InfoHub Logo

Baıandama: "Bılıngvaldy bilim berý"

Elimizdiń til týraly zańynda kórsetilgendeı QR - da tilderdiń qoldanylýynyń quqyqtyq negizderin, memlekettiń olardy oqyp - úırený men damytý úshin jaǵdaı jasaý jónindegi mindetterin belgileıdi. QR - da qoldanylatyn barlyq tilge birdeı qurmetpen qaraýdy qamtamasyz etedi.
Til máselesi kúshteýdi kótermeıtini belgili. Salmaqty saıasat sabyrmen júzege asyrylǵanda ǵana jemisti bolmaq. Elbasymyzdyń qazaqstandyqtarǵa halyqtyń mádenı murasyn zerdeleý, bilim berý salalaryn damytý máselelerin sheshýdi alǵa tartyp otyryp, «memlekettik tilde álemdik ǵylymı oıdyń, mádenıet pen ádebıettiń úzdik jetistikteri negizinde gýmanıtarlyq bilim berýdiń tolymdy qoryn» jasaýdy atap kórsetti. Qazirgi qazaq tiliniń áleýmettik – lıngvısıkalyq mártebesi anyqtaldy. Bul - dúnıejúzinde ómir súretin búkil ult tilderimen bir qatarda turǵan qazaq ultynyń tili. Órkeni ósken, sózdik quramy meıilinshe baı qazaq tili ótken ǵasyrdyń ózinde talaı ǵalym, oqymystylardyń nazaryna ilingen. Belgili fılolog B. Hasanov óziniń kóptegen eńbekterinde qazaq tilin bilý – respýblıka halqynyń áleýmettik qajettiligi ekenin dáleldedi.

Kóptildilik, mýltılıngvızm, polılıngvızm - naqtyly kommýnıkatıvtik jaǵdaıdyń áser etýimen belgili bir áleýmettik ortada, memlekette birden úsh, odan da kóp tilde sóıleı bilýshilik. Munyń ózi jeke adamnyń kóptildiligi jáne ult pen ulystyń kóptildiligi bolyp bólinedi. Kóptildiliktiń úshtildi meńgerý dárejesi sol adamnyń nemese bútindeı halyqtyń ómir súrgen tildik ortasy, áleýmettik, ekonomıkalyq, mádenı ómiri, turmys - tirshiligi sekildi kóptegen faktorlarǵa baılanysty. Qazirgi tańda adam qyzmetiniń barlyq salalarynda jahandaný úrdisi oryn alǵandyqtan, bilim berý salasynda qaıta qarastyrýlar jetildirýde. Sol sebepten aqparattyq - kommýnıkatıvtik quzyrlyqpen qatar, polımádenıettilik búgingi ýaqytta álemdik bilim berý qoǵamdastyǵynyń keńistigin qalyptastyratyn bilim berý quzyrlyǵynyń basty baǵyttarynyń biri retinde anyqtaldy. Kóptildi bilim - kóp mádenıetti tulǵany qalyptastyrýdyń ózegi. Búgingi tańda kóp tildi oqytý – jas urpaqtyń bilim keńistiginde erkin samǵaýyna jol ashatyn, álemdik ǵylym qupıalaryna úńilip, óz qabiletin tanytýyna múmkindik beretin qajettilik. Úsh tilde oqytý – zaman talaby desek, onyń negizgi maqsaty: birneshe tildi meńgergen, áleýmettik jáne kásiptik baǵdarǵa qabiletti, mádenıetti tulǵany damytý jáne qalyptastyrý. Qazaq tili memlekettik til, al orys tili men shetel tilderiniń birin bilý tulǵanyń oı - órisin keńeıtedi, onyń «segiz qyrly, bir syrly» tulǵa bolyp damýyna jol ashady, ultaralyq qatynas mádenıetin, tolleranttylyǵyn jáne planetarlyq oılaýynyń qalyptasýyna múmkindik týǵyzady. Bul halyqaralyq turǵyda baǵyttalǵan tulǵany tárbıeleýde tikeleı qural bolyp esepteledi, ıaǵnı ózin órkenıetti jáne tarıhı sýbekt retinde tanı alatyn, damý kezinde óz eliniń jáne adamzat tarıhyn qabyldaı alatyn, ózi úshin, halqy úshin, memleketi úshin, adamzat bolashaǵy úshin jaýapkershilik júgin sezinetin, ózara táýeldilik pen álem bútindigine, adamzat órkenıetiniń ǵalamdyq máselelerin sheshýde mádenıaralyq qatynastyń qajettiligin jete túsinetin, adamnyń azamattyq quqyqtaryn moıyndaıtyn jáne saıası bostandyqqa umtylatyn, qoǵamdaǵy gýmanızm ıdealyn jasaý úshin basqa adamdarmen, qozǵalystarmen, qoǵamdyq ınstıtýttarmen qyzmet atqarýǵa daıyndyǵy men qabilettiligin kórsete biletin jáne de qoǵam, adam jáne tabıǵat arasyndaǵy yntymaqtastyqty qalyptastyratyn uqypty da tıanaqty, bilikti maman men adamdy daıyndaý osy zaman oqytýshylary men ustazdardyń aldynda qoıylatyn úlken zaman talaby dep bilýimiz kerek. Elbasy N. Á. Nazarbaev óziniń jyldaǵy dástúrli Joldaýynda «Tilderdiń úsh tuǵyrlyǵy» mádenı jobasyn iske asyrýdy jedeldetý tıistigine erekshe mán beredi. Sonymen qatar búkil qoǵamymyzdy toptastyryp otyrǵan memlekettik til retinde qazaq tilin oqytýdyń sapasyn arttyrý qajettiligine erekshe nazar aýdarady. Sondyqtan qazaq tilin tereńdetip oqytý, sonymen qatar kóptildilikti meńgerýdi jolǵa qoıý - búgingi tańdaǵy orta bilim júıesinde pedagogıkalyq úrdistiń negizgi baǵyttarynyń biri. Álemdik bilim berý is - tájirıbesinde kóptildi jáne bılıngvaldy bilim berý jańalyq emes. Ǵylymı ádebıetterde kóptildi jáne bılıngvaldy bilim berý uǵymdaryna kóptegen anyqtamalar berilgen. Olardyń ishinde bizdiń tájirıbemizge eń sáıkes keletin nusqalary tómendegishe bolady:

- Kóptildi bilim berý - bul mektepte oqý pánderin eki nemese odan da kóptilde aýdarmasyz oqytý;
- Bılıngvaldy bilim berý - oqý jáne oqýdan tys jumystardyń negizgi baǵyttaryn eki tilde iske asyrý, pedagogıkalyq úrdiste eki tildi oqytý quraly retinde paıdalaný.
Kóptildi jáne bılıngvaldy bilim berýde oqý - tárbıe úrdisinen kútiletin nátıjeler mynalardan turady:
- Qazaqstan Respýblıkasynyń memlekettik jalpyǵa mindetti orta bilim standarttary talaptary deńgeıinde qalyptasqan bilimderin ana tili, memlekettik til, orys tilinde erkin bildiretin mektep bitirýshisi;
- Bitirýshiniń kóptildi kommýnıkatıvtik jáne aqparattyq quzyrettiligi;
- Kóp mádenıetti, rýhanı - adamgershilik, ultaralyq qatynastar mádenıetiniń joǵary deńgeıi;

Baıandama: "Bılıngvaldy bilim berý". júkteý