Bolymdy jáne bolymsyz etistik
Sabaqtyń taqyryby: Bolymdy jáne bolymsyz etistik.
Sabaqtyń maqsaty: Oqýshylardy bolymdy jáne bolymsyz etistiktermen tanystyrý. Oqýshylardyń tanymdyq, shyǵarmashylyq qabiletterin damytý, óz betimen jumys isteý, oı qorytý jumysyn arttyrý. Saýatty jazýǵa daǵdylandyrý, ózderine degen senimderin nyǵaıtý. Tıanaqty oılaýǵa, saýattylyqqa, izdenimpazdyqqa tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: Jańa bilimdi meńgertý sabaǵy
Sabaqtyń ádisi: Túsindirý, toppen jumys.
Sabaqtyń barysy: İ Uıymdastyrý kezeńi.
Balalar qosh keldińder,
Birińdi kórdińder,
Sabaǵymyzdy bastaımyz,
Suraqqa jaýap berińder!
İİ Psıhologıalyq daıyndyq.
«Shynaıylyq adamdarǵa tilektestikpen qaraýdan turady»
Bir – birimizdiń qolymyzdan ustap, alaqan jylýy arqyly bir - birimizge jyly lebizder tileıik.
1. Elimizge tynyshtyq tileımin.
2. Kúnimiz jaryq bolsyn!
3. Denimiz saý bolsyn!
4. Elbasymyz aman bolsyn!
5. Nanymyz kóp bolsyn!
6. Aspanymyz ashyq bolsyn!
7. Kók týymyz bıik bolsyn!
8. Analarymyz aman bolsyn!
9. Elimizdiń tiregi – ákelerimiz aman bolsyn!
10. Balalar baqytty bolsyn!
Jaqsy, qurmetti oqýshylar. Osyndaı jaqsy kóńil kúıde sabaǵymyzdy jalǵastyraıyq.
İİİ Úı tapsyrmasyn tekserý.
1 - top: Berilgen sózderge – la, - le, - da, - de, - ta, - te jurnaqtarynyń tıistisin jalǵap, týyndy etistik jasa.
2top: Túbir sózderdiń qaı sóz taby ekenin anyqta.
3 - top: Óziń qalaǵan eki - úsh týyndy etistikti qatystyryp sóılem qurastyryp jaz.
Baǵalaý: Ár kezeńdi oryndaý barysynda oqýshylarǵa túrli - tústi dóńgelekshelerdi ózderi tańdap ózderin ózderi baǵalap otyrady. Kók tústi dóńgelekshe - 5, jasyl - 4, sary - 3 - ti bildiredi.
Úİ Suraqtar qoıý arqyly ótken sabaqtardy pysyqtaý. Qyzyǵýshylyǵyn arttyrý «Oı qozǵaý»
- Zattyń qımylyn, is - áreketin bildiretin sóz tabyn (ETİSTİK) deımiz.
- Etistiktiń suraqtary (NE İSTEDİ? NE QYLDY? QAITTİ?)
- Týyndy etistik (JURNAQ JALǴANÝ) arqyly jasalady.
- Túbir sózden jasalǵan etistikti (NEGİZGİ ETİSTİK) deımiz.
- Negizgi etistik, týyndy etistik bolyp (TULǴASYNA QARAI)
- Dara etistik, kúrdeli etistik bolyp (QURAMYNA QARAI)
Ú Jańa sabaq
- Qytaıdyń bir naqyl sózinde: «Maǵan aıtshy – men umytyp qalamyn; maǵan kórsetshi – meniń esimde qalady; ózime istetshi – men sonda túsinemin» delingen.
Rebýs sheshý arqyly jańa sabaqtyń taqyrybyn ashyp alý.
BAS, QOL, Y, MAQTA, YDYS JÁNE BOR, BALYQ, MATA, MYSYQ, QAZ, ETİK, SÚT, TİS, KÚN.
Úİ Dáptermen jumys: - Balalar, kúnniń jadyn, taqyrypty jazyńdar! Taqyrypty jazyp bolǵan soń:
- Endi eshteńe jazbańdar, beri qarańdar, - dep, aıtaıyn dep turǵan oıyma oqýshylardyń oıyn aýdaram.
- Balalar, «taqyrypty dápterlerińe jazyńdar»,- dep edim,- sender ne istedińder?
- Jazdyq. Qalamdy alyp alyp, qoldaryn qımyldatady.
- Al, «jazbańdar» degende ne istedińder?
- Jazbadyq. – Iá, qoldaryń qımyldamady.
Osy sózder taqtaǵa jazylady.
Jazyńdar jazbańdar
Birinshi sózde qımyldyń bary, ekinshisinde qımyldyń joqtyǵy anyqtalady.
- Osy eki uǵymdy bildiretin sózderdiń quramynda aıyrmashylyq bar ma?
- Bar. – ba qosymshasy.
Demek – ba jurnaǵy is - qımyldyń bolymsyz formasyn bildiredi
Úİ. Kestemen jumys: Bolymsyz etistikter bolymdy etistikterge – ma, - me, - ba, - be, - pa, - pe jurnaqtary jalǵaný arqyly jasalatynyn aıtý. Sonymen qatar emes, joq bolymdy etistikpen tirkesip kelip jasalady.
- İs - árekettiń júzege asýyn bildiredi.
- İs - árekettiń bolmaýyn, júzege aspaýyn bildiredi.
Mysal: aıt - aıtpa, jaz - jazba, ket - ketpe, sóıle - sóıleme, t. b.
Úİİİ. Oqýlyqtaǵy jattyǵýlardy oryndatý.
1 - jattyǵý. İ - top oryndaıdy.
*Berilgen etistikterge – ma, - me, - ba, - be, - pa, - pe jurnaqtaryn jalǵap jazady.
*Sózderdiń maǵynalary qalaı ózgergenin aıtady.
*Birneshe sóılem qurastyryp jazady.
- Jaz - ba, sana - ma, kel - me, tur - ma, shaqyr - ma, kı - me, qaıt - pa, tók - pe, qaz - ba, bez - be.
- Bolymdy etistikter bolymsyz etistikke aınaldy, is - árekettiń bolmaýyn, júzege aspaýyn bildirdi.
- Aslan, dápteráńe artyk eshteńe jazba? Adamdardy saýsaǵyńdy shoshaıtyp sanama.
Sergitý sáti: «Kim saýatty?», «Kim shapshań?», «Kim kórkem jazady?»
Jańyltpashtar aıtqyzý.
2 - jattyǵý. İİ - top oryndaıdy.
*Sóılemderdi oqyp, ishinen tyıym sózderdi kóshirip jazady.
*Tyıym sózderdiń mańyzy, tárbıelik mánine toqtalyp ketken jón.
*Etistikterdi sóz quramyna taldaıdy.
*Etistikterdiń qaı sóz tabymen baılanysyp turǵanyn syzba arqyly kórsetedi.
- Aqqýdy atýǵa bolmaıdy.
- Qumyrsqanyń ıleýin, qarlyǵashtyń uıasyn buzba.
- Maldy aıaǵyńmen teppe. - Nandy bir qolmen úzip jeme.
- Sút taǵamdaryn jerge tókpe.
- At - ý - ǵa bol - ma - ı - dy, buz - ba, tep - pe, úz - ip je - me, tók - pe.
Sergitý sáti: «Kim saýatty?», «Kim shapshań?», «Kim kórkem jazady?»
Tik turam da qos qolmen
Taıanamyn búıirdi
Topyldatyp aıaqty
Shapalaqtap qolymdy
Basymdy men shulǵımyn
Qus qanatsha qolymdy
Eki jaqqa jaıamyn
Bir otyryp, bir turyp
Ornymdy men tabamyn.
3 - jattyǵý. İİİ - top oryndaıdy.
*Óleńdi mánerlep oqıdy. Bolymdy etistikterdi taýyp jazady.
* Bolymsyz etistikterdi taýyp bólek jazady.
* Bolymsyz etistikterdiń qalaı jasalyp turǵanyn aıtady.
- oqyp, jıyp al, tepkileseń,
- jet+pe+ı+di, ket+pe+ı+di, kúı+me+ı+di, tı+me+ı+di, súı+me+ı+di.
- jurnaqtar arqyly jasalyp tur.
Sergitý sáti: «Kim saýatty?», «Kim shapshań?», «Kim kórkem jazady?»
Maqal - mátelder aıtqyzý.
4 - jattyǵý.
*Berilgen bolymdy etistikterdi bolymsyz etistikterge aınaldyryp jaz.
*Osy sózderdi qatystyryp mátin qurastyryp jaz. Mátinge at qoı.
- Qozǵalaqta - ma, jaltaqta - ma, júgir - me, kóshir - me, syǵala - ma, mazala - ma, sybyrla - ma.
Oqýshylardyń qurastyrǵan mátinderinen mysal:
Ájeniń aqyly.
- Asqardy ájesi kúnde mektepke shyǵaryp salady. Ájesiniń kúnde Asqarǵa úıden shyǵar aldynda aıtatyn aqyly: - Asqarjan, partada otyrǵanda qozǵalaqtama, jan – jaǵyńa jaltaqtama, dálizde júgirme, óz bilimińe sen, kórshińnen kóshirme, mazalama, ózgeniń dápterine úńilip syǵalama, sabaq ústinde tynysh otyr sybyrlama,- deıtin.
Uıymshyl synyp.
- Bizdiń synyp óte uıymshyl. Dóreki qylyqtarǵa esh áýestigimiz joq edi. 2 - shi synypta bizge jańadan Erkin degen oqýshy keldi. Ózi sondaı ushqalaq, sabaqqa nashar. Muǵalımanyń kúndegi aıtatyny, qozǵalaqtama, jaltaqtama, dálizde júgirme, kórshińnen kóshirme, úziliste ózge synyptyń esiginen syǵalama, sabaq ústinde synypty mazalama, sybyrlamaı tynysh otyr - deıtin. Biz synyp bolyp, jınalys jasap, Erkindi durys jolǵa salýdy jón kórdik.
Esil aýdany,
S. Serikov atyndaǵy orta mekteptiń
bastaýysh synyp muǵalimi Laqaı Rıza
Bolymdy jáne bolymsyz etistik. júkteý
Sabaqtyń maqsaty: Oqýshylardy bolymdy jáne bolymsyz etistiktermen tanystyrý. Oqýshylardyń tanymdyq, shyǵarmashylyq qabiletterin damytý, óz betimen jumys isteý, oı qorytý jumysyn arttyrý. Saýatty jazýǵa daǵdylandyrý, ózderine degen senimderin nyǵaıtý. Tıanaqty oılaýǵa, saýattylyqqa, izdenimpazdyqqa tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: Jańa bilimdi meńgertý sabaǵy
Sabaqtyń ádisi: Túsindirý, toppen jumys.
Sabaqtyń barysy: İ Uıymdastyrý kezeńi.
Balalar qosh keldińder,
Birińdi kórdińder,
Sabaǵymyzdy bastaımyz,
Suraqqa jaýap berińder!
İİ Psıhologıalyq daıyndyq.
«Shynaıylyq adamdarǵa tilektestikpen qaraýdan turady»
Bir – birimizdiń qolymyzdan ustap, alaqan jylýy arqyly bir - birimizge jyly lebizder tileıik.
1. Elimizge tynyshtyq tileımin.
2. Kúnimiz jaryq bolsyn!
3. Denimiz saý bolsyn!
4. Elbasymyz aman bolsyn!
5. Nanymyz kóp bolsyn!
6. Aspanymyz ashyq bolsyn!
7. Kók týymyz bıik bolsyn!
8. Analarymyz aman bolsyn!
9. Elimizdiń tiregi – ákelerimiz aman bolsyn!
10. Balalar baqytty bolsyn!
Jaqsy, qurmetti oqýshylar. Osyndaı jaqsy kóńil kúıde sabaǵymyzdy jalǵastyraıyq.
İİİ Úı tapsyrmasyn tekserý.
1 - top: Berilgen sózderge – la, - le, - da, - de, - ta, - te jurnaqtarynyń tıistisin jalǵap, týyndy etistik jasa.
2top: Túbir sózderdiń qaı sóz taby ekenin anyqta.
3 - top: Óziń qalaǵan eki - úsh týyndy etistikti qatystyryp sóılem qurastyryp jaz.
Baǵalaý: Ár kezeńdi oryndaý barysynda oqýshylarǵa túrli - tústi dóńgelekshelerdi ózderi tańdap ózderin ózderi baǵalap otyrady. Kók tústi dóńgelekshe - 5, jasyl - 4, sary - 3 - ti bildiredi.
Úİ Suraqtar qoıý arqyly ótken sabaqtardy pysyqtaý. Qyzyǵýshylyǵyn arttyrý «Oı qozǵaý»
- Zattyń qımylyn, is - áreketin bildiretin sóz tabyn (ETİSTİK) deımiz.
- Etistiktiń suraqtary (NE İSTEDİ? NE QYLDY? QAITTİ?)
- Týyndy etistik (JURNAQ JALǴANÝ) arqyly jasalady.
- Túbir sózden jasalǵan etistikti (NEGİZGİ ETİSTİK) deımiz.
- Negizgi etistik, týyndy etistik bolyp (TULǴASYNA QARAI)
- Dara etistik, kúrdeli etistik bolyp (QURAMYNA QARAI)
Ú Jańa sabaq
- Qytaıdyń bir naqyl sózinde: «Maǵan aıtshy – men umytyp qalamyn; maǵan kórsetshi – meniń esimde qalady; ózime istetshi – men sonda túsinemin» delingen.
Rebýs sheshý arqyly jańa sabaqtyń taqyrybyn ashyp alý.
BAS, QOL, Y, MAQTA, YDYS JÁNE BOR, BALYQ, MATA, MYSYQ, QAZ, ETİK, SÚT, TİS, KÚN.
Úİ Dáptermen jumys: - Balalar, kúnniń jadyn, taqyrypty jazyńdar! Taqyrypty jazyp bolǵan soń:
- Endi eshteńe jazbańdar, beri qarańdar, - dep, aıtaıyn dep turǵan oıyma oqýshylardyń oıyn aýdaram.
- Balalar, «taqyrypty dápterlerińe jazyńdar»,- dep edim,- sender ne istedińder?
- Jazdyq. Qalamdy alyp alyp, qoldaryn qımyldatady.
- Al, «jazbańdar» degende ne istedińder?
- Jazbadyq. – Iá, qoldaryń qımyldamady.
Osy sózder taqtaǵa jazylady.
Jazyńdar jazbańdar
Birinshi sózde qımyldyń bary, ekinshisinde qımyldyń joqtyǵy anyqtalady.
- Osy eki uǵymdy bildiretin sózderdiń quramynda aıyrmashylyq bar ma?
- Bar. – ba qosymshasy.
Demek – ba jurnaǵy is - qımyldyń bolymsyz formasyn bildiredi
Úİ. Kestemen jumys: Bolymsyz etistikter bolymdy etistikterge – ma, - me, - ba, - be, - pa, - pe jurnaqtary jalǵaný arqyly jasalatynyn aıtý. Sonymen qatar emes, joq bolymdy etistikpen tirkesip kelip jasalady.
- İs - árekettiń júzege asýyn bildiredi.
- İs - árekettiń bolmaýyn, júzege aspaýyn bildiredi.
Mysal: aıt - aıtpa, jaz - jazba, ket - ketpe, sóıle - sóıleme, t. b.
Úİİİ. Oqýlyqtaǵy jattyǵýlardy oryndatý.
1 - jattyǵý. İ - top oryndaıdy.
*Berilgen etistikterge – ma, - me, - ba, - be, - pa, - pe jurnaqtaryn jalǵap jazady.
*Sózderdiń maǵynalary qalaı ózgergenin aıtady.
*Birneshe sóılem qurastyryp jazady.
- Jaz - ba, sana - ma, kel - me, tur - ma, shaqyr - ma, kı - me, qaıt - pa, tók - pe, qaz - ba, bez - be.
- Bolymdy etistikter bolymsyz etistikke aınaldy, is - árekettiń bolmaýyn, júzege aspaýyn bildirdi.
- Aslan, dápteráńe artyk eshteńe jazba? Adamdardy saýsaǵyńdy shoshaıtyp sanama.
Sergitý sáti: «Kim saýatty?», «Kim shapshań?», «Kim kórkem jazady?»
Jańyltpashtar aıtqyzý.
2 - jattyǵý. İİ - top oryndaıdy.
*Sóılemderdi oqyp, ishinen tyıym sózderdi kóshirip jazady.
*Tyıym sózderdiń mańyzy, tárbıelik mánine toqtalyp ketken jón.
*Etistikterdi sóz quramyna taldaıdy.
*Etistikterdiń qaı sóz tabymen baılanysyp turǵanyn syzba arqyly kórsetedi.
- Aqqýdy atýǵa bolmaıdy.
- Qumyrsqanyń ıleýin, qarlyǵashtyń uıasyn buzba.
- Maldy aıaǵyńmen teppe. - Nandy bir qolmen úzip jeme.
- Sút taǵamdaryn jerge tókpe.
- At - ý - ǵa bol - ma - ı - dy, buz - ba, tep - pe, úz - ip je - me, tók - pe.
Sergitý sáti: «Kim saýatty?», «Kim shapshań?», «Kim kórkem jazady?»
Tik turam da qos qolmen
Taıanamyn búıirdi
Topyldatyp aıaqty
Shapalaqtap qolymdy
Basymdy men shulǵımyn
Qus qanatsha qolymdy
Eki jaqqa jaıamyn
Bir otyryp, bir turyp
Ornymdy men tabamyn.
3 - jattyǵý. İİİ - top oryndaıdy.
*Óleńdi mánerlep oqıdy. Bolymdy etistikterdi taýyp jazady.
* Bolymsyz etistikterdi taýyp bólek jazady.
* Bolymsyz etistikterdiń qalaı jasalyp turǵanyn aıtady.
- oqyp, jıyp al, tepkileseń,
- jet+pe+ı+di, ket+pe+ı+di, kúı+me+ı+di, tı+me+ı+di, súı+me+ı+di.
- jurnaqtar arqyly jasalyp tur.
Sergitý sáti: «Kim saýatty?», «Kim shapshań?», «Kim kórkem jazady?»
Maqal - mátelder aıtqyzý.
4 - jattyǵý.
*Berilgen bolymdy etistikterdi bolymsyz etistikterge aınaldyryp jaz.
*Osy sózderdi qatystyryp mátin qurastyryp jaz. Mátinge at qoı.
- Qozǵalaqta - ma, jaltaqta - ma, júgir - me, kóshir - me, syǵala - ma, mazala - ma, sybyrla - ma.
Oqýshylardyń qurastyrǵan mátinderinen mysal:
Ájeniń aqyly.
- Asqardy ájesi kúnde mektepke shyǵaryp salady. Ájesiniń kúnde Asqarǵa úıden shyǵar aldynda aıtatyn aqyly: - Asqarjan, partada otyrǵanda qozǵalaqtama, jan – jaǵyńa jaltaqtama, dálizde júgirme, óz bilimińe sen, kórshińnen kóshirme, mazalama, ózgeniń dápterine úńilip syǵalama, sabaq ústinde tynysh otyr sybyrlama,- deıtin.
Uıymshyl synyp.
- Bizdiń synyp óte uıymshyl. Dóreki qylyqtarǵa esh áýestigimiz joq edi. 2 - shi synypta bizge jańadan Erkin degen oqýshy keldi. Ózi sondaı ushqalaq, sabaqqa nashar. Muǵalımanyń kúndegi aıtatyny, qozǵalaqtama, jaltaqtama, dálizde júgirme, kórshińnen kóshirme, úziliste ózge synyptyń esiginen syǵalama, sabaq ústinde synypty mazalama, sybyrlamaı tynysh otyr - deıtin. Biz synyp bolyp, jınalys jasap, Erkindi durys jolǵa salýdy jón kórdik.
Esil aýdany,
S. Serikov atyndaǵy orta mekteptiń
bastaýysh synyp muǵalimi Laqaı Rıza
Bolymdy jáne bolymsyz etistik. júkteý
You Might Also Like
