Bilim berý men bilim alýdaǵy jańa tásilder
Ońtústik Qazaqstan oblysy,
Arys aýdany, M. Shahanov atyndaǵy jalpy orta mektebi
Qazaq tili men ádebıeti pániniń muǵalimi
Polatova Aınur Múslimbekqyzy
Bilim berý men bilim alýdaǵy jańa tásilder.
Jańa tehnologıalardy kúndelikti sabaq ústinde paıdalaný úshin, ár bir muǵalim óziniń aldynda otyrǵan oqýshylarynyń jas erekshelikterin eskere otyryp, pedagogtyń maqsat - múdesine baılanysty, óziniń sheberligine baılanysty tańdap alady. Jańa ádisterdi júzege asyrýda muǵalim belsendiligi, shyǵarmashylyq izdenisi, óz mamandyǵyna degen súıispenshiligi, aldyndaǵy shákirtterin baǵalaý erekshe oryn alady.
Tehnologıa - ádisteme.
Ádis degenimiz - bilim berýdiń teorıasy
Tásil degenimiz - is, menshikti is. Tásilderdiń elementteri amal joldary.
Oqytý ádisi degenimiz - muǵalimniń bilimdi meńgertý jolyndaǵy tásil. Ádis oqýshynyń óz yntasyn ishki qozǵaýshy kúshin jumysqa baǵyttaýdy usynady. Ádis tek árekettiń negizgi maqsaty bolýy shart. Ár túrli quraldardy qoldaný ádiske baǵynyshty. Quraldardyń ár túrli bolýy ádistiń qurylymyn ózgertýge yqpal etedi. Ádister arqyly bilim mazmunyn meńgeremiz. Muǵalim oqýshylardy oqytýda túpki nátıjege jetkizer degen ádis - tásilderdi tańdap alyp qarastyrǵaly otyrmyn.
1. Baǵdarlamalap oqytý tehnologıasy.
2. Oıyn arqyly oqytý tehnologıasy.
3. Damyta oqytý tehnologıasy.
4. Túsindire oza oqytý tehnologıasy.
5. Modýldik oqytý tehnologıasy.
6. Ózdiginen damý tehnologıasy.
7. Saralap (deńgeılep) oqytý tehnologıasy.
Baǵdarlamalap oqytý tehnologıasy
(B. Skıper, N: Kraýer, V. P Bespalko)
Ǵylymı negizde túzilgen baǵdarlama negizinde oqytýdyń tıimdiligin arttyrý, balanyń jeke qasıetterin eskere otyryp oqytý. Oqytý quraldarynyń kómegimen baǵdarlama oqý materıaldaryn kadr, faıl sıaqty oqytý bóligi arqyly logıkalyq birizdilikpen berilgen.
Oıyn arqyly oqytý tehnologıasy
• Dıdaktıkalyq, tárbıelik, damytýshylyq, áleýmettendirý maqsatqa jetý. Oıyndyq is - árekettiń psıhologıalyq mehanızmi jeke bastyń ózindik talap - talǵamdaryna súıenedi. Balanyń boıyndaǵy bilimdik, tanymdyq, shyǵarmashylyq qasıetterin asha túsýdi kózdeıdi
• Damyta oqytý tehnologıasy.
(D. S. Vygotskıı, L. V. Zankov, D. B. Elkonın, V. V. Davydov)
Balany oqyta otyryp jalpy damytý. Damý nátıjesinde ár oqýshy ózin - ózi úırenýshi sýbekt dárejesine kóterilýi kózdeledi. Oqytý damytýdyń aldynda júrýi kerek, dıdaktıkalyq quraldyń damýǵa áseri zor. Damytýdyń tıimdiligi úshin, keshendi damý júıesi negizinde maqsatty damý, mazmunnyń júıeliligi men tutastyǵy, teorıalyq bilimniń jetekshi roli, joǵary qıyndyq deńgeıinde oqytý, materıaldy meńgerýde jedel ilgerileý, oqý úderisin balanyń seziný, oqytý úrdisiniń ártúrliligi, jekelep oqytý, barlyq balanyń damýy jolyndaǵy jumystary bolýy kerek.
Túsindire oza oqytý tehnologıasy
(S. N. Lysenkova)
Barlyq balany tabysty oqytý. Oqý materıaldardyń birizdiligi, júıeliligi, saralaý, ár oqýshyǵa beriletin tapsyrmanyń qolaılylyǵy, baǵdarlamanyń keıbir taqyryptarda birtindep oınatý ádisin qoldaný. Sabaqty pysyqtaýǵa áýeli ozattar, ekinshi orta oqıtyndar, eń sońynan nashar oqýshylar qatystyrylady. Birte - birte tolyq derbestikke jetý, synypta qalypty jaǵdaı qalyptastyrý, túsinistik ózara kómek yntymaqtastyq qarym - qatynas, oqýshynyń qateligin eskertý, biraq jazǵyrmaý. Úı tapsyrmasy tek oqýshynyń múmkindigine qaraı beriledi. Bilim, bilik daǵdyny damyta meńgertý, túsindirýdi qabyldaý.
Modýldik oqytý tehnologıasy
(V. M. Monahov)
Oqytýdyń tutas tehnologıasyn jobalaý, alǵa qoıǵan maqsatqa jetýdi kózdeıtin pedagogıkalyq úrdis túzý, muǵalimge nátıjeni taldap, túsindirip bere alatyndaı júıeni tańdaý jáne qurý. Jobalanǵan tehnologıany iske asyratyn jańa tásil qalyptastyrý. Tehnologıa jobasyndaǵy negizgi obekt – oqý taqyryptary, dıdaktıkalyq modýl.
Oqýshylar ár satyǵa joǵarylaǵan saıyn olardyń bilimdi qabyldaýy ózgerip, ótiletin pánder júıesi kúrdelene túsedi. Oqýshylardyń jas erekshelikterin, ár satydaǵy qabyldaý múmkindikterin eskere otyryp, tapsyrmalar beriledi. Ózdiginen damý tehnologıasy
(M (M. Montosorrı).
Balany jan - jaqty damytý, derbestikke tárbıeleý, bala sanasynda nárseler álemi men oılaý áreketiniń birigýi. Oqytý balanyń damýyna sáıkes tabıǵı (jasandy emes) bolýy kerek.
Sonda bala ózin - ózi damytady. Montessorı pedagogıkanyń urany balanyń muǵalimge:
“mynany meniń ózimniń jasaýyma kómektesip jiber” deýine jetý.
Saralap (deńgeılep) oqytý tehnologıasynyń psıhologıalyq negizi bolyp tabylatyn teorıa – L. S. Vygotskııdiń “oqytý prosesinde bilim alýshynyń aqyl - oıynyń damýy “aktýaldy damý” aımaǵynan “jaqyn aradaǵy damý” aımaǵyna aýysý “ teorıasy. Bul aýysý tapsyrmalardy qaıtalap oryndaýǵa arnalǵan 1 - deńgeıden ónimdi is - áreketti qajet etetin joǵary deńgeılerge aýysý negizindegi is - áreket arqyly júzege asady. Osyndaı is - áreket deńgeıleri arqyly bilim alýshylar oqý materıaldaryn ár túrli deńgeıde qabyldaıdy. V. P. Bespalko bul deńgeılerdi tórtke bóledi:
birinshi deńgeı -“mindetti, bilim alýshylyq”,
ekinshi – algorıtmdik,
úshinshi – evrıstıkalyq jáne
tórtinshi – shyǵarmashylyq deńgeılerdegi qabyldaý
1 – deńgeı
Bul deńgeı árbir taqyryptyń eń negizgi de, basty qarapaıym mazmunyn ashyp, sol taqyryptyń bilýge mindetti tutas beınesin beredi.
1 – deńgeı bazalyq deńgeı retinde qabyldanǵan. Bul mindetti deńgeı bolǵandyqtan barlyq bilim alýshy tapsyrmany tolyq oryndaýy tıis.
2 – deńgeı
Qosymsha málimetter alǵashqy deńgeıde alǵan bilimdi odan ári keńeıtip, tıanaqtaıdy, negizgi mazmunyn naqtylaıdy, uǵymdardyń ne úshin, qalaı qoldanylatynyn kórsetedi. Bul deńgeıde ótip ketken materıaldy bilim alýshy taldap, burynǵy tapsyrmalarǵa uqsas oryndaıdy. Biraq bulardy oryndaý úshin alǵan bilimderin túrlendirip paıdalaný kerek.
3 – deńgeı
Óz betinshe jumysty qalyptastyrý maqsatynda bilim alýshylar jańa taqyryp boıynsha meńgergen qarapaıym bilimderin jetildirip tereńdetedi. Jańa bilimdi taldaý, jınaqtaý, salystyrý arqyly meńgerýine, qorytyndylaı bilýine jol ashylady. Bul deńgeıde rebýs, sózjumbaq, anagram qurastyrady.
4 – deńgeı
Bul deńgeıde berilgen taqyryp boıynsha óz betimen jumys isteýge daǵdylanady. Referat, baıandama, óleń, jumbaq, jańyltpash qurastyrý tapsyrmalary beriledi. Deńgeılep oqytý, birinshiden, bilim alýshynyń jeke qabiletin anyqtaýǵa, ekinshiden, bilim alýshylardyń bir - birinen
qalmaýyna múmkindik berse, úshinshiden, ár bilim alýshy ózdiginen jumys isteýge daǵdylanady, tórtinshiden, ár bilim alýshy óz deńgeıimen baǵalanady.
• Jeke tulǵaǵa baǵdarlanǵan tehnologıada (Hýtorskoı A. V.) oqý - tárbıe prosesinde balalardyń jeke erekshelikterin eskerý, ár bilim alýshynyń oqý tapsyrmalaryn oryndaýyna qolaıly jaǵdaı jasaý kózdeledi. Atalǵan tehnologıanyń negizgi ustanymdary tómendegideı:
• - jeke tulǵanyń ózindik ereksheligin eskerý ustanymy (árbir shákirtti ózindik erekshelikteri men qabyldaý múmkindikterine saı oqytý);
• - bilim berý traektorıasyn tańdaý erkindigi ustanymy (mindetti bilim berý deńgeıinen tómen bolmaýy tıis);
• - oqytýdyń jaǵdaıattyǵy ustanymy (quzyrettilik baǵdarlanǵan tapsyrmalardy oryndaýǵa tildik jaǵdaı týǵyzý).
• Jeke tulǵaǵa baǵdarlanǵan tehnologıa boıynsha oqytý mazmunynyń ádisteri men tásilderin tańdaýǵa tómendegideı talaptar qoıylady:
• qarym - qatynastyq áreket;
• shyǵarmashylyq áreket;
• balanyń jeke damýyn qoldaý;
• balanyń ózindik jáne shyǵarmashylyq áreketin damytý.
• Bul tehnologıany iske asyrý eki jolmen júzege asyrylady: 1)
• synypty dıferensıasıalar arqyly «joǵary - ortasha - tómen» toptarǵa bólý jáne oqý materıalyn kúrdelilik deńgeıine baılanysty irikteý; 2) bilim traektorıasyn ózindik múmkindikterine yńǵaılaý. Muny júzege asyrý oqytýdyń erekshe sharttaryn qajet etedi: ár túrli mazmun men kólemdegi bilim nátıjelerin ákeletin árbir bilim alýshynyń jeke bilim traektorıalaryn tańdaý.
1. Synı turǵydan oılaýǵa úıretý
Matematıka páni - oqýshynyń abstraktili oılaýyn, oı - órisin damytatyn naqty ǵylym. Oqýshynyń ıntellektýaldy qabiletin, daryndylyǵyn damytýda matematıkanyń úlesi úlken. Aqparattar aǵymynyń taralý sıpatyna qaraı sabaq oqytý rejımderine bólinedi. Eger aqparattar aǵymy eki jaqtyly bolsa, V. Gýzeev ondaı rejımdegi sabaqty ınteraktıvti dep ataǵan. Oqytý úrdisinde damyta oqytý tehnologıalaryn qoldaný, ıaǵnı ınteraktıvti rejımdegi sabaqtardy uıymdastyrý oqýshynyń shyǵarmashylyq jáne ıntelektýaldyq belsendiligin damytýdyń bir faktory bolyp tabylady. Sol sebepten matematıka sabaqtaryn josparlaýda oqý baǵdarlamasyndaǵy aqparattar(túsinikter, uǵymdar, erejeler, t. b) aǵymyn kommýnıkatıvti josparlap, synı oılaýdyń jobalaryn paıdalanǵan jón.
Al oqytýdaǵy synı oılaý strategıalaryna oqý úrdisine qatysýshylar arasyndaǵy oı bólisý, aqparattar almasý qatynastary( Lıngvısıkalyq, paralıngvıstıkalyq) júıesine áńgimelesý, pikirtalas, debat, oı jekpe - jegi túrlerin jatqyzýǵa bolady. Sondyqtan muǵalim men oqýshynyń birlesken áreketinde oqyp úırenýdiń tıimdi, ońtaıly joldaryn anyqtaý, oqýshy úshin mańyzdy jaǵdaılardy sheberlikpen uıymdastyrý oqýshynyń óz is - áreketine synı oılaýyn, logıkalyq oılaýyn, iskerligin qalyptastyrady. Muǵalim oqýshynyń belsendiligi men tanymdyq is - áreketi arqyly shyǵarmashylyq qabiletterin damytýda toppen jumys isteý jáne juppen jumys kezinde oqýshy óz pikiriniń durystyǵyn dáleldep, ne qateligin moıyndaýǵa, ne qateligin kórsete bilýge, onymenen pikirlese otyryp, ujymdyq sheshim qabyldaýǵa úırenedi. Sol arqyly oqýshyda óz bilimin baǵalaý jáne baqylaý daǵdysy meńgeriledi.
3. Bul baǵalaýlardy myna baǵalaý belgileri arqyly iske asyrýǵa bolady. Ózindik baǵalaý.( Bul baǵalaýdy juptyń ózara baqylaýyna da jaratýǵa bolady). Bul baqylaý men baǵalaý balanyń boıynda myna qasıetterdi qalyptastyrady: eriktilik, eńbeksúıgishtik, óz kúshine senýi, qabilettiligi, jaýapkershilikti sezinýi, adaldyq, joldastyq qasıetter, sóz qory, ǵylymı aqparattardy aqtarýy, ózinshe túıin jasaýy, sóıleý mádenıeti.
4. Ústimizdegi ǵasyr - jeke tulǵany qalyptastyrý, izgilendirý, damytý ǵasyry. Osy turǵydan oqytýdyń ınteraktıvti ádisi óte tıimdi. Sebebi, bul ádis oqýshynyń jeke ómirlik tájirıbesine súıene otyryp, onyń boıynda bilim, daǵdy jáne qundylyq júıesin qalyptastyrady. Bilim berýdiń ozyq tehnologıalaryn meńgermeıinshe saýatty da jan - jaqty bolý múmkin emes. Sonyń bári kompúter, ınternet, mýltımedıalyq quraldar jáne ınteraktıvti taqta kómegimen bolmaq. Jańa tehnologıalardy qoldana kele sabaq boıy biz búkil toptyń jumys isteýin talap etemiz, sondyqtan ótkizgen sabaǵymyz mazmundy, ıntensıvti bolady. Aqparattyq sabaqta buryn adam oıynda bolmaǵan oqytýdyń jańa ádisterin uıymdastyrýǵa bolady. Matematıka sabaǵynda kompúterdi qoldaný erejeler men aqparatty bilýge jol ashady. Tipti nashar oqıtyn oqýshylardyń ózi kompútermen jumys isteýge qyzyǵady, óıtkeni keıbir jaǵdaılarda kompúter bilmegen jerin kórsetip, kómekke keledi.
Sabaqtardy jańa tehnologıalar arqyly oqytý isi kúnnen - kúnge ózekti bolyp keledi. Oqýshylardyń oılaý qabiletterin damytý jáne óz betinshe bilimderin bir júıege keltirý maqsatynda aqparattyq oqytý júıesindegi jobalaý tehnologıasyn bastadyq. Jobalaý tehnologıanyń mańyzdylyǵy - oqýshylardyń ár salada alǵan bilimderi úlken máseleni sheshýge múmkindik beredi. J
5. Nyshannyń yqpalymen qalyptasqan qabilettiń túrin daryndylyq dep ataıdy. Daryndy balalar mektep baǵdarlamasyn jyldam meńgeredi. Zerektik, baıqaǵyshtyq qasıetteri joǵary bolady. Olardyń kópshiligi óz ýaqyttaryn shyǵarmashylyq jumysqa arnaıdy. Sýret salady, óleń jazady. Mysaly, Ch. Darvın kóp ýaqytyn kóbelek qýyp, koleksıa jınaýǵa bóledi eken. Daryn ókilderiniń qýat - qabiletiniń sharyqtaıtyn shegi bolady. Mundaıda olardyń sanasy barynsha ótkirlenip, meılinshe aıqyndalady, baqylampazdyǵy onan saıyn arta túsedi. Al balanyń boıyndaǵy týa bitken qasıetterdi damytatyn - oqytý men tárbıe.
Daryndylyq tómendegideı toptarǵa jikteledi.
1. Oı - óristiń joǵarylyǵy.
2. Akademıalyq tabys.
3. Shyǵarmashylyq jáne tıimdi oılaý, pikir aıtý.
4. Kórkemdik áreket
5. Qatynas jáne belsendilik.
6. Qozǵalǵyshtyq.
Muǵalimniń bilimdi ıgertýi. Túpki nátıjege jetý jolynda bilim men tájirıbeni ushtastyra bilýi kerek. Jalpy mektep úshin qazirgi balalardy daralap saralap oqytý ádisteri qoıylýda. J. Qaraevtyń «Deńgeılep oqytý» ádisi boıynsha 4 - shi deńgeı tapsyrmalaryn bergen ýaqytta muǵalim bala ereksheligine saı qurýǵa bolady. Sol kezde shartty daralaý qoldanylady da, ereksheligine saı qurýǵa bolady. Sol kezde shartty daralaý qoldanylady da, balanyń bólip alynǵany basqalarǵa eleýsiz bolyp qalady. Osy jerde muǵalimge úlken mindet júkteledi: muǵalim tapsyrmany alǵan bilimdi jańǵyrtatyn, evrıstıkalyq izdenis tásilderin qajet etetin, zertteý elementterin paıdalanatyndaı etip qurý kerek. Testik formada tapsyrma berýde de zerttelýshi boıyndaǵy qabiletti basty nazarda ustaý qajet.
6. Oqýshylardyń jas erekshelikterine sáıkes bilim berý jáne oqytý.
Arys aýdany, M. Shahanov atyndaǵy jalpy orta mektebi
Qazaq tili men ádebıeti pániniń muǵalimi
Polatova Aınur Múslimbekqyzy
Bilim berý men bilim alýdaǵy jańa tásilder.
Jańa tehnologıalardy kúndelikti sabaq ústinde paıdalaný úshin, ár bir muǵalim óziniń aldynda otyrǵan oqýshylarynyń jas erekshelikterin eskere otyryp, pedagogtyń maqsat - múdesine baılanysty, óziniń sheberligine baılanysty tańdap alady. Jańa ádisterdi júzege asyrýda muǵalim belsendiligi, shyǵarmashylyq izdenisi, óz mamandyǵyna degen súıispenshiligi, aldyndaǵy shákirtterin baǵalaý erekshe oryn alady.
Tehnologıa - ádisteme.
Ádis degenimiz - bilim berýdiń teorıasy
Tásil degenimiz - is, menshikti is. Tásilderdiń elementteri amal joldary.
Oqytý ádisi degenimiz - muǵalimniń bilimdi meńgertý jolyndaǵy tásil. Ádis oqýshynyń óz yntasyn ishki qozǵaýshy kúshin jumysqa baǵyttaýdy usynady. Ádis tek árekettiń negizgi maqsaty bolýy shart. Ár túrli quraldardy qoldaný ádiske baǵynyshty. Quraldardyń ár túrli bolýy ádistiń qurylymyn ózgertýge yqpal etedi. Ádister arqyly bilim mazmunyn meńgeremiz. Muǵalim oqýshylardy oqytýda túpki nátıjege jetkizer degen ádis - tásilderdi tańdap alyp qarastyrǵaly otyrmyn.
1. Baǵdarlamalap oqytý tehnologıasy.
2. Oıyn arqyly oqytý tehnologıasy.
3. Damyta oqytý tehnologıasy.
4. Túsindire oza oqytý tehnologıasy.
5. Modýldik oqytý tehnologıasy.
6. Ózdiginen damý tehnologıasy.
7. Saralap (deńgeılep) oqytý tehnologıasy.
Baǵdarlamalap oqytý tehnologıasy
(B. Skıper, N: Kraýer, V. P Bespalko)
Ǵylymı negizde túzilgen baǵdarlama negizinde oqytýdyń tıimdiligin arttyrý, balanyń jeke qasıetterin eskere otyryp oqytý. Oqytý quraldarynyń kómegimen baǵdarlama oqý materıaldaryn kadr, faıl sıaqty oqytý bóligi arqyly logıkalyq birizdilikpen berilgen.
Oıyn arqyly oqytý tehnologıasy
• Dıdaktıkalyq, tárbıelik, damytýshylyq, áleýmettendirý maqsatqa jetý. Oıyndyq is - árekettiń psıhologıalyq mehanızmi jeke bastyń ózindik talap - talǵamdaryna súıenedi. Balanyń boıyndaǵy bilimdik, tanymdyq, shyǵarmashylyq qasıetterin asha túsýdi kózdeıdi
• Damyta oqytý tehnologıasy.
(D. S. Vygotskıı, L. V. Zankov, D. B. Elkonın, V. V. Davydov)
Balany oqyta otyryp jalpy damytý. Damý nátıjesinde ár oqýshy ózin - ózi úırenýshi sýbekt dárejesine kóterilýi kózdeledi. Oqytý damytýdyń aldynda júrýi kerek, dıdaktıkalyq quraldyń damýǵa áseri zor. Damytýdyń tıimdiligi úshin, keshendi damý júıesi negizinde maqsatty damý, mazmunnyń júıeliligi men tutastyǵy, teorıalyq bilimniń jetekshi roli, joǵary qıyndyq deńgeıinde oqytý, materıaldy meńgerýde jedel ilgerileý, oqý úderisin balanyń seziný, oqytý úrdisiniń ártúrliligi, jekelep oqytý, barlyq balanyń damýy jolyndaǵy jumystary bolýy kerek.
Túsindire oza oqytý tehnologıasy
(S. N. Lysenkova)
Barlyq balany tabysty oqytý. Oqý materıaldardyń birizdiligi, júıeliligi, saralaý, ár oqýshyǵa beriletin tapsyrmanyń qolaılylyǵy, baǵdarlamanyń keıbir taqyryptarda birtindep oınatý ádisin qoldaný. Sabaqty pysyqtaýǵa áýeli ozattar, ekinshi orta oqıtyndar, eń sońynan nashar oqýshylar qatystyrylady. Birte - birte tolyq derbestikke jetý, synypta qalypty jaǵdaı qalyptastyrý, túsinistik ózara kómek yntymaqtastyq qarym - qatynas, oqýshynyń qateligin eskertý, biraq jazǵyrmaý. Úı tapsyrmasy tek oqýshynyń múmkindigine qaraı beriledi. Bilim, bilik daǵdyny damyta meńgertý, túsindirýdi qabyldaý.
Modýldik oqytý tehnologıasy
(V. M. Monahov)
Oqytýdyń tutas tehnologıasyn jobalaý, alǵa qoıǵan maqsatqa jetýdi kózdeıtin pedagogıkalyq úrdis túzý, muǵalimge nátıjeni taldap, túsindirip bere alatyndaı júıeni tańdaý jáne qurý. Jobalanǵan tehnologıany iske asyratyn jańa tásil qalyptastyrý. Tehnologıa jobasyndaǵy negizgi obekt – oqý taqyryptary, dıdaktıkalyq modýl.
Oqýshylar ár satyǵa joǵarylaǵan saıyn olardyń bilimdi qabyldaýy ózgerip, ótiletin pánder júıesi kúrdelene túsedi. Oqýshylardyń jas erekshelikterin, ár satydaǵy qabyldaý múmkindikterin eskere otyryp, tapsyrmalar beriledi. Ózdiginen damý tehnologıasy
(M (M. Montosorrı).
Balany jan - jaqty damytý, derbestikke tárbıeleý, bala sanasynda nárseler álemi men oılaý áreketiniń birigýi. Oqytý balanyń damýyna sáıkes tabıǵı (jasandy emes) bolýy kerek.
Sonda bala ózin - ózi damytady. Montessorı pedagogıkanyń urany balanyń muǵalimge:
“mynany meniń ózimniń jasaýyma kómektesip jiber” deýine jetý.
Saralap (deńgeılep) oqytý tehnologıasynyń psıhologıalyq negizi bolyp tabylatyn teorıa – L. S. Vygotskııdiń “oqytý prosesinde bilim alýshynyń aqyl - oıynyń damýy “aktýaldy damý” aımaǵynan “jaqyn aradaǵy damý” aımaǵyna aýysý “ teorıasy. Bul aýysý tapsyrmalardy qaıtalap oryndaýǵa arnalǵan 1 - deńgeıden ónimdi is - áreketti qajet etetin joǵary deńgeılerge aýysý negizindegi is - áreket arqyly júzege asady. Osyndaı is - áreket deńgeıleri arqyly bilim alýshylar oqý materıaldaryn ár túrli deńgeıde qabyldaıdy. V. P. Bespalko bul deńgeılerdi tórtke bóledi:
birinshi deńgeı -“mindetti, bilim alýshylyq”,
ekinshi – algorıtmdik,
úshinshi – evrıstıkalyq jáne
tórtinshi – shyǵarmashylyq deńgeılerdegi qabyldaý
1 – deńgeı
Bul deńgeı árbir taqyryptyń eń negizgi de, basty qarapaıym mazmunyn ashyp, sol taqyryptyń bilýge mindetti tutas beınesin beredi.
1 – deńgeı bazalyq deńgeı retinde qabyldanǵan. Bul mindetti deńgeı bolǵandyqtan barlyq bilim alýshy tapsyrmany tolyq oryndaýy tıis.
2 – deńgeı
Qosymsha málimetter alǵashqy deńgeıde alǵan bilimdi odan ári keńeıtip, tıanaqtaıdy, negizgi mazmunyn naqtylaıdy, uǵymdardyń ne úshin, qalaı qoldanylatynyn kórsetedi. Bul deńgeıde ótip ketken materıaldy bilim alýshy taldap, burynǵy tapsyrmalarǵa uqsas oryndaıdy. Biraq bulardy oryndaý úshin alǵan bilimderin túrlendirip paıdalaný kerek.
3 – deńgeı
Óz betinshe jumysty qalyptastyrý maqsatynda bilim alýshylar jańa taqyryp boıynsha meńgergen qarapaıym bilimderin jetildirip tereńdetedi. Jańa bilimdi taldaý, jınaqtaý, salystyrý arqyly meńgerýine, qorytyndylaı bilýine jol ashylady. Bul deńgeıde rebýs, sózjumbaq, anagram qurastyrady.
4 – deńgeı
Bul deńgeıde berilgen taqyryp boıynsha óz betimen jumys isteýge daǵdylanady. Referat, baıandama, óleń, jumbaq, jańyltpash qurastyrý tapsyrmalary beriledi. Deńgeılep oqytý, birinshiden, bilim alýshynyń jeke qabiletin anyqtaýǵa, ekinshiden, bilim alýshylardyń bir - birinen
qalmaýyna múmkindik berse, úshinshiden, ár bilim alýshy ózdiginen jumys isteýge daǵdylanady, tórtinshiden, ár bilim alýshy óz deńgeıimen baǵalanady.
• Jeke tulǵaǵa baǵdarlanǵan tehnologıada (Hýtorskoı A. V.) oqý - tárbıe prosesinde balalardyń jeke erekshelikterin eskerý, ár bilim alýshynyń oqý tapsyrmalaryn oryndaýyna qolaıly jaǵdaı jasaý kózdeledi. Atalǵan tehnologıanyń negizgi ustanymdary tómendegideı:
• - jeke tulǵanyń ózindik ereksheligin eskerý ustanymy (árbir shákirtti ózindik erekshelikteri men qabyldaý múmkindikterine saı oqytý);
• - bilim berý traektorıasyn tańdaý erkindigi ustanymy (mindetti bilim berý deńgeıinen tómen bolmaýy tıis);
• - oqytýdyń jaǵdaıattyǵy ustanymy (quzyrettilik baǵdarlanǵan tapsyrmalardy oryndaýǵa tildik jaǵdaı týǵyzý).
• Jeke tulǵaǵa baǵdarlanǵan tehnologıa boıynsha oqytý mazmunynyń ádisteri men tásilderin tańdaýǵa tómendegideı talaptar qoıylady:
• qarym - qatynastyq áreket;
• shyǵarmashylyq áreket;
• balanyń jeke damýyn qoldaý;
• balanyń ózindik jáne shyǵarmashylyq áreketin damytý.
• Bul tehnologıany iske asyrý eki jolmen júzege asyrylady: 1)
• synypty dıferensıasıalar arqyly «joǵary - ortasha - tómen» toptarǵa bólý jáne oqý materıalyn kúrdelilik deńgeıine baılanysty irikteý; 2) bilim traektorıasyn ózindik múmkindikterine yńǵaılaý. Muny júzege asyrý oqytýdyń erekshe sharttaryn qajet etedi: ár túrli mazmun men kólemdegi bilim nátıjelerin ákeletin árbir bilim alýshynyń jeke bilim traektorıalaryn tańdaý.
1. Synı turǵydan oılaýǵa úıretý
Matematıka páni - oqýshynyń abstraktili oılaýyn, oı - órisin damytatyn naqty ǵylym. Oqýshynyń ıntellektýaldy qabiletin, daryndylyǵyn damytýda matematıkanyń úlesi úlken. Aqparattar aǵymynyń taralý sıpatyna qaraı sabaq oqytý rejımderine bólinedi. Eger aqparattar aǵymy eki jaqtyly bolsa, V. Gýzeev ondaı rejımdegi sabaqty ınteraktıvti dep ataǵan. Oqytý úrdisinde damyta oqytý tehnologıalaryn qoldaný, ıaǵnı ınteraktıvti rejımdegi sabaqtardy uıymdastyrý oqýshynyń shyǵarmashylyq jáne ıntelektýaldyq belsendiligin damytýdyń bir faktory bolyp tabylady. Sol sebepten matematıka sabaqtaryn josparlaýda oqý baǵdarlamasyndaǵy aqparattar(túsinikter, uǵymdar, erejeler, t. b) aǵymyn kommýnıkatıvti josparlap, synı oılaýdyń jobalaryn paıdalanǵan jón.
Al oqytýdaǵy synı oılaý strategıalaryna oqý úrdisine qatysýshylar arasyndaǵy oı bólisý, aqparattar almasý qatynastary( Lıngvısıkalyq, paralıngvıstıkalyq) júıesine áńgimelesý, pikirtalas, debat, oı jekpe - jegi túrlerin jatqyzýǵa bolady. Sondyqtan muǵalim men oqýshynyń birlesken áreketinde oqyp úırenýdiń tıimdi, ońtaıly joldaryn anyqtaý, oqýshy úshin mańyzdy jaǵdaılardy sheberlikpen uıymdastyrý oqýshynyń óz is - áreketine synı oılaýyn, logıkalyq oılaýyn, iskerligin qalyptastyrady. Muǵalim oqýshynyń belsendiligi men tanymdyq is - áreketi arqyly shyǵarmashylyq qabiletterin damytýda toppen jumys isteý jáne juppen jumys kezinde oqýshy óz pikiriniń durystyǵyn dáleldep, ne qateligin moıyndaýǵa, ne qateligin kórsete bilýge, onymenen pikirlese otyryp, ujymdyq sheshim qabyldaýǵa úırenedi. Sol arqyly oqýshyda óz bilimin baǵalaý jáne baqylaý daǵdysy meńgeriledi.
3. Bul baǵalaýlardy myna baǵalaý belgileri arqyly iske asyrýǵa bolady. Ózindik baǵalaý.( Bul baǵalaýdy juptyń ózara baqylaýyna da jaratýǵa bolady). Bul baqylaý men baǵalaý balanyń boıynda myna qasıetterdi qalyptastyrady: eriktilik, eńbeksúıgishtik, óz kúshine senýi, qabilettiligi, jaýapkershilikti sezinýi, adaldyq, joldastyq qasıetter, sóz qory, ǵylymı aqparattardy aqtarýy, ózinshe túıin jasaýy, sóıleý mádenıeti.
4. Ústimizdegi ǵasyr - jeke tulǵany qalyptastyrý, izgilendirý, damytý ǵasyry. Osy turǵydan oqytýdyń ınteraktıvti ádisi óte tıimdi. Sebebi, bul ádis oqýshynyń jeke ómirlik tájirıbesine súıene otyryp, onyń boıynda bilim, daǵdy jáne qundylyq júıesin qalyptastyrady. Bilim berýdiń ozyq tehnologıalaryn meńgermeıinshe saýatty da jan - jaqty bolý múmkin emes. Sonyń bári kompúter, ınternet, mýltımedıalyq quraldar jáne ınteraktıvti taqta kómegimen bolmaq. Jańa tehnologıalardy qoldana kele sabaq boıy biz búkil toptyń jumys isteýin talap etemiz, sondyqtan ótkizgen sabaǵymyz mazmundy, ıntensıvti bolady. Aqparattyq sabaqta buryn adam oıynda bolmaǵan oqytýdyń jańa ádisterin uıymdastyrýǵa bolady. Matematıka sabaǵynda kompúterdi qoldaný erejeler men aqparatty bilýge jol ashady. Tipti nashar oqıtyn oqýshylardyń ózi kompútermen jumys isteýge qyzyǵady, óıtkeni keıbir jaǵdaılarda kompúter bilmegen jerin kórsetip, kómekke keledi.
Sabaqtardy jańa tehnologıalar arqyly oqytý isi kúnnen - kúnge ózekti bolyp keledi. Oqýshylardyń oılaý qabiletterin damytý jáne óz betinshe bilimderin bir júıege keltirý maqsatynda aqparattyq oqytý júıesindegi jobalaý tehnologıasyn bastadyq. Jobalaý tehnologıanyń mańyzdylyǵy - oqýshylardyń ár salada alǵan bilimderi úlken máseleni sheshýge múmkindik beredi. J
5. Nyshannyń yqpalymen qalyptasqan qabilettiń túrin daryndylyq dep ataıdy. Daryndy balalar mektep baǵdarlamasyn jyldam meńgeredi. Zerektik, baıqaǵyshtyq qasıetteri joǵary bolady. Olardyń kópshiligi óz ýaqyttaryn shyǵarmashylyq jumysqa arnaıdy. Sýret salady, óleń jazady. Mysaly, Ch. Darvın kóp ýaqytyn kóbelek qýyp, koleksıa jınaýǵa bóledi eken. Daryn ókilderiniń qýat - qabiletiniń sharyqtaıtyn shegi bolady. Mundaıda olardyń sanasy barynsha ótkirlenip, meılinshe aıqyndalady, baqylampazdyǵy onan saıyn arta túsedi. Al balanyń boıyndaǵy týa bitken qasıetterdi damytatyn - oqytý men tárbıe.
Daryndylyq tómendegideı toptarǵa jikteledi.
1. Oı - óristiń joǵarylyǵy.
2. Akademıalyq tabys.
3. Shyǵarmashylyq jáne tıimdi oılaý, pikir aıtý.
4. Kórkemdik áreket
5. Qatynas jáne belsendilik.
6. Qozǵalǵyshtyq.
Muǵalimniń bilimdi ıgertýi. Túpki nátıjege jetý jolynda bilim men tájirıbeni ushtastyra bilýi kerek. Jalpy mektep úshin qazirgi balalardy daralap saralap oqytý ádisteri qoıylýda. J. Qaraevtyń «Deńgeılep oqytý» ádisi boıynsha 4 - shi deńgeı tapsyrmalaryn bergen ýaqytta muǵalim bala ereksheligine saı qurýǵa bolady. Sol kezde shartty daralaý qoldanylady da, ereksheligine saı qurýǵa bolady. Sol kezde shartty daralaý qoldanylady da, balanyń bólip alynǵany basqalarǵa eleýsiz bolyp qalady. Osy jerde muǵalimge úlken mindet júkteledi: muǵalim tapsyrmany alǵan bilimdi jańǵyrtatyn, evrıstıkalyq izdenis tásilderin qajet etetin, zertteý elementterin paıdalanatyndaı etip qurý kerek. Testik formada tapsyrma berýde de zerttelýshi boıyndaǵy qabiletti basty nazarda ustaý qajet.
6. Oqýshylardyń jas erekshelikterine sáıkes bilim berý jáne oqytý.
You Might Also Like
