InfoHub Logo

Oqýshylyrdyń «Salút, Jeńis!» oqý-zertteý jumystarynyń Halyqaralyq ólketaný baıqaýy

Nomınatsıa №3 «Eskertkishter syr shertedi...»

Jas toby 14-18 jastaǵy eresek top   

Daıyndaǵan: Nýrtıleý Aızada Jumabaıqyzy

Klasy: 10 A      

«Kishishyǵan orta  mektebi mektepke deıingi shaǵyn ortalyǵymen»

komýnaldyq memlekettik mekemesi,

Qazaqstan Respýblıkasy, Almaty oblysy, Panfılov aýdany

Kishishyǵan aýyly                                           

Jetekshisi: Alaeva Aıda Abdýllaevna, geografıa pániniń muǵalimi                                    

Anotasıa

Oqýshy bul taqyrypta Uly Otan soǵysynyń bastalý tarıhy, osy soǵystaǵy qazaq batyrlary jáne soǵystyń Qazaqstanǵa, qazaq halqyna tıgizgen aýyrtpalyǵy jaıly izdene otyryp, qazirgi kezdegi soǵystyń mańyzy, batyrlardyń maıdandaǵy erligi, olarǵa kórsetilgen marapattar, syı-qurmetter týraly túgeldeı qamtydy.

Óz kózimen kórip bilý úshin: aýdanymyzdaǵy murajaıǵa jáne “Batyrlar aleıasy” saıabaǵyna saıahat jasaı otyryp, Uly Otan soǵysynda Keńester Odaǵynyń Batyry ataǵyn alǵan jaýjúrek jaýyngerlerdiń ómirbaıandarymen jáne basqada málimettermen tanysty.

Anotasıa

Raskryvaıa temý svoeı ıssledovatelskoı raboty ýchenısa soderatelno raskryla ıstorıý nachalo, geroıcheskıı podvıg kazahstanskıh soldatov Velıkıı Otechestvennoı voıny, ego razrýshıtelnaıa sıla ı gore, prınesımaıa Kazahstaný. A take nagrady, polýchenıe v Velıkıe Ochestvennye voıny nashım soldatam.  

Dlá polnogo raskrytıa Temy ýchenısa posepıla mýzeı, “Alleıý Geroev Velıkıe Ochestvennye voıny”, prochıtala ochen mnogo svedenıı o voınah-kazahov polýchıvshıh zvezdý “ Geroıa Velıkıı Otechestvennoı voıny”.

Annotation

Opening them of his research student revealed meaningful beginnig of the Great Patriotic War, the heroic Feat of Kazakh soldiers in the Great Patriotic War, its destructive power and grief brought Kazakhstan. As well as awards our soldiers getting in the Great Patriotic War.

For full disclosure topic student visited museums, alley heroes of the Great Patriotic War, read a lot of  information about Kazakh soldiers getting the award “Hero of the Great Patriotic War”.

Mazmuny

İ. Kirispe

1.1 Uly Otan soǵysynyń bastalýy.

İİ. Negizgi bólim

2.1.Qazaqstan Uly Otan soǵysy jyldarynda.

2.2 Maıdandaǵy Qazaqstanstandyq batyrlar.

2.3 Uly Otan soǵysyndaǵy meniń ólkem.

2.4 Meniń ólkemdegi Keńes Odaǵynyń Batyry ataǵyn alǵan jaýjúrek jaýyngerler. Olarǵa kórsetilgen qurmet.

İİİ. Qorytyndy.

 

İ. Kirispe

1.1 Uly Otan soǵysynyń bastalýy

Taǵdyry toǵyz taraýǵa ulasqan halqymyzdyń ult bolyp qalyptasýynyń ońaıǵa túspegendigi anyq. Batyr –bekterimiz de, han-bılerimiz de bul aqjol muratyn basty temirqazyq tutyp, tún uıqylaryn tórt bóldi.Muz jastanyp , torlasqan saz keshti. Keńes dáýiriniń kezinde de halqymyz dúrbeleńge ilinip, tynysh ǵumyr keshe almady.  Qazir sol jyldardy kóz aldymyzǵa elestetsek, qalmaq-qarǵyz, qytaı-qazaq soǵystaryn bastan ótkergen, odan qalsa kóship qonystanýshy  qazaq-orystarymen jaǵalasqan shekaraly óńir turǵyndarynyń soǵys ataýlydan zarezáp bolǵany aqıqat. Alaıda taǵdyr jazǵan jazany kórmeske amal joq. Jer beti qaradaýyl, alaquıynǵa orandy.Bul dúnıe júzin dúrliktirgen fashısik Germanıanyń lańy bolatyn. Shabýyl jasaspaý týraly  Sovet Odaǵymen jasaǵan kelisimdi buzyp, fashısik Germanıa 1941 jyly 22 maýsymda soǵys jarıalamastan KSRO aýmaǵyna basyp kirdi. Uly Otan soǵysy osylaı bastaldy.

1940 jyldyń orta kezeńinde – aq Gıtler komandovanıesi SSSR – ge basyp kirýdiń «Barborossa jospary» dep atalatyn strategıalyq josparyn jasaýǵa kirisken bolatyn. Bul jospar boıynsha fashısik Germanıa men onyń qol shoqparlarynyń qurlyqtaǵy, áýedegi jáne soǵys teńiz kúshteri KSRO-ǵa bir mezgilde shabýyl jasaıtyn boldy. Bul jospardyń basty maqsaty qysqa merzim ishinde «qaýyrt soǵys» ıdeıasy boıynsha soǵysty 1941 jyldyń kúzinde aıaqtaý tıis edi.

«Barbarossa» josparyn jasaǵan kezde fashısik Germanıanyń basshylary KSRO – ny «sansyz» kóp ulttyń jasandy jáne «turaqsyz birlestigi», ózinshe bir «ishki birlikten jurdaı etnıkalyq konglomerat» dep qarastyrdy.

Fashısik Germanıanyń negizgi maqsatynyń saıası jáne ekonomıkalyq astary boldy. Germanıa ımperıasy shıkizat úshin, azyq – túlik bazasy retinde qýyrshaq memleket qurýdy kózdedi.

Qýyrshaq memleket jobasy fashıser jasap «Barbarossa» josparynda kórsetildi. Jospar boıynsha fashıser KSRO jerinde Ostland, Ýkraına, Moskovıa, Edil – Oral, Túrkistan sıaqty reıh komısarıattaryn qurýdy kózdedi. Josparda kórsetilgen «Úlken Túrkistan» otarynyń quramyna Qazaqstan, Tatarstan, Bashqurtstan, Orta Azıa, Ázirbaıjan, Kavkaz, Qyrym, Aýǵanstan, Shyńjan kirgizildi. Fashıser Keńes adamdaryn qyryp – joıý jolyna osylaı tústi. Soǵystyń sıpatyna keletin bolsaq - Germanıa tarapynan bul soǵys agresıalyq, jaýlap alýshy, ádiletsiz soǵys boldy, al Sovet Odaǵy tarapynan ádiletti óz jerin qorǵaǵan, azattyq Otan soǵysy boldy. Keńes adamdarynyń patrıottyq sezimi, árıne, barlyq qıyndyqqa qarsy tura bildi.

İİ. Negizgi bólim

2.1. Qazaqstan Uly Otan soǵysy jyldarynda

   Qazaqstan halqy Otan qorǵaýshylar qataryna óz erkimen jappaı jazyla bastady. Mysaly, Almaty medısına ınstıtýtynyń stýdenti Manshúk Mámetova: «Otbasymyzdan maıdanǵa jiberetin eshkim joq, aǵam da, apam da joq, sondyqtan ózimdi jiberýdi ótinemin», - dep áskerı komıtetke ótinish berdi. Respýblıkada 2 mıllıonnan astam adam áskerı daıarlyqtan ótti. Soǵystyń alǵashqy kezeńinde 14 atqyshtar jáne atty ásker dıvızıasy, 6 brıgada qurylyp, maıdanǵa jiberildi. Qazaqstandyq 36 – jeke atqyshtar brıgadasy 30 – dan astam ulttan quryldy. Almaty, Jambyl, Ońtústik Qazaqstan, Qyrǵyzstannan shaqyrylǵan jigitterden 316 – atqyshtar dıvızıasy qurylyp, onyń komandıri general M. V. Panfılov boldy. Armıa qataryna 1 mln. 196164 qazaqstandyq qosylyp, árbir besinshi adam maıdanǵa attandy. Qazaqstanda eńbek armıasy qurylyp, Qazaq KSR – nen 700 myńnan astam adam shaqyryldy. Soǵys jyldary 27 áskerı oqý orny 16 myń ofıser daıarlap shyǵardy. 1941 – 1945 jyldary áskerı oqý oryndaryna 42 myńnan astam qazaqstandyq jiberildi. Halqymyzdyń basynan osy jyldary aýyr-aýyr kúnder, janǵa batar qıyndyqtar ótti.Qanshama jan tózgisiz qıyndyqtarmen betpe-bet kezdesken kóp ultty qaharman halqymyz eń birinshiden ózderiniń berik birlikterin,tatýlyqtaryn joǵaltpady.Soǵystyń aldynda Qazaqstanda 602 mıllıon halyq boldy,onyń 1 mıllıon 200 myńy maıdanǵa attanyp,500 myńy qaza tapty.                                                                                                                           

Soǵystyń bastalýyna baılanysty el ekonomıkasyn soǵys jaǵdaıyna beıimdeý bastaldy. Qazaqstan ekonomıkany soǵysqa beıimdep qaıta qurý áskerı baǵytqa kóshirildi. Beıbit maqsattarǵa jumsalatyn qarjy meılinshe qysqartyldy. Kóptegen kásiporyndar qorǵanys ónimderin shyǵara bastady.Osy jyly 460 jańa zaýyt-fabrıkalar iske qosylyp, Qazaqstan ken qoımasyna aınalǵan bolatyn. Jaýǵa atylǵan árbir on oqtyń toǵyzy Shymkenttegi qoǵasyn zaýytynda quıyldy.38 kúnde iske qosylǵan Jezdi kenishi burynǵy KSRO-da shyǵarylatyn marganesti óndirdi. Óskemen qorǵasyn — myrysh kombınaty, Qaraǵandy kómir shahtalary sıaqty soǵysqa qajetti ónimder shyǵaratyn ónerkásip qurylystaryn salyp aıaqtady. Soǵys júrip jatqan jerlerden jáne maıdanǵa jaqyn aımaqtardan 220 zavod pen fabrıkany, kásiporyndary Qazaqstanǵa kóshirý júrgizildi.                                                                                

Ónerkásipterdi Qazaqstanǵa kóshirý eki ret júrgizildi.Birinshi 1941 jyldyń aıaǵy men 1942 jyldyń basynda jáne 1942 jyldyń kúzinde ónerkásip oryndary, kásiporyndar, negizinen, Máskeý, Lenıngrad oblystarynan, Ýkraına, Belorýs jerlerinen ákelindi. Ýkraınadan Qazaqstanǵa kóshirilip ákelingen kásiporyndar: Harkov elektrotehnıka zavody, Podolsk mehanıka zavody, Zaporoje feroqorytpa zavody, Dnepropetrovsk vagon jasaý zavody t. b. Ýkraınadan Qazaqstanǵa 70 ónerkásip orny men jabdyǵy ákelindi. Qazaq KSR-ne ákelingen ónerkásipter men fabrıkalar, kásiporyndar: Almaty, Qaraǵandy, Shymkent, Petropavl, Semeı, Aqtóbe, Oral qalalarynda ornalastyryldy.                                                                                                                  

Soǵys jyldarynda aýyl sharýashylyǵynyń jaǵdaı tómendedi. Aýylsharýashylyq eńbekkerleriniń sany 1939 jylmen salystyrǵanda 1942 jyly 600 myńǵa kemidi. Kolhoz óndirisinde áıelder eńbeginiń úlesi artyp, 1940 jylǵy 48%-dyń ornyna 1942 jyly 75% -ǵa jetti. 76 myń mehanızatorlardyń 55 myńnan astamy áıelder boldy. Búkilodaqtyq sosıalısik jarysqa 10 myńnan astam traktorshy qyz-kelinshek qatysty. 1942 jyly egis kólemi 1941 jylmen salystyrǵanda 842 myń gektarǵa kóbeıdi. 1943 jyly 775 myń ga jańa jer alqaptary egistikke arnaldy.   Osylaısha, respýblıka ekonomıkasyn soǵys jaǵdaıyna kóshirý júzege asyryldy. Soǵystyń alǵashqy kúnderinen Qazaqstan maıdan arsenalyna aınalyp, maıdan men tyldy qarý-jaraqpen, oq-dárimen, azyq-túlikpen qamtamasyz etýshi aımaqqa aınaldy

2.2  Maıdandaǵy Qazaqstanstandyq batyrlar

Soǵys jyldarynda tylda eńbek etken jumysshylar erligi ańyzǵa aınaldy. Georgıı Haıdın myńdyqshylar qozǵalysynyń jetekshileri A. Semıvolos men I. Iankınniń ádisin qoldanǵan respýblıkadaǵy úzdik burǵylaýshy boldy. Soǵys jyldarynda Y. Jaqaev, Sh. Bersıev, B. Samjúrekova, Kım Man Sam, V. P. Krıvıch, I. Ia. Kýdlaı esimderi búkil elge áıgili boldy. Qazaqstandyq jaýyngerler Ýkraınany, Belorýssıany, Baltyq boıyn, Moldovıany azat etýge qatysty. Myńdaǵan qazaq jigitteri Keńes áskeriniń quramynda Shyǵys Evropa halyqtaryn Gıtlerdiń tepkisinen azat etýine at salysty. Keńestik Shyǵys áıelderi arasynan birinshi bolyp Lenın ordenimen jáne Altyn juldyz medalimen marapattalǵandar — shyǵystyń qos shynary: pýlemetshi Mánshúk Mametova men 54-atqyshtar brıgadasynyń Mergeni (snaıper) Álıa Moldaǵulova boldy.

Keńes Odaǵynyń batyry, Qazaqstan respýblıkasynyń qorǵanys mınıstri Saǵadat Nurmaǵambetov te Berlın úshin urystarǵa óz jaýyngerlerin bastap kirdi. Berlınge shabýyl jasaýǵa jerlesterimiz Esjanov, I.Ia.Sánov, H.Qaıdaýsov, Z. Turarbekov, H. Kóbekov, T. Bıgeldınov, A.Eremeev, N.Shelıhov jáne t.b. kóptegen adamdar qatysty. Jas ofıser R.Qanqarbaev óziniń dosy G.Býlatov pen birge reıstag terezeleriniń birine alǵashqylarynyń biri bolyp alqyzyl Jeńis týyn jelbiretti, al Oral óńiriniń jas ofıserleri Q.Medenov pen R.Qaramanov Berlın ratýshasynyń tóbesine tikti. Qazaqstandyqtar partızandyq qozǵylysqa belsene qatysty. Tolyq emes málimetterge qaraǵanda Ýkraınanyń partızandyq quramalary men otrádtarynda 1500, Lenıngrad oblysynda 220-dan astam qazaq jigitteri soǵysqan. Partızan qozǵalysy da keń óris aldy. Qazaqstandyq partızandar: Q. Qaısenov (jazýshy), J. Aǵadilova, P. Semenova, Á. Sháripov, Ý. Orazbaev, T. Jumabaev, V. Sharýdı, J. Saın (jazýshy), N.V. Zebnıskıı t.b. Jalpy, 3500-den asa qazaqstandyq partızan jaý tylynda soǵysty. Qazaqstandyq partızan J. Suranshıev Belorýs jerinde «Ushqyn» partızan otrádynyń quramynda boldy.

Uly Otan soǵysyndaǵy erlikteri úshin Keńes Odaǵynyń Batyry ataǵyn alǵandardyń barlyǵy -11600 adam, olardyń  497-Qazaqstandyqtar, ishindegi   97-qazaqtar, al qazaq qyzdary ekeý boldy.

Eki mártebe Keńes Odaǵynyń Batyry ataǵyn alǵandar: Talǵat Bıgeldınov, Leonıd Beda, Ivan Pavlov, Sergeı Lýganskıı. Soldat erligi ordeniniń tolyq ıegeri — 142 qazaqstandyq. Keńes Odaǵynyń orden, medaldarymen marapattalǵan qazaqstandyqtar — 96638.

Jalpy ekinshi dúnıejúzilik soǵystaǵy jeńis Keńes Odaǵyna qymbatqa tústi. Eldiń 27 mln astam adamdary soǵysta qaza boldy. Onyń 603 myńy (400 myń) qazaqstandyqtar.

Mine, osylaı Keńes halqy men onyń Qarýly kúshteri budan 69 jyldan astam buryn adam balasynyń qas jaýy fashızmdi osylaı talqandady. KSRO-nyń Uly Otan soǵysynda óz eliniń bostandyǵy men táýelsizdigin qorǵap qaldy, Evropa halyqtaryn fashızmniń qandy sheńgelinen qutqaryp, jeńimpaz halyq atandy.                                                                                                                                      

Ótken azapty joldyń aýyr sabaqtaryn halyq eshqashan da umytpaıdy. Onyń aýyr sabaqtary bizdiń sanamyzǵa uıalap, qazirgi urpaqtardy erlikke, qyraǵylyqqa baýlyp, jarqyn bolashaǵymyzdy qorǵaýǵa árdaıym daıyn turýǵa shaqyrady. Uly Otan soǵysy Keńes Odaǵy tusyndaǵy talaı aqyn-jyrshylar shyǵarmashylyǵyna arqaý boldy. Munyń ishinde el men jerde júrip, jeńiske tilektes bolǵan qalamgerler da, alasapyran maıdanda qan keship júrip Otanyn, halqyn jyrlaǵan aqyndar aıtarlyqtaı boldy.   

 1945 jyly Qyzyl Armıa fashıserdin, «Vısla», «Ońtústik», «Ortalyq», «Soltústik» áskerı okrýgterin jeńdi. Germanıanyń kóptegen jerin 1945 jyly sáýir aıyna deıin KSRO qarýly kúshteri basyp aldy. 1945 jyly 16 sáýirde Qyzyl Armıa sheshýshi «Berlın» operasıasyn bastady. Bul operasıaǵa 3 mln 500000 jaýynger, 10800 áskerı ushaq, 52000-nan astam zeńbirek, 7750 tank qatystyryldy.

2.3  Uly Otan soǵysyndaǵy meniń ólkem

Qolyna qarý ustaı alatyn azamattyń bári de maıdanǵa attandy.Jyl saıyn Jeńis merekesin toılarda sonaý qıyn-qystaý kezeńde janyn shúberekke túıe júrip jaýmen arpalysqan ardager  aqsaqaldar men aýyldaǵy tyl eńbegin arqalaǵan azamattar búgingi jas urpaqqa tebirenip, tolǵanyp syr shertkende, estigen kóńilde osy aıtqanymyzdaı sezimge toly syr beıneleri tizbekteledi.

Panfılov aýdannyń negizi 1929 jyly qalandy.Ótken 60 jyl ishinde onyń halyq qıyndylyqty da, jeńisterdi de bastan ótkerdi.Jarkent óńiriniń turǵyndary kollektıvtendirý, ındýstrálandyr ý kezeńinde Sovet ókimetiniń odan ári nyǵaıa túsýi jolynda udaıy tabandylyq kórsetti.Stahanovtyń bastamasyn Jarkent óńiriniń eńbekkerleri de qoldady. Uly otan soǵysy bastalarldyń aldynda aýdan halqynyń mádinı-turmysy da jaqsy bolǵan.Toı dýman da jıi-jıi bolyp, án men kúı ár úıden úzilis tappady. Sol qýanysh toı bir kúnde buzylyp,áke- baladan, bala-ákeden aıyrylyp qaldy. Osylaısha Jarken óńirin bir-aq kúnde qaıǵy men qasiret bulty torlady.                                                                                                          

Óz jerin qorǵaýǵa maıdanǵa tilek bildirýshiler sany júzdep, myńdap kóbeıdi.Aýdandyq áskerı komısarıanttyń aldynan maıdanǵa birinshi bolyp attanǵandardyń kóbi- komýnıser men komsomolar jáne eńbek ozattary boldy.Olardyń jasttary árkelki bolsa da maqsattary- bireý, jaýdy jeńý bolatyn..Tylda qalǵan eginshiler, malshylar endigi jerde maıdanǵa ketken eńbektesteri úshin de , ózi úshin de, maıdan úshin de eseli eńbek etti.Bir kúnde bir adam – úsh, tipti odan da kóp norma oryndady. “Eńbekshi” kolhozyndaǵy 70 jastaǵy qart Sársen Tergeýsizov 1941 jyly 14 qyrkúıekte kúndik normasyn 300%-ke oryndaǵan.Jáne bundaı eńbekkerlerdiń sany kúnnen-kúnge arta túsken. Bular óz eńbektterininiń bárin- maıdanǵa kómekke bergen. Aq samaıly analar maıdan úshin sońǵy asyl zattaryn da aıamaǵan.  Soǵys jeńispen aıaqtalady.Aýdannan maıdanǵa attanǵan jaýyngerlerdiń kóbi erlikpen qaza tapty. Bes jylǵa sozylǵan qandy maıdanǵa Jarkent óńinen jalpy on eki myńnan astam azamat attanǵan eken.Bul- qazirgi Panfılov aýdany dep atalatyn, sol kezdegi Jarkent jáne Oktábr aýdandarynan maıdanǵa attanǵandardy qosyp eseptegendegi kórsetkish. Meniń aýylymnan Uly Otan soǵysyna qatysqan Q. Tazabekov, Kósherbaev, Tálimjanov, Ia. Danahýnov ardagerlerimizdi atap ótkim keledi.[Qosymsha №1] Al attanyp ketken azamattarymyzdyń jartysy da qaıta oralyp kelmegen.Osynyń ózinen –aq sol kezdegi arbir otbasyn sharpyǵan qazaly qasiretti aıǵaqtaıdy.Sol soǵystyń kúıinishke toly óksigi áli basyla qoımaǵany anyq. Sebebi maıdan dalasynda opat bolyp, bir kórýge zar bolǵan , ony óldi deı almatyn aq samaıly analarymyz aramyzda áli júr.Olardyń urpaqtary da áke qushaǵynyń jylýyn ańsap, armandap ósti.      

2.4 Meniń ólkemdegi Keńes Odaǵynyń Batyry ataǵyn alǵan  jaýjúrek jaýyngerler.Olarǵa kósetilgen qurmet

 Soǵystan soń  Jarkent óńirinde Uly Otan soǵysynda Keńester Odaǵynyń Batyry Ataǵyn alǵan  jaýjúrek jaýyngerler sany segizge jetti. Búgin olardyń  esimderin tizbelesek: Hamıt Kóbikov, Qojahmet Tyshqanbaev, Sýlgı Lýtfýllın, Pavel Hmelev, Pavel Porosenkov, Nıkolaı Ivanov, Ilá Karataev, Anısım Pashenko maıdan dalasynda asqan erlikpen kózge túsip, batyr atandy. [Qosymsha №2] Bulardyń ishinde soǵystan aman oralǵany keıinnen uzaq jyldar adal eńbek etken.Qazir Jarkent qalasynyń ortalyǵyndaǵy saıabaq ishinde  “ Batyrlar aleıasy ” jasalǵan. Onyń bir qataryna jerles- Keńes Odaǵynyń Batyrlaryna, qarama-qarsy qataryna Eńbek Erlerine qoıylǵan eskertkish músinder bar.[Qosymsha №3]  Sonymen qatar osy saıabaqta Uly Otan soǵysyna qatysqan jerlesterimizge arnalǵan eskertkishter qoıylǵan.[Qosymsha №4] Panfılov aýdany boıynsha Uly Otan Soǵysyna qatysqan jaýyngerlerdiń tizimderi jazylǵan, sonymen qatar jaýdyń jolyn toraýdaǵy kólik tank ornalasqan.[Qosymsha №5] 

Biz osy “ Batyrlar aleıasy ” saıabaǵyna saıahat jasaı otyryp, Uly Otan soǵysynda Keńester Odaǵynyń Batyry ataǵyn alǵan  jaýjúrek jaýyngerlerdiń ómirbaıandarymen jáne basqada málimettermen tanystyq.Sol jaýyngerlerimizdiń ómirbaııanyna qysqasha toqtalyp óteıin: Soǵys jyldarynda  Úsharal aýylynda eńbek etken qazaq batyry-Q.Tyshqanbaev 1916 jyly Taldyqoǵan oblysy Kóktal aýylynda dúnıege kelegen.Ol soǵys bastalysymen ásker qataryna alynyp, 1942 jyldan maıdanda tankige qarsy oq atatyn zeńbirektiń kózdeýshisi bolǵan.1943 jyly Kerchte jaý tankilerin ózine óte jaqyn qashyqtyqqa deıin keltirgen jaýjúrek jaýynger birden bes nemis tankisin qıratyp, ózi de osy shaýyl kezinde qaza bolady.1944 jyly 16 mamyrda oǵan Keńester Odaǵynyń Batyry ataǵy beriledi. Úsharal aýylynda  Qojahmet Tyshqanbaevqa arnalǵan eskertkish qoıylǵan.                                                                                                              

Al Kóbikov Hamıt Qojabergenuly 1916 jyly 9 mamyrda Sarybel aýylynda dúnıege kelgen.Pedagogokalyq ýchılısheni bitirgen soń Baqunshy aýylynda ustaz bolǵan. Ekinshi dúnıejúzilik soǵysqa qatysýshy,qatardaǵy jaýynger,zeńbirek klmandıri. Ol 1945 jyly Batys Germanıadaǵy Oder ózeninen birinshi bolyp ótken.Osy kezde Kóbikov jaýdyń 3 tankisin,30-ǵa jýyq áskeri men ofıserin joıyp, 4 brondy mashınasyn isten shyǵarǵan.Nemis qalasy Oppelge shabýyl jasaǵan kezde nemistiń Tıgr atty eki tankin, 35 soldaty men ofıserin joıǵany úshin 1945 jyly 10 sáýirde Keńes Odaǵynyń Batyry degen ataq berilgen.Sondaı-aq ol 2-dárejeli Otan soǵysy jáne Qyzyl Juldyz ordenderimen marapattaldy.  Soǵys aıaqtalǵannan keıin elge oralyp, Qazaqstan KP OK janyndaǵy partıa mektebin bitirdi.Taldyqorǵan oblysy partıa komıtetiniń nusqaýshysy, Qazaq memlekettik fılarmonıasy dırektorynyń orynbasary, Almaty nan saýda basqarmasynyń bastyǵy, Tán-SHan gastronomynyń dırektory qyzmetin atqarǵan.                                                                                                                      

Ilá Karataev Vasılevıch 1922 jyly 5 tamyzda Basqunshy aýylynda dúnıege kelip , 1941 jyly áskerge shaqyrylǵan.Soǵys kezinde gvardıa aǵa leıtenanty, zvod komandıri boldy.Ol 3-Vıtebek gvardıalyq atqyshtar dıvızıasy quramynda urystarǵa qatysty.Jaýdyń 14 tankisin qıratyp,3 mashınasyn órtep, ózi de shaıqastan erlikpen qaza tapqan. Osy erligi úshin 1945 jyly 24 naýryzda Keńes Odaǵynyń Batyry ataǵy berildi. Nıkolaı Ivanov Semenovıch 1924 jyly dúnıege kelgen. 1941 jyly áskerge shaqyrylǵan.Poznan qamalyna shabýyl kezinde pýleıetshi Ivanov erekshe erligimen kózge túsken.Sol úshin 1945 jylǵy 24 naýryzda Keńes Odaǵynyń Batyry ataǵy beriledi.Lenın ordenimen, medeldarmen marapattaldy.1972 jyly 4 aqpanda qaıtys bolǵan.Lenın ordenimen, medeldarmen marapattalǵan.                                                                                                                

Anısım Pashenko Pavlovıch 1913 jyly Lesnovka aýylynda  kedeı sharýanyń otbasynda dúnıege kelgen. 1942 jyly áskerge shaqyrylyp,maıdanǵa attandy. 1944 jyly 1 tamyzda Pashenko óziniń áskerlerimen batystaǵy Vısla jaǵasyn qoǵap, dıvızıany arǵy betke ótkizdi. Osy erligi úshin 1945 jyly 24 naýryzda Keńes Odaǵynyń Batyry ataǵy beriledi.1945 jyly 19 sáýirde qaza bolǵan. Lenın,2- dárejeli Otan soǵysy,Qyzyl Juldyz ordenderimen marapattalǵan.Batyrdyń qurmetine Lesnovka aýylynda onyń músini qoıylyp,Jarkent qalasynda eskertkish taqta ornatylǵyn jáne bir kóshege esimi berilgen.                                                                                             

Pavel Vasılevıch Hmelev 1923 jyly Qońyróleń aýylynda dúnıege kelgen.1943 jyly 15 aqpanda Berdıchevskıı jolyndaǵy kópirde Jıtomır qalasyna bara jatqan jaýdyń jolyn bógep, 4 tankisi men 1 bromemashınasyn qıratyp, ózi de erlikpen qaza tapqan. Keńes Odaǵynyń Batyry ataǵy 1944 jylǵy 3 maýsymda berildi.Lenın,Qyzyl Tý,1-dárejeli Otan soǵysy ordenderimen jáne medaldarmen marapattaldy.Kóktal aýylynda Hmelev atynda kóshe bar jáne memorıkaldyq taqta ornatylǵan. Lýtfýllın Sýlgı 1923 jyly 5 qańtarda dúnıege kelgen.1942 jyly áskerge shaǵyryldy.1943 jyldyń jyzynda Tamarovka aýylyn qoǵaǵan kezde aǵa jerjant shenindegi Lýtfýllın 76 mm gaýbısamen 14 nemis tankisin joıǵan.Osy erligi úshin 1945 jyly 10 sáýirde Keńes Odaǵynyń Batyry ataǵyn alǵan. Pavel Porosenkov 1912 jyly 25 qyrkúıekte Chýprovka aýylynda dúnıege kelgen.Fın soǵysynda Pecher monastyrynyń janyndaǵy shaıqasta komandıri qaza tapqan soń dereý rotany basqarýdy óz qolyna alyp, kómek kelgenshe 25-30 adamymen bekinisti erlikpen qoǵaǵan.Osy erligi úshin 1940 jylǵy 8 qarashada Keńes Odaǵynyń Batyry ataǵy berilgen. 1976 jyly 3 qyńtarda qaıtys bolǵan.                                                                                                                

Uly Otan soǵysyna qatysqan jaýyngerlerimizdiń  erlikterin dáripteý maqsatynda Jarkent qalasynda  Dańq murajaıy ornalasqan. Murajaıda Uly Otan soǵysynyń batyrlaryna arnalǵan jeke bólme jasalǵan.Osy murajaıda batyrlar paıdalanǵan zattary,ıaǵnı, qarýlary,kıimderi, jaýǵa qarsy atylǵan oqtardyń qaldyqtary, maıdandaǵy qasıetti topyraqtary tarıhtan syr shertip tur. [Qosymsha №6; №7]   Aýdan halqy soǵys jyldaryndaǵy esteliktermen tolyq tanysýǵa múmkindik alady.

İİİ. Qorytyndy.

1941-1945 jyldardadaǵy nemis fashıserine qarsy soǵys Keńes halqyna ólsheýsiz qaıǵy-qasiret ákeldi.Mıllıondaǵan adam qandy maıdanda qaza tapty.Habarsyz ketkenderde jeterlik. Soǵys jyldarynda qartaıǵan qarttar da, qabyrǵasy qataımaǵan  jas balalardyń da keshken kúni tynysh bolmady.Keýdesinde jany bar barlyq adam “Bári de maıdan úshin, bári de jeńis úshin” dep qolynan kelgeniniń bárin aıamady.                                   

Aqyry eldiń etegin jasqa toltyrǵan sum soǵys ta jeńispen aıaqtaldy. 1945 jyly 2 mamyrda Qyzyl Armıa Berlındi tolyq basyp aldy.1945 jyly 8 mamyrda Germanıanyń joǵarǵy komandovanıesi jeńilgenin moıyndap, aktige qol qoıdy.Osy qandy maıdanda qanshama azamattarymyz qyrshynynan qıyldy.Olardyń maqsattary,tilekteri bir bolatyn.Ol tek týǵan eline jeńis týyn syılaý edi. Gıtlerlik Germanıa men ımperıaliktik Japonıany jeńýde negizgi eńbek sińirgen, Otanynyń bastandyǵy men táýelsizdigin saqtap qalǵan,óziniń erlik kúresimen Evropanyń halyqtaryn fashısik ezgiden qutqaryp qalǵan - Keńes halqy.Al  Keńester Odaǵynyń negizgi quramdas bóligi -  qazaqtar.Jerlesterimiz úlken erlik kórsetip, jeńis kúnin jaqyndatýǵa óz úlesterin qosty. Maıdandaǵy erligi úshin 520 qazaqstandyqtyń, onyń ishinde 100-den astam qazaqtyń Keńes Odaǵynyń Batyry ataǵyn alýy – ortaq Otanyn qorǵaýda qazaq ultynyń sýyrylyp alǵa shyqqanyn kórsetedi.Bizdiń aýdanymyzdyń ózinde myńdaǵan jaýyngerler erlik kórsetken.

Ótken azapty joldyń aýyr sabaqtaryn halyq eshqashan da umytpaıdy. Onyń aýyr sabaqtary bizdiń sanamyzǵa uıalap, qazirgi urpaqtardy erlikke, qyraǵylyqqa baýlyp, jarqyn bolashaǵymyzdy qorǵaýǵa árdaıym daıyn turýǵa shaqyrady Bizdiń qazirgi tynysh zamanda,táýelsiz ǵumyr keship jatqanymyz maıdanda erlik tanytqan ata-babalarymyzdyń arqasy. Olardyń esimderi tarıh betterinde altyn áriptermen óshpesteı bolyp jazylǵan.

Qazirgi tańda Uly Jeńistiń 70 jyldyǵyn atap ótkizgeli ótyrmyz.Bul meıramdy soǵysta erlik kórsetken ardagerlermen birge búkil halyq asyǵa kútedi. Uly Jeńistiń toıy – ólimdi jeńgen ómirdiń saltanaty.Jeńis merekesi-árbir besinshi azamatyn soǵysqa attandyrǵan búkil Qazaqstandyqtardyń merekesi.

Paıdalanǵan ádebıetter:

1. “Jeruıyq ólke”  Ermuhamet Omarov. Almaty Jalyn baspasy-2003

2. “Jarkenttiń jaısańdary”  Sadyq Jumabaev. Almaty -1991

3.. “Bizdiń aýdanymyzdyń maqtanyshy” Ádistemelik qural. Jarkent-2015

4. “ Jazıraly Jarkent ” Qurastyrýshy Núradil Begimbet.Almaty; «Arys» baspasy, 2013 jyl.

5. “Qazaqstan tarıhy” 4-tom

 

Taqyryby	Qatysýshynyń famılıasy, aty, ákesiniń aty	Synyby, bilim mekemesi, óńiri,eli	Nomınasıa nómiri №	Toby	Jetekshi	Elektrondy adresi (sertıfıkattar jiberý úshin)
BATYRLARǴA DEGEN QURMET,TARIHQA DEGEN QURMET!	Nýrtıleý  Aızada Jumabaıqyzy	Qazaqstan Respýblıkasy, Almaty oblysy, Panfılov aýdany; Kishishyǵan aýyly.  «Kishishyǵan orta mektebi mektepke deıingi shaǵyn ortalyǵymen» komýnaldyq memlekettik mekemesi.   10 A klass oqýshysy	3	eresek	Alaeva Aıda Abdýllaevna, Qazaqstan Respýblıkasy, Almaty oblysy, Panfılov aýdany; Kishishyǵan aýyly.  «Kishishyǵan orta mektebi mektepke deıingi shaǵyn ortalyǵymen» komýnaldyq memlekettik mekemesi. Geografıa pániniń oqytýshysy	aida.alaeva@list.ru

Qosymsha №1

Qosymsha №2

Qosymsha №3

Qosymsha №4

Qosymsha №5

Qosymsha №6

Q  Qosymsha № 7

                                            

---