InfoHub Logo

Bilim salasy damýyna negiz bolar irgeli ǵylym qajet
Oqý bilim júıesin únemi jańalap otyrý órkenıet talaby. Sondaı - aq, tárbıe prosesin(keń maǵynasynda) udaıy jetildirip otyrý qajet, sebebi adamdardyń ómir jaǵdaılary ózgermeli, aqparattar kólemi ulǵaıady, osydan ustazǵa, tárbıeleýshige (pedagog, tárbıeshi, jetekshi) muǵalimge qoıylatyn talaptar jyl saıyn kúrdelenip baǵýda. Qoǵamnyń mundaı talaptaryna pedagogtar ósip kele jatqan urpaqty oqytý, tárbıeleý jáne oǵan bilim berýdiń jańa tehnologıalaryn qurastyrýmen jaýap beredi. Osydan mektep pedagogtary máńgi problemalar qursaýynda keledi. Adamzat tarıhyna kóz tikseńiz, qoǵam damysynan, urpaqty oqytyp tárbıeleý isi barlyq jerde, barlyq jaǵdaıda qalys qalyp kelgen.

Ol, qaıshylyq pen kemshilikten tek qoǵam bolyp, jurt bolyp jumyla kirisip, aqylman oıshyldar men dana ǵulamalardyń bilimpazdardyń qaldyrǵan ósıeti, aǵa urpaqtyń jınaqtaǵan tájirıbesi, salyp ketken sara joly jańa ıdeıamen aqyl - oıdyń, danalyq pikirdiń qabysýy arqasynda ony jeńgen. kemshilikti joıǵan, kedergini asyp túsken. daǵdarystan qutqarylyp otyrǵan. Al, jańany ıgerý, taǵy da ýaqyt pen aýmaqty talap etip, oqytyp bilim berý, tárbıelep jetildirý júıesin qaıta jańalaý arqyly júzege asqan. Bilim salasyndaǵy irkilis, kesheýildeýi adamdardyń damý daǵdarysyna alyp keledi, ıaǵnı ǵylymı - tehnıkalyq progrestiń baıaýlaýyna soqtyrady. Sondyqtan da oqý bilim ǵylymynyń tiregi bolǵan - pedagogıka qalaǵan derek kózderinen jańa bilimderdi terip, jınaqtap, qorytyp, zerdelep zaman talabyna jaýap berýi tıisti. Al, kázirgi qazaq pedagogıka ǵylymy - buǵan jaýap berýge qaýqarsyz.

Pedagogıkanyń damýyna sebepshi kózder — adamdardyń ómir saltynda, dástúrlerinde, halyqtyq tálim - tárbıede bekigen kóp ǵasyrlyq tárbıe tájirıbesi, is - qyzmetteri; fılosofıalyq, qoǵamtaný, pedagogıkalyq jáne psıhologıalyq eńbekter; álemde jáne elimizde júrip jatqan tárbıe tájirıbesi; arnaıy uıymdastyrylǵan pedagogıkalyq zertteýler derekteri; jańa ıdeıalar, jańarǵan baǵdar - baǵyttar, jyldam ózgeristerge kelip turǵan búgingi dúnıedegi tárbıe men bilim berýdiń tıimdi sońǵy tehnologıalary.

Jalpy ótken ǵasyrda pedagogıkalyq - psıhologıalyq oı - sananyń damýynda álemde, irgeli zertteýler men zerdeleýdiń nátıjesinde tańǵalarlyq tamasha tujyrymdar men teorıalyq pedagogıkalyq paıymdaýlar ómirge kelgeni belgili. Al, osy ǵasyr psıhologıany tórge shyǵaryp barady. Sol dáýirde, atalǵan merzimde Qazaq elinde, saıası - demokratıalyq eleýli qozǵalystar, táýelsizdikke talpynǵan jańarýlar men damýdyń taı - talasy, belsendi betburystar saıası sahnaǵa shyǵyp, ekonomıkalyq revolúsıalar júzege asyrylyp jatty. Jańa ǵasyr basynda oqý - bilim, ǵylym salasyna úlken betburys jasaldy. Alaıda, Qazaqstan Respýblıkasynda, turaqtanǵan ózindik bet - beınesin, quram bóligin, júıe qurylymyn tapqan oqý bilim salasy tolyq aıqyndalalyp, jumystaı almaı keledi. Al, Álemdegi barlyq elderde derlik jańa oqý - bilim júıesi qalyptasyp, jańarǵan, rettelgen damyǵan deńgeımen jumystap jatyr. (Bizdiń deńgeıimizge jetpegender de bar.) Tipti keıbir memlekette, barshaǵa úlgi bolarlyq túr sıpat, quram bólik, júıe qalyptasqan. Olardyń jetken jetistikterin saralap, zerttep, ózindik júıesine ózgertýler men tolyqtyrýlar engizip jatqandar da barshylyq. Árbir memlekette balalarǵa bilim berý men tárbıeni uıymdastyrýdyń naqtyly máseleleri men ádisteri qarastyrylady.

Oqytyp bilim berý, tárbıeleý isi - qoǵamnyń tarıhı áleýmettik - ekonomıkalyq jaǵdaılarynan týatyn obektıvtik proses. Qazirgi zamanaýı kezeńdegi bilim berý sapasy eldiń damý deńgeıin anyqtaıdy, sondaı-aq elimizdiń bolashaǵy – jas urpaqqa sapaly ınovasıalyq - kásipkerlik bilim berýdiń áleýeti men qaýipsizdigin qamtamasyz etetin strategıalyq sala bolyp tabylady Qazirgi kezdegi bilim berý júıesiniń damýy kóptegen pedagogtardyń pedagogıkalyq jáne ádistemelik - tehnologıalyq, psıhologıalyq jáne shyǵarmashylyq biliktiliginiń jetkilikti deńgeıiniń bolmaýynan óte kúrdeli máseleler týyndaýda. Dálirek aıtqanda, búgingi Qazaqstan Respýblıkasynyń bilim salasy óziniń jan - jaqty is - qyzmetin, mindetin atqarýda basshylyqqa alyp júrgizetin, súıenetin ǵylymy joq qalǵan.

Aıtalyq, álemdegi bilim salasyndaǵy jańartýlar men ózgertýler sol eldiń Bilim fılosofıasyna, Oqý - bilim ǵylymyna jáne Mekteptaný ǵylymdaryna negizdelip, tabysqa jetken shet elderdiń bilim berý model - júıesimen shendestirip kórip, ózindik turpatyn taýyp alýda. Bilim berý memlekettińk saıasattyń quqyqtyq negizi bolýshy «Bilim týraly» Zańnyń (education law; zakon ob obrazovanıı; /aýdarmasynyń ózi - tompaq/) ózin basqalardan kóshirip alyp, IýNESKO t. b. bilimdik keńesshi halyqaralyq uıymdar pikirine úılestirdik. Osy negizde bilim mazmunyna eleýli ózgerister jasalyp, on eki jyldyq bilimge kóshýdiń daıyndyǵyn jasap, kóship te jatyrmyz. Oqytyp úıretýdiń jańa ádis - tásilderi izdestirilip, jańa tehnıka men tehnologıalar aýqymdy túrde ıgerilýde. Bilim júıesine alpysqa taıaý qurylymdyq jáne ádistemelik sondaı - aq tehnıkalyq jáne tehnologıalyq jańartýlar engizilgen. Bilim berý -- asa kúrdeli áleýmettik - ekonomıkalyq mehanızm. Ony refor - malaýdyń máseleleri de san qyrly.

Qazirgi kezdegi Respýblıkamyzda qolǵa alynǵan bilim berý júıesin reformalaý isi osy salanyń ekonomıkalyq - uıymdyq, quqyqtyq, qurylymdyq jaqtaryn túbegeıli ózgertýge baǵyttalǵan birtutas keshendi sharalarmen tyǵyz baılanysty júrilip, Ulttyq bilim fılosofıasyna (Pilosofy of education), Oqý bilim ǵylymyna(Introduction to Education studies), Mekteptaný(Skalolazanie) zertteýleri men tujyrymdaryna súıenip jasalýy tıis bolatyn. Ókinishke oraı bul ǵylymdar bizdiń elimizde damymaı qalǵandyqtan, oqý - bilim júıesi jańaryp, halyqaralyq saraptaýlar men qorytyndylaý ortalyqtarynyń qorytyndysynda joǵary kórset - kishterge jetken, basty oryndaǵy elder júıesine júginýge týra kelgen. Mysaly Qazaqstan Respýblıkasynda bilim berý saıasatynyń quqyqtyq negizi bolýshy - «Bilim týraly» Zań (Education Law - Zakon ob obrazovanıı) Ulttyq fılosofıalyq pedagogıka men mekteptaný qazanynan qaınap shyqqan tujyrymdar men zańdylyqtar negizinde emes shet eldik zańdar negizinde jasalynǵan.

Munyń bári bilim salasynda júrgizilip jatqan reformalar men jańartýlarǵa úlken qıyndyq týǵyzyp keledi. Anyǵyraq aıtqanda bul salanyń menejmenti qalyptaspaı, mektepterdi qarjy - landyrý, oqytýshylardyń eńbegin baǵalaý, esepteý jalaqy tóleý amal - aılasy tym álsiz, jobalyq qalypty ustanýda. Kez kelgen dıalektıkalyq damý úrdisi sekildi naryqtyq ekonomıka jaǵdaıyna baılanysty bilim berý júıesin reformalaý isi de qarama - qaıshylyqtarsyz emes. Munyń ózi mamandardan kásibı ıkemdilik pen utqyrlyqty, san qyrly shyǵarmashylyq qyzmet pen ózin - ózi basqarý, ózin - ózi uıymdastyrý jaǵdaıyndaǵy biliktilikti talap etedi. Ekinshi jaǵynan bul salanyń búgingi jaǵdaıyndaǵy mektepterdiń ahýaly, ındýstrıasy, qurylymy, ara baılanysy, qatynas - komýnıkasıasy rettelip, durys jolǵa qoıylmaǵandyqtan damytý týraly talpynysqa úlken qolbaılaý bolyp otyr. Máselen, shaǵyn jınaqty mektepter jalpy orta bilim berý uıymdarynyń sanynyń 44 %- yn quraıdy. SHJM - nyń materıaldyq - tehnıkalyq jaraqtandyrylý deńgeıi tómen. Jańa modıfıkasıadaǵy oqý kabınetteri joq mektepter: 33, 7 % mektepte fızıka, 39 % mektepte hımıa, 39, 3 % mektepte bıologıa, 29, 3 % mektepte matematıka jáne 49 % mektepte lıngafon kabınetteri joq.

Burynnan jumystap kele jatqan mektepterdiń kabınetterinde zerthanalyq, saramandyq tájirıbeler kórsetý, júrgizý múmkindigi joq, reaktıv, laborotorıalyq zattar men ólsheý quraldary tym eskirgen, jaramsyz bolǵan. Jalpy mektep ındýstrıasy qurylmaǵan. Mektep ınfraqurylymyn damytý bar qajettilikterdi tolyq kólemde qanaǵattandyrmaıdy. Paıdalaný merzimi ótken (1950 - 1970 jyldary salynǵan), tozyǵy jetken mektep ǵımarattary avarıalyq mektepter qatarynda. Búgingi tańda mundaı mektepter sany 69 birlikti quraıdy. Avarıalyq mektepterde 17, 3 myń bala, 86 úsh aýysymdy mektepte 11, 2 myń bala oqıdy; eldi mekenderde mektepterdiń bolmaýynan 3825 oqýshynyń turǵylyqty jeri boıynsha oqýǵa múmkindigi joq. Bul kemistikterdi bilim mazmunyn, tehnologıany jańartýmen joıa almaımyz.

Munyń bári jańa ǵasyr biliminiń júzege asyrylýyna aıtarlyqtaı kedergi keltiredi. Eger máseleni ǵylymı negizdi saıasatpen, naqtyly iske asyrý baǵdarlamasy arqyly tıanaqty túrde, júrgizetin bolsaq áli de talaı asýlardy asa alatyn bolamyz. Ol úshin Qazaqstanda Pedagogıka ǵylymdarynyń damý baǵdaryn, búgingi qoǵam talabyna saı túbirimen ózgertý qajet. Bilim jáne Ǵylym mınıstri janynda ǵasyrǵa taıaý tarıhy bar, joǵaryda atalǵan, irgeli ǵylymdardy damytýǵa, keshendi zertteýler júrgizýge múmkindigin durys paıdalanyp, ońdy uıymdastyrsa shama - sharqy, áleýeti jetetin ǵylymı orda bar. Kázirgi kezde ol orda, pedagog kadrlar men ustaz muǵalimder, tárbıeshi - oqytýshylar daıyndaıtyn arnaýly orta jáne JOO - ynda atqarylýǵa tıis ǵylymı jumystar men aınalysyp, irgeli ǵylymı zertteýleri baıqalmaı otyr.
Qobdabaı Qabdyrazaquly (ǵalym - jazýshy)