InfoHub Logo

Bilimdiler saıysy
(6 - 7 synyptar)
Maqsaty: oqýshylardyń bıologıa páni boıynsha bilim deńgeılerin, oı - órisin baıqaý ári keńeıtý, pánge degen qyzyǵýshylyqtaryn oıatý, toppen jumys jasaý daǵdylaryn jetildirý, ósimdiktaný jáne janýartaný pánderinen alǵan bilimderin júıeleý.
Búgingi kúnimizdiń urany «Jer Ana – ortaq úıimiz». Qazirgi tańda adamzat aýasyn jutyp, sýyn iship otyrǵan tabıǵat anasyn qorǵap, aıalaý barsha jurt úshin tirshilik qamy, tabıǵat qajettiligi. Myna jaryq dúnıedegi áserli ásemdikter men qyrýar qyzyqtar, rýhanı rahattar, tańǵajaıyp tamashalar Jer ananyń júzinde ótip jatady. Qasıetti Jer ana – alyp Kúndi aınalyp júretin jeti ǵalamshardyń eń qudirettisi. Óıtkeni órnekti jer júzinde tynystaıtyn aýa, sýsyndaıtyn sý, ádemi ósimdikter, tańǵajaıyp janýarlar, sáýlettendiretin sáýle, qaınaǵan ómir bar. Jer ana – búkil adamzatqa ortaq merekeli meken. Árbir jan Jer anamyzdy ortaq úıimiz dep bilýi qajet. Sondyqtan da ony aıalaý, qorǵaý ár adamnyń - paryzy.
Búgingi saıysymyz Jer - ananyń ósimdikteri men janýarlaryna arnalady.
Bilimdiler saıysy 7 kezeńnen turady.
Kózge túser júırikter baǵasymen,
Sýda aǵar taýlardyń salasymen.
Qara qyldy qaq jarar aldaryńda,
Tanystyraıyq ádil qazy alqasymen. (ádilqazylardy tanystyrý)
Tek sáttilik, qatysyńdar saıysqa,
Myqty bolsań, qabyrǵańmen qaıys pa.
Oqý kerek, bilim kerek qashanda,
Ol bolmasa, saıys degen saıys pa?- deı otyryp saıysymyzdy bastaımyz.

İ kezeń «Kim jyldam?»
İ top
1. 1 - shi ushyp keletin jyl qusy (qaratorǵaı)
2. Quıryǵy aıyr qus (qarlyǵash)
3. Gúldiń negizgi kóbeıý múshesi (atalyq pen analyq)
4. Ósimdiktiń jer asty múshesi (tamyr)
5. Kıeli qus (aqqý, úki)
6. Eń bıik aǵash (rotang pálmasy)
7. Eń úlken maımyl (gorıla)
8. Eń uzaq jasaıtyn ósimdik (sekvoııa)
9. Hat tasýshy qus (kógershin)
10. Ósimdiktiń vegetatıvti músheleri (tamyr, sabaq, japyraq)

İİ top
1. Ósimdiktiń generatıvti músheleri (gúl)
2. Eń kishkentaı qus (kolıbrı)
3. Eń úlken sútqorekti (kıt)
4. Ásemdik úshin ósiriletin úı qusy (totyqus)
5. Qorqaq janýar (qoıan)
6. Kún gúli (kúnbaǵys)
7. Eń jyldam júgiretin ań (gepard)
8. Alǵash ret jasýshany ashqan ǵalym (R. Gýk)
9. Ań patshasy (arystan)
10. Jasýshanyń kóbeıýine qatysatyn bóligi (ıadro)

İİ kezeń «Ol kim, bul ne?»
İ top
Men kimmin?
1. Men ulym ekeýmiz ósimdik jasýshasyn zertteýde úlken múmkindik jasap, mıkroskop oılap taptyq. Meniń tegim, aty - jónim kim? (ákeli - balaly Iansender)
2. Men júıeleýdiń negizin qalaýshymyn. Aǵzalarǵa “qosarly ataýtizim” berdim. Men kimmin?
(Karl Lınneı)
Ol ne?
1. Kez - kelgen tiri aǵzanyń tirshilik belgilerin saqtaıtyn eń kishi qurylymdyq bólshek ne? Jasýsha
2. Jasýshany kórýge bolatyn qural ne? Mıkroskop

İİ top
Men kimmin?
1. Men alǵash ret ósimdik qabyǵynan maıda uıashyqtardy kórip, ony jasýsha dep atadym. Meniń aty - jónim kim jáne bul qashan boldy? (R. Gýk 1665 j)
2. Men áıgili tary ósirýshimin. Tarynyń ár gektarynan 165 - 175 sentnerge deıin túsim jınaldy. Meniń aty - jónim kim? (Sh. Bersıev)
Ol ne?
1. Shyǵý tegi, qurlysy, atqaratyn qyzmeti uqsas jasýshalar toby ne? (Ulpa)
2. Mıkroskoptyń kózben kórýge arnalǵan bóligi ne? (Okýlár)

İİİ kezeń «Sıqyrly sandar»
1 sany. Gúl týraly suraqtar:
1. Ósimdiktiń kóbeıý múshelerin ata (Gúl, jemis, tuqym )
2. Tostaǵansha men kúlte japyraqsha ne dep atalady? (Gúlserik)
3. Gúl shyǵaratyn órkende belgili retpen ornalasatyn usaq gúlder toby qalaı atalady? (Gúlshoǵyr)
4. Gúlshoǵyrdyń túrlerin ata (Jaı jáne kúrdeli)
5. Gúldi ósimdikterdiń jemisteri qandaı topqa bólinedi? (Qurǵaq, shyryndy)
2 sany. Mıkroskop týraly suraqtar:
1. Qaraıtyn zatty ornalastyrady (zattyq ústelshe)
2. Lınzasy bar bóligi (Obektıv)
3. Mıkroskop usaq zattardy qansha esege deıin úlkeıtedi (100 - den 2000 esege deıin)
4. Usaq zatty 3 - 5 esege úlkeıtip kórsetetin, qurlysy qarapaıym qural (ulǵaıtqysh qol áınegi)
5. Mıkroskoptyń barlyq bólimderi bekitilgen tiregi (taban)
3 sany. Baldyrlar týraly suraqtar:
1. Baldyr jasýshasyna tús berip turatyn ne? (hromatofor)
2. Baldyrlardyń ókilderin ata (Hlorella, hlorokok, hlomıdomanada, porfıra, plúmarıa, sargassým, lamınarıa)
3. Qaǵaz óndirisinde qoldanylatyn jasyl baldyr (Kladofora)
4. Ǵaryshqa ushyrylǵan birjasýshaly talshyqsyz jasyl baldyr (hlorella)
5. Baldyrlardyń denesi qalaı atalady (tallom)

İV kezeń «Oılan, tap»
İ top
Mıkroskop bólimi: buranda, tutqa, taban, aına, zattyq ústelshe, okýlár, kórý tútigi (obektıv)
Tamyr bólimderi: ótkizý, sorý, ósý, tamyr oımaqshasy (bóliný aımaǵy)

İİ top
Gúl bólimderi: gúl saǵaǵy, gúl tabany, kúlte japyraqsha, atalyq, analyq (tostaǵan japyraqsha)
Ósimdik jasýshasynyń qurlysy: jasýsha qabyqshasy, ıadro, vakýol, plasıdter (sıtoplazma)

V kezeń «Sandar jyrlaıdy»
İ top
Qazaqstanda «Qyzyl kitaptyń» birinshi basylymy qaı jyly jaryq kórdi? (1978j)
Lamınarıa baldyry qansha metr tereńdikte ósedi? (20 - 30 m)
Zeravshan arshasy neshe jylda jemis beredi? (50 jylda)
Qazaqstanda qansha qoryq bar? (9)
Múktárizdesterdiń qansha túri bar (22000 - nan 27000 - ǵa deıin)
Jer betinde ósimdikterdiń qansha túri bar (500myńdaı)
Qazaqstanda ósimdikterge arnalǵan “Qyzyl kitap” qaı jyly jaryq kórdi? (1981j)

İİ top

Vİ kezeń «Oıly bolsań, ozyp kór» top basshylaryna suraq
İ top
Múkterdi zertteıtin ǵylym (Brıologıa)
Negizgi tamyr óte jaqsy jetilgen tamyr júıesi (kindik tamyr júıesi)
Atalyq tozańnyń analyqtyń aýzyna túsýi (Tozańdaný)
Qandaı jasýshalardyń bólinýinen sabaq jýandap ósedi (Kambıı)
Gúl kúltelerine, jemisterge túrli tús beretin plasıd (hromoplasttar)

İİ top
Qurttardy zertteıtin ǵylym salasy (gelmıntologıa)
Janýarlar dúnıesi neshege bólinedi? Olardy ata. (kópjasýshaly, birjasýshaly)

Vİİ kezeń Oı tolǵanys «Tirek belgiler» (mátin beriledi, mátindi oqyp, konspektileıdi. Konspektide sózder men sóılemder bolmaýy kerek, tek qana sýrettermen nemese shartty belgilermen beıneleý)
İ top
Halqymyzdyń óz urpaǵyn, tabıǵatty, aıalap, saqtaýǵa tárbıeleıtin alýan túrli ósıetteri bar. Solardyń biri - tyıym sózder: «Kókti julma, taptama», «Kóktemde jan - janýarlarǵa tıispe», «Úıge kirgen jylanǵa aq quıyp shyǵar», «Qus uıasyn buzba» jáne t. b
İİ top
Bıologıa ǵylymdarynyń adam úshin mańyzy zor. Mysaly, mıkrobıologıanyń damýy medısına, dári - dármek, tamaq, aýyl sharýashylyǵy óndiristerinde eleýli tabystarǵa jetkizip otyrǵany aıqyn. Bıologıanyń ekologıa salasy tabıǵatty qorǵaýdyń asa qajettiliginen týyndady. Mysaly: qazir týyndap jatqan aýyz sý máselesi, sýdyń jetispeýshiliginen ǵana emes, sý qoryn durys paıdalanbaýdan, lastaýdan, orman - toǵaılardy kesýden bolyp otyr. Bárimizdiń ortaq úıimiz – Jerdi, onyń máni men sáni tabıǵatyn saqtap, qorǵaý paryzymyz.

Qorytyndy upaı sandaryn esepteý. Oqýshylardy marapattaý.

Bilimdiler saıysy. júkteý