InfoHub Logo

9 mamyr 1945 jyl. Uly Jeńis kúni! Bıyl belgili tarıhı oqıǵaǵa 75 jyl. Búgingi urpaq máńgilik este saqtaıtyn ata-ájeleremizdiń erligi, batyrlygy, jigerligi, Otanǵa degen patrıottyq sezimi men tárbıesiniń arqasynda jetken Jeńis!

1939-1945 jyldarda álemdi dúr silkindirgen ekinshi dúnıejúzilik soǵys aıasynda bolǵan, Uly Otan soǵysy da áıel qaýymyn jigerli, qaıratty bolýǵa talap etti. Fashızm el basyna tóńgende, Otandy qorǵaýǵa erlermen birge, qyzdar da óz erikterimen maıdanǵa attanyp, búkil álemge erligin pash etti. Bul batyr-qyzdar: Álıa Moldaǵulova, Mánshúk Mámetova, Hıýaz Dospanova, Rápıa Maqasheva, Rahıma Erejepova, Antonına Katkova, Ekaterına Isenalıeva, Aleksandra Sýhorýkova, Shagıla Kýsanova, Anna Smırnova, Polına Boıarkına, Halıda Mamanova jáne taǵy basqalardyń otanǵa degen mahabbaty halqymyzdyń jadynda máńgi qalmaq.   

Jeńisti jaqyndatýda, tylda apa-analarymyz ter tógip, bári de maıdan úshin qyzmet etti. Erler atqaratyn barlyq aýyr jumys áıelderdiń basyna tústi. Kúni boıy egis dalasynda, zaýyttarda jumys istese, túnimen shamnyń jaryǵymen maıdandaǵy erlerine jyly kıimder toqydy. Tyldaǵy azamatshalary qatarynda: Shahtada eńbek etken – Jeken Mukanova, Kúleı Qulshanova, jaılaýda mal baqqan – Balym Pirimova, Zaǵı Abakova, balyq-konserva kombınatynda balyq kesýshi bolǵan – Aınash Baıjigitova, ataqty munaıshy – Anna Melnıkova, elge tanylǵan qurlysshylar – Aqsulý Ótenqalıeva, Salıma Álinova jáne basqada kóptegen áıelder boldy.

Mysaly, biz ózimiz jaqsy bilgen, birge eńbek etken, qurmettep syılaǵan Ustazymyz – Shaǵıla Ákimbaıqyzy Qusanova týraly sóz aıtsaq.  Ol 1932 jyly 14 sáýir kúni Bozanbaı aýyly Ulan aýdany, Shyǵys Qazaqstan oblysynda dúnıege kelgen. Kópbalaly otbasynda ómir súrip jatqan kezinen 1932 jyly Goloshekınniń saıasaty (1925-1933 jj.) kesirinen balalar úıinde tárbıe alýǵa májbúr boldy. Joǵary synyptarda, oqýdan tys ýaqytta ártúrli jumystar jasap, qarajat jınap, 1940 jyly S.M. Kırov atyndaǵy memlekettik ýnıversıtetine, tarıh jáne fılologıa fakúltetine kelip túsedi. Uly Otan soǵysy bastalysymen, 1941 jyly 18 jastaǵy apamyz óz erkimen maıdanǵa attanady.

Tashkenttegi eki aılyq radıser kýrsyn bitire sala, 1941 jyly jeltoqsan aıynda desanttyq ásker quramynda Kerch qalasyn azat etý operasıasyna qatysady. 1942 jyly mamyr aıynan bastap Sh. Ákimbaıqyzy 14-gvardıalyq atqyshtar dıvızıasy, ıaǵnı topbuzar dıvızıasynyń quramynda bolyp, Don maıdany, Stalıngrad, Harkov túbindegi shaıqasy, Ýkraına, Moldavıa jerlerin azat etýge, Vısla Sandomır plasdarmyn alýǵa Rýmynıa, Chehoslovakıa, Polsha jáne fashısik Germanıanyń óz terıtorıasyn azat etýge qatysady. Osy erlikteri úshin Batyr Ustazymyzdy Keńes Odaǵynyń Batyry, qazaq ultynyń maqtanyshy Baýyrzjan Momyshuly óte qatty syılap ótti. Al halyq jazýshysy Ázilhan Nurshaıyqov «Maıdanda batyr, eńbekte er» degen eńbegin Sh. Ákimbaıqyzyna arnaǵan. Soǵys aıaqtalǵan soń Shaǵıla Ákimbaıqyzy ýnıversıttegi oqýyn odan ári jalǵastyrady. Solaı 1949 jyly tarıh fakúltetin oıdaǵydaı támámdap, aspırantýraǵa túsedi. Al 1952 jyldyń qyrkúıek aıynan bastap ýnıversıtet qabyrǵalarynda pedagogtyq qyzmet atqardy.

Ustazymyz ǵylymı salada «Qoǵamdyq uıymdar», «Kásipodaq uıymy», «Áıelder uıymy», «Qazaqstandaǵy ult-azattyq qozǵalys», «Abaıdyń pálsapalyq kózqarasy», «Alash ardagerleri» taǵy basqa taqyryptarǵa eńbekteri jaryq kórdi. Sondaı-aq Qazaq SSR «Bilim» jýrnalynda, «Jetisý», «Kazahstanskaıa pravda» gazetterinde, «Qazaq tarıhy» jýrnalynda, QazMUÝ (qazirgi ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ) habarshysynyń tarıh serıasynda, Qazaq SSR ǵylym Akademıasynyń «Habarshy» jınaǵynda, Qazaqstan Respýblıkasy Informasıalyq ınstıtýtynda maqalalar men jalpy qoǵamdyq uıymdar jáne Alash qozǵalysy jóninde iri-iri eńbekteri jarıalandy. 

Qurmetti apaıymyz 1963 jyly kandıdattyq dısertasıasyn, al 1978 jyly doktorlyq dısertasıasyn sátti qorǵap shyqty. Ol, bizdiń esimimizde  ulaǵatty ustaz, ǵalym ǵana emes, óziniń ómir jolynda abyroıly uıymdastyrýshy, belsendi qoǵam qaıratker retinde de qaldy.

1980-1990 jyldary aralyǵynda ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-da kafedra meńgerýshisi qyzmetin atqardy. Ýnıversıtettegi pedagogıkalyq eńbeginiń qurmetine 1986 jyly Shaǵıla Ákimbaıqyzy Eńbek Qyzyl Tý ordenimen marapattaldy. 

Qurmetti soǵys jáne eńbek ardageri, tarıhshy-ǵalym Ustazymyz óziniń qarapaıymdylyǵymen, kishipeıildiligimen júzdegen, myńdaǵan shákirtteriniń súıikti tálimgerine aınaldy. Onyń jetekshiligimen 30-dan astam aspırant, 7 ǵylym doktory daıyndalyp shyqty. Ǵylym jolynda 6 monografıa, 100-den astam ǵylymı maqalalar jarıalandy. Uly Otan soǵysyndaǵy erlikteri men ǵylym jolyndaǵy jetekshileri úshin Shaǵıla Qusanova 25 ret túrli memlekettik syılaqtarymen marapattaldy. Onyń ishinde Qazaqstan Respýblıkasy jáne shet elder de bar: Chehoslovakıa, Ýkraına, Rossıa. Ózimizdiń  memleketimizde – Qurmet jáne Parasat ordenderimen marpattalyp, Qazaqstan Respýblıkasy Joǵary mektebiniń qurmetti qyzmetkeri jáne KSRO men Qazaqstannyń bilim berý úzdigi atandy. Ustazymyz jigerli, kóńildi, baqytty ana boldy, basqalarǵa óziniń optımızmin taratyp, ortaq Otanymyz, Qazaqstan Respýblıkasyna degen mahabbatyn jetkize aldy. Qurmetti Shaǵıla Ákimbaıqyzyn máńgilik esimizde saqtaımyz!

Ahmetjanova Ajar. Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ.

Tarıh, arheologıa jáne etnologıa fakúlteti

---