InfoHub Logo

Ol – qoǵam jáne memleket qaıratkeri, ǵalym, Ulttyq Akademıasynyń akademıgi, fılologıa ǵylymdarynyń doktory, profesor, “Halyqtar dostyǵy”, “Qurmet” ordenderiniń ıegeri, Qazaq Ulttyq óner ýnıversıtetiniń janynan ashylǵan Qorqyt atyndaǵy ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń dırektory. Seksenniń seńgirine shyqqan qazaq rýhanıatynyń kórnekti ókili – Myrzataı Joldasbekov. 2007 jyly elordamyz – Astana qalasynyń qalyptasýyna, damýyna qosqan úlesi úshin «Astana qalasynyń qurmetti azamaty» ataǵyna, 2016 jyly myńjyldyq shahardyń órkendeýine úles qosqany úshin «Almaty qalasynyń qurmetti azamaty» ataǵyna ıe boldy. Jambyl oblysynyń qurmetti azamaty ekeni jalpaq jurtqa málim, árıne. Aǵanyń jazýshylyǵy men kompozıtorlyǵy taǵy bar. Ústimizdegi jyly, zamandasy, kompozıtor I.Jaqanovtyń «Dúnıe shirkin» atty kitabynyń tusaýy kesildi. Bizder qatysyp jáne atsalystyq. Rasynda dúnıeniń shirkinin-aı deseńshi, aǵamyzdyń kompozıtorlyq qyry da syry da I.Jaqanovtyń qalamynan týǵan eńbekte keremet kórinis tapty. 

Sonymen qatar M.Joldasbekov – dramatýrg. Profesor ábebıettiń kórkem de názik janry – dramatýrgıaǵa da bet buryp turady. Astanada qoıylǵan «Ulbıke» pesasynyń qalyń jurttyń tańdaıyn qaqtyrǵany esimde. Aǵanyń qundy jáne máńgi el jadynda qalatyn eńbekterinen aıtar bolsaq, ol -  Qazaq Ulttyq óner ýnıversıtetiniń Qorqyt atyndaǵy ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń jıyrma bes tomdyq «Qazaq óneriniń antologıasy» jobasy. Joba ınstıtýttyń basshysy M.Joldasbekovtyń jetekshiligimen óz deńgeıinde josparly túrde júzege asýda. Sonymen qatar, qazaq mádenıetiniń tarıhy, óneri men dástúri egjeı-tegjeı zerttelip, ǵylymı aınalymnyń aıasynda kórinis tabýda.  

Alǵashqy «Aqyndar aıtysy» degen jeti tomdyq jınaǵy shyǵarylyp óz oqyrmandaryna jol tapty. Jınaqqa aıtys óneriniń eń úzdik úlgileri jınastyrylyp engizildi. Ármen qaraı qara qyldy qaq jaratyn dilmár sheshenderimizdiń sheshendik sózderimen 25 tomdyq «Qazaq óneriniń antologıasy» jobasynyń «sheshendik sózder» janry boıynsha bes tomdyq jınaq bolyp jalǵasyn tabýda. Búginde oqyrman qaýmy sheshendik sózderge arnalǵan bes tomdyq jınaqpen tanysqaly otyr. 

Toptastyryp, qurastyrylyp, hronologıalyq tártippen qalyń kópshilikke usynyp otyrǵan jınaqta atalǵan bı-sheshenderimizdiń barlyǵy da sóz bastaǵan sheshendigimen, el bastaǵan kósemdigimen, qıynnan qıystyra utymdy tapqyrlyǵymen el arasyndaǵy jer, sý, qun, jaılaý, qystaý, eńbek jónindegi talas-tartystarǵa aralasyp, ádil tórelik aıtqan ózindik orny bar, qaıtalanbas tarıhı tulǵalar. 

Qazaq tarıhyndaǵy, qazaq ádebıetindegi bı-sheshenderimizdiń sheshendik sózderi qazaqtar arasynda ǵana emes, qyrǵyz, ózbekterge de belgili. Qytaı, Mońǵolıa elderinde qonys tepken qazaqtar da sheshendik sózderimizdi jattap, jazyp, oqyp sýsyndap júr. 

Munda oqyrman nazaryna keshegi kúnimizdiń kelbetin kóz aldymyzǵa ákeletin qundy shyǵarmalar usynylmaq.
Jalpy jobanyń basty maqsaty: Elimizdiń tarıh qoınaýyna ketken kezeńderine, qoǵamdyq ómirine qaıta úńilý, sol arqyly jas urpaqqa búgingi jarqyn táýelsizdiktiń qadirin sezindirý, mańyzyn uǵyndyrý, sonymen birge qazirgi aqparattyq zamanda qundy shyǵarmalardy oqyrmanymen qaıta qaýyshtyrý. 

Máselen, sheshendik sózderdiń barlyǵynda derlik tárbıelik máni óte zor desek qatelespeımiz. Bı-sheshenderimizdiń bedeli jáne de dilmár sózderi biz úshin qashanda bıik, asqaq. Búgingi tańda árbir sanaly, bilimdi qazaq azamaty halqymyzdyń júrip ótken sara jolynan sheshenderimizdiń tulǵalaryn tanyp qana qoımaı, olardyń sóz saraptaýlaryn tereń túsinip, ózderi de oıly, ádemi, sheshen sóıleýleri qajet ekeni daýsyz. 

Endigi kezekte ınstıtýt, M.Joldasbekovtyń jetekshiligimen jyraýlyq ónerge, jyrshy-termeshilerge, halyq aqyndarynyń shyǵarmalaryna, ánshi-kompozıtorlarǵa, dástúrli ánshiler men kúıshilerdiń shyǵarmashylyǵyna arnap tom-tom eńbekterdi shyǵarý jumystarymen tyńǵylyqty aınalysyp, jobany ármen qaraı jalǵastyrýda.

Dástúrli ónerimizdiń bastaýy bolyp tabylatyn aqyndyq pen sheshendik ónerdiń jemisi ispettes jyrshylyq óner qazaq ulty qonystanǵan kez kelgen aımaqta kezinde dúrildep turǵanymen búgingi tańda dirildep tur. Syr óńirinen basqa jerlerde jyrdyń hali múshkil. Keıbir aımaqtarda joǵalǵan, nemese joǵalý, joıylý aldynda. Endi solardyń baryna qanaǵat qylyp, qaıta jandandyrýdy qolǵa alý – ýaqyt talaby. Aıaq jetken jerge baryp, sóz jetken jerden alyp, kóz jetkenderdi kórip, enshimizge tıgenin alyp-berip, el ıgiligine jaratý basty mindet dep bilemiz. 

Bımyrzaeva Aıkerim Mahanbetqyzy
Túrkistan oblysy, Túrkistan qalasy
«Keremet» bastaýysh mektep-balabaqsha kesheni muǵalimi

---