InfoHub Logo

Alergıa – jas  talǵamaıtyn aýrý. Bul – kez kelgen adamda, kez kelgen jasta damıtyn, tipti emshektegi sábılerde de kezdesetin syrqat. Balalar alergologıasy alergologıanyń erekshe bir salasy, ol balalardaǵy alergıalyq aýrýlardy zertteıdi. Álemde árbir besinshi bala alergıadan zardap shegedi, sondyqtan bul sala álem dárigerleri úshin asa mańyzdy.

Alergıa sózi grektiń alloz jáne ergia – degeń sózderinen shyqqan, ol «bógde zatqa reaksıa» degendi bildiredi.

Alergıa – aǵzanyń ártúrli zattarǵa – alergenderge sezimtaldyǵy. Bul alergıalyq aýrýlar belgilerimen kórinedi.

Alergıa – ımýndyq júıeniń eń keń taraǵan buzylysy. Bul aǵzanyń qarapaıym jaǵdaıda, zıansyz zattyń, alergenniń mólsherine joǵary sezimtaldyq reaksıasy bolyp tabylady. Alergıanyń bir nemese birneshe túrimen alty balanyń bireýi aýyrady.

Eń keń taraǵan alergıalyq reaksıalardyń túrleri: shópke jáne aǵashtarǵa, jándikterdiń ýyna, úı shańyna, janýarlardyń, qustardyń júnderine, qaýyrsyndaryna jáne t.b alergıa. Immýndy júıe osy zattarǵa reaksıa berip, jasýshalyq hımıkattardyń, sonyń ishine gıstamınderdiń kóptep óndirilýin týdyrady. Bul hımıalyq zattar bógde zattar dep tanylyp, denede tizbek reaksıasyn júrgizedi. Onyń sońy – muryn jáne kóz aınalasyndaǵy tinder isinip, tynys alý qıyndap, teri qyshıdy, shyryshtardyń bólinýi kóbeıedi. Kóz, tynys alý júıesi, teri jáne ishek joldary alergıalyq reaksıalarǵa asa sezimtal. Alergıalyq reaksıaǵa tán belgiler: jas aǵý, kózdiń qyzarýy, murynnyń bitelýi nemese sý aǵý, teriniń qyshýy, sharshaǵyshtyq, bastyń aýrýy, túshkirý. Alergıalyq reaksıalardyn kórinisteri ári qaraı kúsheıip, teriniń qabyrshaqtanýyna, bórtýine, qyzarýyna jáne sýlanýyna alyp kelýi múmkin. Sonymen qatar balada «alergıalyq kógerýler» – kózderdiń aınalasynyń qaraıýy damýy múmkin. Bul kógerýler alergıanyń nemese búırek aýrýlarynyń saldary bolýy múmkin. Naqty dıagnoz qoıý úshin mindetti túrde dárigerge qaraý kerek. Alergıa maýsymdyq nemese sozylmaly bolady, ol alergıany qandaı zattyń týdyryp turǵandyǵyna baılanysty.

Sozylmaly alergıadan eki mysal qarastyraıyq: janýarlardyń júnine jáne shańǵa. Bul kezde alergen únemi adamǵa áser etedi. Al maýsymdyq alergıa ol belgili bir jyl maýsymynda alergen áser etkende ǵana kórinis beredi.

Balalar alergıasy birneshe kezeńderge bólinedi, onyń árqaısysy balalardaǵy alergıanyń kórinisi retinde málimet beretin ishki sebepterdi bólip qarastyrýdy qajet etedi.

Syrqattardyń týyndaý sebepteri baladaǵy alergıaǵa beıimdilik bolyp tabylady. Bul balanyn qursaqishilik kezinen damýy múmkin. Iaǵnı anasy júktilik kezinde alergıanyń damýyna qaýip týdyratyn taǵamdardy (shokolad, balyq, sıtrýsty ónimder, qulpynaı) shekten tys qoldanatyn bolsa, sábı dúnıege kelgennen keıin onda alergıalyq aýrý damýy ábden yqtımal. Sonymen qatar, bolashaq ananyń ımýnıteti tómen, jedel respıratorlyq vırýsty ınfeksıalyq aýrýlarmen aýyrýy, sozylmaly qabynýdyń bolýy da bolashaq sábıde alergıanyń damýyna qosymsha beıimdilik týǵyzady. Dısbakterıoz, shylym shegý, alkogól, júktilik aǵymynyn asqynýy da úlken qıyndyqtarǵa ákep soqtyrady.

Bala ómiriniń birinshi jylynda damyǵan alergıa anasynyń durys tamaqtanbaýynan jáne/nemese antıbıotık dárilerdi qoldanýdan damıdy. Sonymen qatar, alergıanyń damýyna jasandy tamaqtaný jáne qatty taǵamǵa aýystyrý da óz áserlerin tıgizbeı qoımaıdy.

Balalardyń alty jasqa deıingi ómirinde damyǵan alergıany joǵary alergendi tamaqtaný týdyrady, ıaǵnı balada dısbakterıoz bolsa, ony kóp mólsherde tazartylǵan kómirsýlarmen qorektendirgende damıdy. Budan basqa, balalardaǵy alergıa bala aǵzasynda qajetti dárýmender jetispegen jaǵdaıda da kórinis tabady.

Alergender túrlerine keletin bolsaq, olar shartty túrde taǵamdyq, bıologıalyq, hımıalyq, dárilik bolyp bólip qarastyrylady.

Alergıanyń damýy jergilikti jáne jalpy bolýy múmkin. Jergilikti túrine: alergıalyq rınıt (isingen qyzyl muryn, isiný, bólinister bolýy), alergıalyq konúnktıvıt (jas aǵý, kózdiń qyzarýy, qyshýy), bronhospazm (qıyndaǵan ysqyrǵan tynys), alergıalyq otıt (isiný, estýdiń tómendeýi), alergıalyq dermatıt (teriniń qyzarýy, bórtýi, qyshýy). Onyń nusqalary: janasýlyq dermatıt, esekjem, ekzema.

Jalpy túrine: jergilikti belgilerdiń birnesheýiniń qosarlanyp kórinis tabýy – qyshý, qyzarý, isinýler, qıyndaǵan tynyspen bronhospazm jáne t.b. Osy belgilerdiń aıqyndalýy anafılaktıkalyq shokqa kúdik týdyrady.

Respıratorlyq alergıa. Ol óte usaq alergendermen, ıaǵnı aýada júretin – aeroallergendermen  (ósimdikterdiń shańy, janýarlardyń júninen jáne qaıyzǵaqtarynyń bólshekteri, zeń sańyraýqulaqtarynyń sporalary, úı shańynyń keneleri, taraqandar) shaqyrylady. Munda tynys joldary aǵzalary arqyly engen alergender naýqasta túshkirý, murynnyń bitelýi, sý aǵýy jáne t.b. belgilerin týdyrady.

Taǵamdyq alergıa kóbinese emshek jasyndaǵy balalardy jasandy qorektendirýge aýystyrý, qosymsha tamaqty engizý kezinde jıi damıdy. Sonymen qatar bul jerde syrqat alergıa shaqyratyn taǵamnyń túrimen qatar, onyń mólsherine de baılanysty ekendigin eskertemiz. Jasandy tamaqtandyrýǵa aýystyrý kezinde de aımaqtyq dárigermen keńesińiz. Eger balanyń ata-anasynda, ata-ájeleri, jaqyn týǵan-týystary alergıalyq aýrýlardan zardap shegetin, tuqymdarynda bronh demikpesi bar bolatyn bolsa, ondaı jaǵdaıda mindetti túrde qandaı taǵam túrlerin beretin bolsa da abaılap, az mólsherde berip, baqylaý qajet. Eń durysy gıpoallergendi taǵamdardy qoldanǵandary jón. Osy taǵamdyq alergıamen qatar, qazirgi tańda erte jastagy sábılerde dárilik alergıa da keńinen etek alýda, ol sábılerge arnaıy daıyndalatyn sırop, sýspenzıa jáne t.b. tátti suıyqtyq dárilerdi berýmen baılanysty.

Alergıalyq dermatozdar teriniń alergıalyq aýrýlary bolyp tabylady.

Anafılaktıkalyq shok – alergıalyq reaksıanyń asqynǵan, eń qolaısyz túri. Ol kóbine jarǵaqqanatty jándikterdiń – masa, ara jáne esek aranyń shaǵýynan keıin damıdy, sonymen qatar dárilik alergıa saldarynan antıbıotıkterge, analgetıkterge jáne kóptegen basqa da dárilerden týyndaýy múmkin.

Emine keletin bolsaq, kez kelgen alergıalyq reaksıa bolatyn bolsa, mindetti túrde sol alergenmen qatynasty birden toqtatý qajet, birden dárigermen keńesip, onyń taǵaıyndaýymen naýqasqa antıgıstamındi alergıaǵa qarsy dárilik zattardy – zırtek, telffast, tavegıl, sýprastın jáne t.b. berý qajet. Terilik reaksıalar bolatyn bolsa, qyshý, mazasyzdyq shaqyrsa, sol aımaqtardy salısıl spırtimen nemese basqa spırttik tunbalarmen súrtý qajet. Eger shuǵyl medısınalyq kómek qajet bolsa, onda keshiktirmeı jedel járdem shaqyrtyńyz. Onyń kelýine deıin naýqastyń barynsha keń tynys alýyna jaǵdaı jasańyz.

Eger otbasy múshelerińiz alergıaǵa beıim bolatyn bolsa, onda gıpoallergendi emdám saqtaý qajet. Sonymen qatar úı janýarlaryn, ósimdikterin ustaýdyń qajeti joq. Otbasy músheleriniń ótkir ıisti átirdi, boıaý, turmystyq hımıalyq zattardy jáne t.b. qoldanbaǵandary abzal. Osy tusta gıpoallergendi emdámdi keltire ketken durys.

Gıpoallergendi emdám:

•        Botqa: qaraqumyqtyń, kúrishtiń, júgeriniń, jarmanyń sýda nemese gıpoallergendi sút qospasynda pisirilgen botqasy jáne t. b.

•        Kókónis jáne kók daqyldar: aldyn ala keminde eki saǵat sýda jýylǵan kádi, askók, salat, jasylsha, brokkolı, kartop.

•        Maı: ısi joq sarymaı jáne ósimdik maıy jáne t.b.

•        Et: qoıan, kúrketaýyq, jas jylqy eti.

•        Sorpa: jarmalarmen, kókónistermen, qoıan, kúrketaýyq sorpasy.

•        Sút-qyshqyl ónimderi: balalarǵa arnalǵan súzbe; jemis qospasyz aıran jáne t.b.

•        Nan-bólkeler, kondıterlik ónimder: nan – ashytqysyz  jasalǵan aq nan, gıpoallergendi pechene, keptirilgen nan.

•        Qant: frýktoza.

Qymbatty jas analar, múmkindiginshe sábılerińizdi ana sútinen aıyrmaı qorektendirgenderińiz durys. Sonymen qatar balalaryńyzǵa qosymsha tamaq engizgende az mólsherden, abaılap, alergenge jatpaıtyn taǵamdardy berińiz. Balany sábı kezinen shynyqtyryp, bala aǵzasyna qajetti dárýmenderdi berip, jıi aýyrtpaýǵa tyrysyp, deni saý bala ósirýlerńizge tilektespin.

Aınur Janálıqyzy

---