InfoHub Logo

Bilim salasyna reforma emes revolúsıa qajet
(úshinshi usynys)
Kázirgi álemdegi básekege qabiletti barlyq elder tek ekonomıkany ǵana damytý arqyly búgingi dárejege qol jetkizbegen. Olar eń aldymen bilim berý júıesin damyta otyryp, oǵan adamı kapıtaldyń sapasyn jaqsartý arqyly qol jetkize alǵan. Tipten ekonomıkanyń damýynyń ózi bilim júıesiniń damýyna táýeldi ekendigi anyqtalǵan. Mysaly, Ulybrıtanıanyń Ulttyq ekonomıkalyq zertteýler búrosynyń málimetteri boıynsha ýnıversıtetter sanynyń artýy aımaqtaǵy jan basyna shaqqandaǵy JİÓ - niń 4%- ǵa ósýine alyp keletindigi kórsetilgen. Álemde, ásirese ekonomıkasy qarqyndy damyp kele jatqan elderde joǵary bilimmen qamtylý artyp keledi. 40 jyldyń ishinde álemde stýdentterdiń sany 6 esege kóbeıdi 
Boljamdar boıynsha 2020 jyly AQSH - ta joǵary bilimdi jastardyń sany 40%- dan 60%- ǵa deıin ulǵaımaq. Sıngapýrda 10 jyl ishinde joǵary bilimdi azamattardyń sany 22%- dan (2005 j.) 50%- ǵa artqan (2014 j.) Ekinshi jaǵynan JOO - nyń murat maqsatynda túbirli ózgerister oryn alýda. Máselen, álemde, osy shaqta, joǵary bilim berý júıesiniń tartymdylyǵy ınternasıonaldaýdyń joǵary deńgeıimen dáleldenedi. Joǵary bilim berýdiń negizgi mindetteriniń biri bilim, ǵylym men óndiristi ıntegrasıalaý bolyp tabylady. Álemdegi «kremnıı alańdary» Stenford ýnıversıtetiniń úlgisimen (iri oqý - óndiristik konglomerat) qurylýda. «Kremnıı alańynyń» 1, 5 mln qyzmetkeri (AQSH halqynyń 0, 5%- y) AQSH JİÓ - niń 2, 2%- yn qurap otyr. Sondaı - aq, el damýynyń dáýir múmkindigin ilgerlete otyryp, múmkindikti jete paıdalaný arqyly álemdik dárejedegi oqý ornyn az ýaqyt ishinde, shamaly qarjy jumsap jańadan turǵyzyp alý, iske qosý etek alyp barady,(mysaly. Shanhaı ýnıversıteti, t. b.) Solardyń ishinde halyqaralyq tehnıkalyq ýnıersıtetter men akedemıalardyń orny erekshe. Osy shaqta ózimizde:«Bilim, ǵylym men óndiristi ıntegrasıalaý maqsatynda JOO - nyń 30%- ynda kommersıalandyrý keńseleri, tehnoparkter, bıznes - ınkýbatorlar qurylady. JOO tabysynyń 15%- yn ınovasıalyq jáne ǵylymı jumystardan túsken tabystar quraýy tıis. Nátıjesinde 16 otandyq JOO - y QS - WUR reıtıńisine enýge múmkindik alady.»- degen jobalar bar bolǵanymen nátıje shamaly. QR JOO - nyń básekege qabilettiligi jahandyq reıtıńterdegi pozısıalarymen anyqtalady. Máselen, 2019 jyly: Bir de bir JOO Academic Ranking of World Universities, ARWU reıtıńine kirmedi; Bir de bir JOO Times High Education Rankings reıtıńine kirmedi; (buryn 2 JOO bolatyn); QS World University Rankings reıtıńine 500 JOO - nyń ishinen 5 oqý orny kirdi (Ál - Farabı atyndaǵy QazUÝ, Gýmılev atyndaǵy EUÝ, Satpaev atyndaǵy QazUǴTÝ, Áýezov atyndaǵy QazUǴTÝ, Abaı atyndaǵy QazUPÝ); Bilim berý júıesi sapasynyń DEF JBQI ındıkatory boıynsha Qazaqstan 2018 j. 57 oryn jáne 2019 j 55 oryn aldy. 2020 jyly Times Higher Education Impact reıtıńinde Qazaqstandyq eki JOO ǵana boldy – Almaty Management University (301 - 400 oryn) jáne NARXOZ University (401 - 600 oryn). Osy negizde, otandyq bilim berý júıesi álemdik úrdisterge qanshalyqty sáıkes keledi? Qazirgi bilim berý júıesi eldiń turaqty damýyna qanshalyqty deńgeıde áser etpek?- degen suraq bilim salasynyń árbelesinde qyzmet atqarýshy zıaly qaýymnyń oı - sanasyn baýrap, kóńil - kúıin únemi tolǵandyryp keledi. « Elimizde adamı kapıtaldy damytý úshin barlyq múmkindikterge ıe bola otyryp, osy jyldar ishinde bizdiń joǵary bilim berý júıesin zamanaýı deńgeıge jetkize almaǵanymyz, óz memleketimizde "Bolashaq" baǵdarlamasyn iske asyrýǵa qaýqarsyz bolǵanymyz ókinishti. Biraq jasaýǵa bolatyn edi, - dedi ol. Kúrishbaev ataǵandaı, biz munaıly el bola tura, mamandardy daıarlaý deńgeıi boıynsha Belorýsıadan da artta qalyp otyrmyz.» «5 jyl ishinde 6 myńnan astam qazaqstandyq stýdent álemniń belgili joǵary oqý oryndarynda akademıalyq utqyrlyq boıynsha kýrstar oqydy.» «Ótken aptada áı̆gili Kremnıı̆ alqabyna arnaı̆y baryp, Kalıfornıa shtatynyń ǵana emes, tutas Amerıkanyń, jalpy álemniń eń úzdik oqý orny Stenford ýnıversıtetiniń tynys - tirshiligimen tanysyp qaı̆ttym. Eń birinshi, bizdegi JOO - lardaǵy bilim berý júı̆esin ınstıtýsıonaldaý kerek. Iaǵnı, «anaý muǵalim jumyssyz qalady, mynaý profesor saǵatsyz qalady» degen kóńiljyqpastyqpen qazirgi zaman talabyna sáı̆kes kelmeı̆tin pánderdi súı̆relep, stýdentterdiń de, bilim júı̆esiniń de obalyna qalýdyń qajeti joq. Eger, «úı̆retetin nársesin zamanaýı qalypqa ıkemdeı̆ almasa, óz obaldary ózderine» pozısıasyn ustaný qajet. Ekinshiden, kez - kelgen mamandyq ıelerin teorıalyq emes, tájirıbelik joba jasaýǵa úı̆retý kerek (teorıaǵa toıatyn ýaqyt boldy ǵoı̆). Osydan kelip shyǵatyn úshinshi qadam - jasalǵan jobalardy óndiristik aı̆nalym men naryqqa jiberýdi qolǵa alý kerek. Iaǵnı, bıznes men ǵylym ordalarynyń arasyn jaqyndatýǵa áreketter jasalýy qajet. Osydan shyǵatyn tórtinshi qadam - JOO - lar «dáris oqý - tek ǵalymdar úshin» prınsıpinen arylýy qajet. Ómir boı̆y kitaphana, kafedra men aýdıtorıadan basqa eshteńe kórmegen ǵalymdar - jaqsy teorıalyq bilim berýi múmkin. Alaı̆da, bizge dál qazir praktıkalyq bilim aýadaı̆ qajet. Iaǵnı, ár salaǵa dáris oqýǵa sol salada tabysty eńbek etip júrgen mamandardy tartý qajet (ǵylymı ataǵy bolmasa da). Sonda ǵana - ol oqý ornynda oqyp jatqan stýdentter óz salasynda bop jatqan jańalyqtar men prosestermen realı jaǵdaı̆da tanys bolady. Kóp jaǵdaı̆da, profesordyń keremet dárisinen góri, naqty mamannyń jasaǵan qateligi týraly aı̆tqan áńgimesi kóbirek paı̆daly bolady. Árıne, kúni erteń bizdiń JOO - nyń bári Stenford, Garvard, Oksford bolyp ketpeı̆tini anyq. Alaı̆da, tek qatyrma qaǵaz beretin mekeme emes, rasynda qoǵamǵa paı̆daly maman daı̆yndaı̆tyn oqý orny bolamyn dese, qalaı̆da reforma jasaýǵa qazirden kóshý kerek.» «Óz kezeginde «Bolashaq» baǵdarlamasy eldiń adam kapıtalyn damytýǵa eleýli úlesin qosyp keledi. 23 jyl ishinde 11 myńnan astam otandasymyz atalǵan baǵdarlamanyń stıpendıanty atandy, olardyń deni memlekettik organdar men uıymdarda jumys isteıdi (54, 5%). Onyń tabysy aıtarlyqtaı. Biraq álem bir ornynda turmaı, alǵa qaraı jyljýda. Sondyqtan bizdiń aldymyzda qol jetkizgen jáne sońǵy álemdik úrdister negizinde ulttyq bilim berý júıesin jetildirý mindeti tur. Qasym - Jomart Toqaev: «... kez kelgen memleket úshin adam kapıtaly basty ólshemge aınalǵanyn atap ótti.»«Jańa ahýal bilim jáne ǵylym júıesin túbegeıli reformalaýdy talap etip otyr. Endi bul salanyń mańyzy arta túsetini anyq. Tipti ekonomıkanyń ózi soǵan táýeldi bolmaq. Biz bilim men ǵylym salasynyń bolashaqtaǵy rólin aıqyn túsinýimiz kerek. Búkil memlekettik saıasatty soǵan sáıkes júzege asyramyz»,- dedi Prezıdent. Qazaqstanda joǵary oqý oryndaryn jańasha jikteý engizildi: ulttyq joǵary oqý orny, ulttyq zertteý ýnıversıteti, ýnıversıtet, ınstıtýt, akademıa, zertteý ýnıversıteti. Jalpy 124 joǵary oqý orny (9 ulttyq, 31memlekettik, 13 azamattyq emes, 1 DBU, 1 halyqaralyq, 16 aksıonerlengen, 52 jekemenshik) jumys isteıdi.
Malaızıa AQSH Fransıa Reseı Qazaqstan Qytaı
JOO sany 494 4360 562 1171 124 2596
1mln. turǵynǵa shaqqandaǵy joǵary oqý ornynyń úlesi
16 13 9 8 7 2
Stýdent sany(mln.)
20. 5 1. 25. 2. 68. 4. 4. 0. 54. 37.
Osy ahýalmen básekege qabiletti 30 eldiń qataryna kirýge qansha talpynǵanmen jete qoıý eki talaı, adam kapıtalyn arttyra qoıýda qoldan kele qoımas. Respýblıkanyń ekonomıkalyq damýyna, turaqty ósimine tıgizip jatqan úlesi de, ázirshe joqtyń qasy. Sondyqtan prezıdent nusqaǵan: « Jańa ahýal bilim jáne ǵylym júıesin túbegeıli reformalaýdy talap etip otyr.»- degen joldy ustanýǵa tıispiz. Sonda ǵana orta mektep, arnaýly oqý oryny, JOO - jańa bet - beıne taýyp damý jolyna túsip, bilim salasyna revolúsıa ákeledi, Biz munda Qazaqstan JOO basqarý, básekelestik qabiletin arttyrý, Bolon júıesindegi ornyn tabýdaǵy kázirgi ózgeristerdi qaıtalamaı jańadan ornaýy tıis, ýnıversıtet, ınstıtýt, akademıalar jaıynda pikir bildirip, usynys jasaımyz. Búgingi tańda, qazaq elinde shym tezekten tartyp, ıadrolyq otynǵa deıingi otynnyń barlyq túriniń qory jarty álemdi jalpaǵynan asyraýǵa jetedi. Olardy óndirip, paıdalaný, qorǵap baıytý, satyp paıda tabýǵa tolyq múmkindik bar. Endi ne joq? Eń áýeli, ulttyq múddeni qorǵaǵan, keleshek urpaǵynyń qamyn jep, alysty boljaǵan, qazaqtyń otyn energetıkasyn óndirip óńdep, satyp paıdalanýǵa shamshyraq, baǵyt - baǵdar bolar zamanaýı zań joq, Ekinshi. Qazaqstan Respýblıkasynyń «Atom jáne otyn energetıka akademıasy - ǵylymı zertteý jáne oqý óndiristik birikken keshendi ortalyǵy» joq. Munyń bári joq bolmaǵanda qaıtedi, endi? Olardy daıyndap, zańdastyryp nemese ornatyp, uıymdastyryp beretin májilismen, senatorlardyń túri anaý, energetıka nemese ǵylym mınıstriniń áýselesi mynaý. Ol mınıstrlikterdiń ózi tolyqqandy qurylyp, atqaratyn mindetteri men qyzmetteri jan - jaqty aıqyndalyp, memlekettiń bul saladaǵy saıasatyn ǵylymı negizde tujyrymdap usynýǵa shamasy jetpeı júr. Bul baǵyttaǵy iri óndirister men zavodtardyń basyn biriktirgen konsern, birlestik odaqtar joq, maman tapshy, aqsha qarajat az dap aqtalamyz ǵoı! Onyń bárin bizge qashan, kim daıyndap beredi dep neni tosyp júrmiz, onda? Bizdiń kázirgi tirligimiz, ýaqytsha amaldaý ǵana! Áýelinde mynalardy sheshýge bolatyn edi ǵoı! Joǵary bilim berýdiń negizgi mindetteriniń biri bilim, ǵylym men óndiristi ıntegrasıalaý bolyp tabylady. Álemdegi «kremnıı alańdary» Stenford ýnıversıtetiniń úlgisimen (iri oqý - óndiristik konglomerat) qurylýda. Osyǵan negizdeı otyryp, nano - elektrotehnologıalyq ınstıtýtyn quryp bolmaǵanda tehpopark dárejesindegi kún, jel jáne sý elektr stansıalaryn óndiretin óndiristerdi janyna ornatyp, ony halyqaralyq oký - óndiristik ortalyqqa aınaldyryp jiberýge bizde kázirdiń ózinde tolyq múmkindik bar. Tek ynta - jiger, talantty jastarǵa degen senim, ulttyq rýh pen namys jetispeı júr. Mundaı ıntellektýaldyq ortalyqsyz adam kapıtalyn damytý, ıntellektýaldy ult bolmaq bos sóz. Damyǵan elderdiń jaǵdaıyn bajaılasańyz, osyndaı óreli ortalyqtar álemdegi talant pen daryn ıelerin ózine tartyp, toptastyrý arqyly ǵylym - bilim, tehnologıanyń shyńyna shyqqan. Ózimizdiń de, daryndy, ozyq oıly ǵalymdarymyz, jastarymyz ketip jatyr ǵoı! Meniń qıalymda qazaq jastary, Orta Azıada, Taıaý Shyǵysta, Arabstanda, Afrıkada jel, kún, sý elektr stanıalaryn ornatyp júr. Aldaǵy jıyrma jylda, Qazaqstan úshin Atom elektr stansıasyn salý kázirgi jylý elektro - stansásyn salýdan da jeńil bolyp qalady. Sebebi bul is joǵaryda aıtylǵan ortalyqta zerttelip, synaqtan ótetin bolady. Adam kapıtalyn damytý, ıntellektýaldy ult bolý dárejemizdi bezbendeýge bolatyn statıkalyq bir derek keltireıin. «Eńbek resýrstaryn damytý ortalyǵynyń sarapshylary QR ulttyq ekonomıka mınıstrligi statısıka komıtetiniń derekteri negizinde demografıa men eńbek naryǵyna taldaý jasady. Taldaýǵa sáıkes, respýblıkada turatyn 18, 5 mıllıon adamnyń ishinde 9, 2 mıllıon adam jumys kúshi sanatyna jatady, al is júzinde 8, 7 mıllıon adam jumys isteıdi, onyń 6, 7 mıllıony - jaldamaly jumysshylar. 2019 jylǵy 3 - toqsanda Qazaqstanda resmı jumyspen qamtyl - ǵan, ıaǵnı resmı ekonomıkada tirkelgen, 3, 35 ( munyń 18 paıyzy ǵana TJB - di maman) mıllıon adam joǵary bilimdi jáne 3, 74(bulardyń 32 paıyzy ǵana tehnıkalyq orta bilimdi) mıllıon adam arnaıy bilimi bar adamdar, al 1, 68 mıllıon jumyskerdiń tek orta bilimi ǵana bar, olardyń 600 myńǵa jýyǵy aýyl sharýashylyǵynda isteıdi.»AQSH - ta joǵarǵy bilimdilerdiń 40 paıyzy tehnıkalyq bilimi barlar, bıyldan bastap olardyń sanyn 60 paıyzǵa jetkizý maqsaty qoıylǵan. Al, Japonıada olardyń úles salmaǵynda tehnıka - lyq joǵarǵy bilimdilerdiń úlesi qashan da joǵary bolǵan. Keıinde arnaýly bilimdi tehnıkalyq orta bilimdiler sany tipten qaýyrt ósken. Keler jyldary batys ólkemizde ornaıtyn «Gaz jáne munaı hımıasy» Ýnıversı - teti janyna «Polımer men plasmassa» ǵylymı zertteý óndiris ortalyǵy salynyp, joǵary jáne arnaýly bilimdi ınjener, tehnık, tehnologtar daıyndalmaq. (Bul ázirge qıal ǵana...) Qıal ǵana emes júzege asyrýǵa tolyq múmkindigi bar joba - usynysty aıtalyq. Úkimetimiz Qazaqstanda balamaly jańartylatyn energetıkany damytýdyń 2020 jylǵa deıingi josparyn bekitken edi. Onda: Qazaqstanda 2013 - 2020 jyldarǵa arnalǵan balamaly jáne jańartylatyn energetıkany damytý sharalary jospary boıynsha 2020 jylǵa qaraı biz jańaratyn energıa kózderi 1040 MVt qýat kóleminde bolady dep kútilip, kázir ol tabysty oryndalýda Onyń ishinde 13 jel stansasy (793 MVt), 14 GES (170 MVt), sondaı - aq 4 kún elektr stansasy (77 MVt) jasaqtalyp jatyr. ( Jýalydy sý elektr stansıasy salynýda.., Aqmola oblysynda 6 jel elektr stansıasy salynady... Qaraǵandy oblysynda ekinshi kún elektr stansıasy iske qosyldy) Balama energıany óndirý, paıdalaný qarqyny jaman emes. Endi olardy jobalaıtyn jáne maman daıyndaıtyn ári santrli elektr stansıalaryn óndiretin oqý - óndiristik ortalyǵy men halyqaralyqbirlesken ınjener, tehnık - tehnologtar daıyndaı - tyn Ýnıversıtet ornatý qalyp tur emes pe?
Qazaq eli jeke shańyraq kóterip, táýelsizdigin qolyna alǵan sol bir kezeńde elimizde ornaǵan joqtyq, jetimsizdik, mesheýlik hálimizdiń tórinde ǵylym - bilim tehnıkanyń dáýirlik óreligin pash etken «Baıqońyr» ǵarysh aılaǵy turdy. Ol - Sovettik dáýirde, Qazaqtyń mańdaıyna qonǵan úlken baqyt, ıgiligine asar tamasha dáýlet, damýyn jedeldeter alyp yrys bolatyn. Ony el ıgiligine aınaldyryp, jaratyp paıdalana almaı sharasyzdyq tanytyp, qarap turmasyn dep Reseıge jalǵa berdik. Meniń oıymsha, bulaı isteý kóregendik emes. Eń bolmaǵanda, birlesip paıdalaný parqynda shartqa otyrý kerek edi. Jaldap tapqan aqshamyz, bizge esh paıda bergen joq qoı. Ortaqtasýdan olja barma edi? Ornyn tapsaq olja bolǵanda qandaı. Mysaly, sol ólkege. Reseı - Qazaqstan birikken «Aeroǵarysh jáne avıasıa» akademıasyn quryp, janyna «Altyn qanat» ǵylymı - zertteý oqý óndirisin turǵyzǵan jaǵdaıda, bul saladaǵy kázirgi múshkil halimiz múldem basqa bolar edi. Reseı «Baıqońyr» ǵarysh aılaǵyn halyqaralyq ortalyqqa aınaldaryp, ǵylymı - zertteý óndiristik ortalyqtarynyń nelerin salyp aldy, salyp jatyr. Basqany bylaı qoıǵanda, avıasıalyq joǵarǵy sanattaǵy ushqyshtar men ınjener tehnıkterin daıyndaýda birshama ilgerileý jasaıtyn edik. Jalpy alǵanda Qazaqstannyń damý deńgeıi keleshekte onyń aeroǵarysh jáne avıasıasynyń damýyna tikeleı táýeldi ekenin durys boljap, den qoımaı, mán bermeı kelemiz. Bizde alys shet elderge shyǵarlyq týra sý joly joq, temir joldar aptalap basqanyń terıtorıasynan ótedi. Qomaqty da, kólemdi, salmaqty ónimdi alysqa tasymaldaý aýyrlyq týǵyzyp, kóp shyǵyndalýdy talap etedi. Bul qıyndyqty qanshama shyǵyndy talap etkenimen áýe joly arqyly ǵana joıamyz. Mine, Qazaqstanǵa áýe jolynyń kólikterin túptiń túbinde óndirýge týra keledi. Olardy óndiretin, remonttaıtyn, jeke bólshekterin jasaıtyn zavodtar birte - birte atalǵan ǵylymı - óndiristik ortalyqqa shoǵyrlanady. Azamattyq avıasıalyq shaǵyn ushaqtar tolyǵymen óz elimizde óndirilýi ábden múmkin edi. Kázirgi shaqta áýe laınerin óndirip saýdalaýshy, júk jáne jolaýshy tasymalyn júzege asyrýshy elder eriksiz bizdiń ortalyqqa tartylar edi. Sebebi ushaqtardy Qazaqstanda óndirý olarǵa jeńil ári arzan túsedi jáne Evro - Azıalyq keńistikte naryqqa qatysý tıimdiligin ıelenedi. Sebebi ushaq óndirýge qajetti barlyq shıkizat ózimizde tolyq. Aıtalyq, sırek jáne qundy, sondaı - aq, óńdi metaldar men qara metaldardyń jalpy baılyǵy men qory elimizde jetkilikti. Qanysh ata aıtqandaı «biz de bar»- dep jalpaq jurtqa jarıa etpeıtindeı, qundy da, sırek metaldar kóp kezigedi. Sırek metaldar shıkizatynyń eleýli qory bar Qazaqstan renıı men galı, sondaı - aq osmıı - 187 ızotoby sekildi metaldar óndiretin álemdegi sanaýly memleketterdiń qatarynda (... osmıı - 187 - niń bir gramynyń álemdik rynoktaǵy baǵasy úsh kılogramm altynnan da qymbat). Osmıı - 187 aeroǵarysh salasynda, raketa jasaýda, qazirgi zamanǵy tehnologıalar men kóptegen dárilik preparattardy sıntezdeý kezinde paıdalanylady. Amal neshik, «Sırek jáne qundy metell, metaloıd hımıasy» akedemıasy joq, ǵylymı zertteý - óndiristik ınsıtýttar ortalyqtar qurylmaǵan. kerek deseńiz «Sırek jáne qymbat, óńdi jáne qara metaldardy óndirý óńdeý, satý, barlaý, qorǵaý» týraly birikken kodeks qabyldanbaı jeke erejeler men nusqaýlarǵa negizdelip, jumys júrgizilýde. Bul halyqaralyq saýdada kóringeniń jemi bolyp ketý, aıtqanyna erip ketýge, jemqorlyqqa jol ashady. Indýstrıalyq – ınovasılyq jobalardyń ózara baılaysy qurylmaı olardy ornalastyrýshy shet el muddesi men talabyna, ıkemine tartyp ketedi. Osy zamanda, keıbir metaldar tek daıyn ónim jasalyp qana nemese shetelderdiń avıasıa, aeroǵarysh, avtomovıl, t. b. óndirisiniń tizbegine kirý úshin ǵana satylady. Mysaly, Qazaqstan kez kelgen shet eldiń óndiris tizbegine alúmenıı, mys, qerǵasyn arqyly nemese osy úsheýi kerektenilip jasalatyn avtomobıldik radıator, generator, dınamo - stator, akýmýlátor sıaqty bólshekter men detaldardy daıyndap berý arqyly da ene alady. Ásirese Qazaqstanda óndiriletin sırek metaldar bul turǵyda eń áleýetti ónimder. Tek myrysh arqyly talaıdy tamsandyra alamyz. Amal neshik osy myryshtyń 90% Qytaıǵa «arzanǵa» satylady. Eger olarmen myrysh qosylýy tıis ónimdi (tetik, bólshek, qural - saıman t. b.) Qazaqstanda óndirip, shyǵarylǵan ónim mólsherine saı qun, baǵa bólisýge ýaǵdalassańyz nátıje tipten jaqsarar edi. Qazaqstan metalýrgıasy keleshekte úlken jetistikke jetýmen qatar adam kapıtalyn damytý ordasyna aınalady. Osyǵan jetkenge deıin onyń qory azaıyp ketý qaýpi bar. Kóz aldyńyzǵa myna eki jaıdy elestetip kórińiz. «Qazaqstanda soıylǵan erkek qoıdyń etin, Qurman aıtqa saı, Arabstanǵa úsh kúnge syıǵyzyp tasyp berip, tarata alatyn shamaly boldyq degen eken aýdan ákimi.» «Fransýzdardyń egde adamdary dostarymen birigip, restoranda áńgime dúken quryp, qyzyl sharabyn iship, kóńil kóterip otyrýdy qashannan jaqsy kóredi. Osy kúngi qarttardyń sharapqa ne qosatynyn aıtaıyn ba? – Estilik... Qazaqstanda óndiriletin bıe sútinen jasalǵan bir tabletkany ár stakanǵa sap, ezip, aralastyryp ishedi. Otyrys sońynda kún saıyn Qazaqstannan ákelinetin jap - jas jylqy etiniń eń dámdi ári densaýlyqqa shıpaly jeti japyraq etinen jasalǵan «Tiske basar» dep atalatyn asyn alyp, júrek jalǵap alady. Bul sonda neniń nátıjesi? Qazaqstanda azamattyq avıasıa tym jaqsy damyǵan. JOO - da bilim berý, tereń mamandyq ıgertý, bilikti kadr daıyndaý isi durys jolǵa qoıylǵan.
Qobdabaı Qabdyrazaquly (Ǵalym - jazýshy)