalymdar «Jaqsy oıyn - jaqsy jumys sıaqty da, al jaman oıyn - jaman jumys sıaqty» degen. Balanyń qýanyshy men renishi oıyn arqyly baıqalady
Oıyn kezindegi balanyń psıhologıalyq erekshelikteri: bala oılanady, emosıalyq áreketke ushyraıdy, belsendiligi artady, erik qasıeti, qıal elesteri damıdy. Munyń bári balanyń shyǵarmashylyq qabileti men darynyn ushtaıdy. Oıyn ústinde bala beıne bir ómirdiń ózdigindeı qýanysh, renish sezimge bólenedi. Oıyn arqyly balalardyń sóılemderdi aıtý, sóılem quraı bilý, sýret boıynsha áńgime qurap aıta bilý, sondaı - aq ár balany sóılete otyryp óz ortamen qarym - qatynasqa túsip ashylýyna sebep bolady.
Oıyndarda kútiletin nátıjeler:
1. Oıyn - tárbıe quraly, aqyl - oıdy, tildi ushtastyrady, sózdik qordy molaıtady, ózin qorshaǵan ortany tanyp, meırimdilik sezimge tárbıeleıdi.
2. Erkin minez – qasıetterin bekitedi, adamgershilik sapany jetildiredi.
3. Ujymdyq sezim áreketteri óse túsedi.
4. Estetıkalyq tárbıe berý quralyna aınalady.
5. Eńbek tárbıesin berý maqsattaryn sheshýge múmkindik beredi.
6. Dene kúshiniń jetilýine kómektesedi.
Demek, oıyn balany jan - jaqty jarasymdy tárbıeleýdiń psıhologıalyq jáne fızıologıalyq negizderi bolyp tabylady. Oıyn balanyń kóńilin ósirip, boıyn sergitip qoımaı, onyń ómir qubylystary jaıly tanyp túsinýge de áser etedi. Balalar oıyn arqyly tez til tabysyp bir – birimen jaqsy qatynasta bolady. Oıyn ústinde de bala óz densaýlyǵyn qımyl arqyly nyǵaıtady. Oıynnyń qandaı túri bolmasyn atadan balaǵa ıaǵnı urpaqtan urpaqqa aýysyp otyrady. Halyq oıyndary ómir qajettilikterinen týady. Psıhologıalyq jaqtan densaýlyqty nyǵaıtýǵa negizdelgen.
Qoryta kele aıtqanda:
Oıyn mektepke deıingi balalardyń negizgi is - áreketi. Oıyn balalar ómiriniń nári, ıaǵnı onyń rýhanı jetilýi men tabıǵı ósýiniń qajetti alǵy sharty. Oıyn arqyly balalar qoǵamdy tájirıbeni meńgeredi, óziniń psıhologıalyq erekshelikterin qalyptastyrady.
Bir sózben aıtqanda, oıyn balanyń jan - jaqty damýyn kózdeıtin, onyń tilin jattyqtyratyn, qımyl - qozǵalysyn jetildiretin, belsendiligin arttyratyn, basqa adamdarmen qarym - qatynasyn rettep, qurdastarymen uıymshyldyǵyn arttyrýǵa negiz bolyp tabylady. Oıyn - bala úshin biliktiliktiń qaınar kózi. Sondyqtan jas órender oınaı otyryp oılaı bilsin.
«Oıyn balanyń aldynan ómir esigin ashyp onyń shyǵarmashylyq qabiletin damytady. Oıynsyz aqyl oıdyń qalyptasýy múmkin emes».
(V. A. Sýhamlınskıı).
Balanyń ómirge qadam basqandaǵy alǵashqy qımyl áreketi – oıyn, sondyqtanda onyń máni erekshe. Jas balanyń ómirdi taný, eńbekke tanysy, psıhologıalyq erekshelikteri osy oıyn túrinde qalyptasady. Mektep jasyna deıingi balalardyń qoǵamdyq qubylystardy, qoǵamdaǵy eresek adamdardyń is - áreketin óz túsiniginshe áreketi arqyly beıneleýi oıyn bolyp sanalady. Oıynnyń shyǵý tarıhyna sholý jasaýda kóńil aýdaratynymyz ol eńbekpen, ónermen, qorshaǵan ortamen tyǵyz baılanysta damyǵan, ıaǵnı oıyndy ómirden ajyratyp qaraı almaımyz balalar tek oınap qana qoımaıdy, sonymen birge oılaıdy, ańǵarady kóp nárseni bilýge, zertteýge talpynady. Olar birdeńe jasap qana qoımaıdy, sondaı - aq zaman aǵymyna da belsene qatysady.
Balabaqshalarda oqytý – tárbıeleý jumysynda balalardyń tilin damytý, sózdik qorlaryn molaıtý, aýyzsha sóıleýge úırete otyryp, úırengen sózderin kúndelikti ómirde erkin qoldaný, odan ári kúndelikti is - áreket kezindegi tildik qarym - qatynasta qoldana bilýge jattyqtyrý.
Oıyn dúnıege ashylǵan úlken jaryq tereze ispeti. Ol arqyly balanyń rýhanı sezimi jasampaz ómirmen ushtasyp, ózin qorshaǵan dúnıe týraly túsinik alady. Adamdy ójettilikke, shapshańdyqqa, eptilikke, batyldyqqa, baısaldyqqa, tapqyrlyqqa úıretetin de oıyn. Bala úshin oıyn ózin - ózi jetildirý men ózin - ózi kórsetýdiń quraly. Balany oıynǵa qyzyqtyra otyryp oqý is - áreketin oıyn túrinde kúrdelendire túsý kerek.
Oıyn balanyń oılaý qabiletin jetildire otyryp, onyń qıalyn damytady. Bala jalǵyz oınaǵandy unatpaıdy, ol qatar qurbylarymen birlesip oınaı otyryp bir - birimen qarym qatynas jasaıdy.
Oqý isi - áreketinde qoldanatyn oıyn túrleri mynadaı toptarǵa bólinedi.
Oıynnyń túrleri:
• Ulttyq oıyndar
• Sújetti roldi oıyndar
• Pedagogıkalyq oıyndar
• Dıdaktıkalyq oıyn
• Shyǵarmashylyq oıyn
• Qımyldy oıyndar
Pedagogıkalyq oıyn tehnologıasy degenimiz - pedagogıkalyq jumysty oıyn túrinde uıymdastyrýdyń ádisteri men tásilderiniń jıyntyǵy.
Dıdaktıkalyq oıyndar arqyly oqý is - áreketi barysynda balalardy qyzyqtyrý maqsatynda qoldanylady jáne mektep jasyna deıingi uıymdardyń barlyǵynda da, oqý is - áreketi oıyn túrinde ótkiziledi. Oqý is - áreketi barysynda oıyn túrleri jas erekshelikterine baılanysty qoldanylady.
Tárbıeshi oıynǵa tek qana balany qyzyqtyryp qoımaı, bes salany bilim berýdiń negizgi qundylyǵy dep túsinse ǵana óz maqsatyna jete alady.
Oıyn túrleriniń tárbıelik máni zor, ol árbir adam denesiniń damyp jetilýine paıdasy mol. Oıyn ústinde balalardyń boıyndaǵy barlyq derlik psıhologıalyq prosesteri, sezimderi men emosıalary, erik - jiger qasıetteri shyńdalady, minez - qulyq aıqyndala túsedi.
Bala ózine jańalyq bolyp sezilgen árqıly nárselerge eliktegish keledi. Bala osy qasıetimen óz qabiletimen erekshelikterin ańǵartady. Balanyń jaǵymsyz mineziniń baıqalatyny da osy tusta. Tárbıeshi oıyn barysynda tildiń dybystyq mádenıetiniń barlyq jaqtaryn jetildirýge, suraqqa tolyq jaýap berýge, balany úıretip otyrýy kerek.
Úlkender ózine tán erekshelikterin eńbektený barysynda kórsetse, mektep jasyndaǵy balalar sabaq ústinde, al mektep jasyna deıingi balalar óz psıhologıasyn oıyn ústinde baıqatady. Balalar oıyn arqyly kúrdeli áreketterdi, bilimdi úırenedi jáne úlkender de úıretýge tıisti. Oıynnyń óz maqsaty, jospary bolady. Oıyn men eńbektiń bir - birine uqsas sıpattary kóp, keıbir pedagogtar, ǵalymdar «Jaqsy oıyn - jaqsy jumys sıaqty da, al jaman oıyn - jaman jumys sıaqty» degen. Balanyń qýanyshy men renishi oıyn arqyly baıqalady
Oıyn kezindegi balanyń psıhologıalyq erekshelikteri: bala oılanady, emosıalyq áreketke ushyraıdy, belsendiligi artady, erik qasıeti, qıal elesteri damıdy. Munyń bári balanyń shyǵarmashylyq qabileti men darynyn ushtaıdy. Oıyn ústinde bala beıne bir ómirdiń ózdigindeı qýanysh, renish sezimge bólenedi. Oıyn arqyly balalardyń sóılemderdi aıtý, sóılem quraı bilý, sýret boıynsha áńgime qurap aıta bilý, sondaı - aq ár balany sóılete otyryp óz ortamen qarym - qatynasqa túsip ashylýyna sebep bolady.
Oıyndarda kútiletin nátıjeler:
1. Oıyn - tárbıe quraly, aqyl - oıdy, tildi ushtastyrady, sózdik qordy molaıtady, ózin qorshaǵan ortany tanyp, meırimdilik sezimge tárbıeleıdi.
2. Erkin minez – qasıetterin bekitedi, adamgershilik sapany jetildiredi.
3. Ujymdyq sezim áreketteri óse túsedi.
4. Estetıkalyq tárbıe berý quralyna aınalady.
5. Eńbek tárbıesin berý maqsattaryn sheshýge múmkindik beredi.
6. Dene kúshiniń jetilýine kómektesedi.
Demek, oıyn balany jan - jaqty jarasymdy tárbıeleýdiń psıhologıalyq jáne fızıologıalyq negizderi bolyp tabylady. Oıyn balanyń kóńilin ósirip, boıyn sergitip qoımaı, onyń ómir qubylystary jaıly tanyp túsinýge de áser etedi. Balalar oıyn arqyly tez til tabysyp bir – birimen jaqsy qatynasta bolady. Oıyn ústinde de bala óz densaýlyǵyn qımyl arqyly nyǵaıtady. Oıynnyń qandaı túri bolmasyn atadan balaǵa ıaǵnı urpaqtan urpaqqa aýysyp otyrady. Halyq oıyndary ómir qajettilikterinen týady. Psıhologıalyq jaqtan densaýlyqty nyǵaıtýǵa negizdelgen.
Qoryta kele aıtqanda:
Oıyn mektepke deıingi balalardyń negizgi is - áreketi. Oıyn balalar ómiriniń nári, ıaǵnı onyń rýhanı jetilýi men tabıǵı ósýiniń qajetti alǵy sharty. Oıyn arqyly balalar qoǵamdy tájirıbeni meńgeredi, óziniń psıhologıalyq erekshelikterin qalyptastyrady.
Bir sózben aıtqanda, oıyn balanyń jan - jaqty damýyn kózdeıtin, onyń tilin jattyqtyratyn, qımyl - qozǵalysyn jetildiretin, belsendiligin arttyratyn, basqa adamdarmen qarym - qatynasyn rettep, qurdastarymen uıymshyldyǵyn arttyrýǵa negiz bolyp tabylady. Oıyn - bala úshin biliktiliktiń qaınar kózi. Sondyqtan jas órender oınaı otyryp oılaı bilsin.
You Might Also Like
