InfoHub Logo

Anasy balasynyń besiginiń qasynda otyr. Ony ólip qalady dep qalaı qamyqqanyn, qalaı qoryqqanyn kórseńiz! Balanyń beti múlde bozaryp, janary jumylyp ketken. Dem alysy da nashar. Al keı sátterde tynysy aýyrlap, aqtyq demin alyp jatqandaı bop kórinetin...

Shybyn jany qınalyp jatqan bóbegine qarasa boldy, ana júregi odan saıyn syzdaı túsedi.

Bir kezde esik qaǵylyp, úıge at jabýyna uqsas birdeńege oranǵan beıshara qart kelip kirdi. Jabý jylylyqqa jaqsy, oǵan kereginiń de ózi osy: qys bolsa qaqap tur, syrttaǵy dúnıeniń bári qar jamylyp, muz qursanǵan. Júzińdi qarıtyn sýyq jel de sýyra soǵyp tur.

Qarttyń sýyq ótip qalshyldap turǵanyn kórgen ana, balasynyń qas qaǵymǵa qalǵyp ketkenin baıqap, sapty aıaq syra quıyp alyp, peshtiń ústine qoıyp, qonaǵyna jylytyp berý úshin besiktiń qasynan turyp ketti. Qart sol kezde besikke taıana otyryp, balany terbetýge kiristi. Anasy qasynda turǵan oryndyqqa otyryp, naýqas bóbekke qarady, aýyr tynysty demin tyńdap onyń qolynan ustady.

— Men aırylyp qalmaımyn ǵoı odan, solaı emes pe? – dedi ana. Qudaı taǵala meniń kóz jasymdy kórer de aıar!

Qart Ajaldyń naq ózi bolatyn ol basyn kisi tańǵalardaı túsiniksiz shaıqady: onyń «ıá» ne «joq» dep turǵanyn túsiný qıyn edi. Ananyń basy salbyrap, júzin jas jýyp ketti... Ol beıbaqtyń kóz shyrymyn almaǵanyna, mine, osymen úsh kún, úsh tún... Birazdan soń basyn kóterýge de murshasy kelmeı qalǵyp ketti, onda da nebári bir mınýtqa. Sol sátinde selk ete túsip oıanǵan ol, sýyqtan denesi qaltyrap ketti.

— Bul ne? – dep aıqaı saldy ol, tóńirekke telmire kóz júgirtip: qart ta, bala da izim-qaıym joq; shal alyp ketse kerek.

Buryshtaǵy kóne saǵattyń shıqyly baıaý. Aýyr, qorǵasyn gir tasy edenge de jetipti... Dúńk ete tústi de, saǵat toqtap qaldy.

Sorly ana syrtqa júgire shyǵyp, balasyn qatty aıqaılap shaqyra bastady.

Qara jamylyp, qar ústinde otyrǵan bir áıel anaǵa til qatty:

— Ajaldyń seniń úıińe kirip, bóbegińdi alyp shyǵyp, lezde ǵaıyp bolǵanyn kózim shaldy. Jelden de júırik naǵyz jelaıaq jáne bir alǵanyn ǵumyry keri qaıtarǵan emes!

— Maǵan tek qana onyń qaı jolmen ketkenin aıtsań jetip jatyr! – dedi ana. – Tek joldy siltep jiberseń bolǵany, men ony tappaı qoımaımyn!

— Onyń qaıda ketkenin bilemin, biraq ózińniń bóbegińe aıtqan barlyq ánderińdi maǵan qaıtalap jyrlap bergenshe jumǵan aýzymdy ashpaımyn! – dedi qara kıimdi áıel. – Ol ánderdi men sondaı jaqsy kóremin! Olardy talaı-talaı tyńdaǵanmyn da. Men Túnmin ǵoı, sol ánderdi aıtyp turyp seniń qalaı jylaǵanyńdy da kórgenmin!..

— Men saǵan onyń bárin de qaldyrmaı aıtyp beremin! – dep jaýap berdi ana. Alaıda tap qazir meni jolymnan bógeme. Meniń Ajaldy qýyp jetip, bóbegimdi taýyp alýym kerek!

Tún til qatqan joq. Jany aýyryp, kóz jasyn kóldetip tursa da shyrqaı jóneldi. Shyrqalǵan ánde esep joq, al tógilgen jas odan da kóp boldy. Sodan keıin baryp Tún til qatty:

— Ońǵa, qarańǵy qaraǵaıly ormanǵa tikeleı tart. Seniń balańdy áketken Ajal solaı qaraı ketken. Orman ortasyndaǵy jol aıryqqa jetken soń ana aıaldady. Endi qalaı qaraı júrse eken? Naq jol aıryǵynda ne japyraǵy, ne gúli joq jap-jalańash tikenek butasy tur edi. Qys qaqap turǵandyqtan da, ol túgeldeı muz qursanypty.

— Meniń balamdy alyp, osy jerden Ajal ótken joq pa?

— Ótti, – dedi tikenek butasy. – Sen meni qashan qoınyńa tyǵyp, júregińe basyp turyp jylytpaıynsha onyń qaı jaqqa ketkenin aıtpaımyn. Tońyp baramyn, kóp uzamaı muz bop qatyp qalatyn shyǵarmyn.

Sóıtip ol tikenekti qatty qysyp, kókiregine basty. Ótkir tikenek ıneleri onyń denesine boılaı suǵyldy jáne keýdesinen iri-iri qan tamshylary sorǵalady. Onyń esesine, qysqy túnniń saqyrlaǵan sary aıazdy sýyǵyna qaramastan tikenek butasy japyraq jaıyp, gúlge kómkerildi de qaldy. Qaıǵydan qan jutqan ananyń júrek jylýynyń kúshin qarańyz! Sóıtip tikenek buta oǵan jol siltep jiberdi.

Jol anany aýmaqty kólge ákelip tiredi. Mańaıdan keme de, qaıyq ta kóringen joq. Kól betine qaımyjyqtaı ǵana muz qatypty. Muz ony múlde kótere almas-aq edi. Sondaı-aq ol kól arqyly ótkelden ótýge ruqsat ta bergen joq. Ol ári tereń bolatyn. Balasyn taýyp alǵysy kelse, ol qalaı bolǵanda da sol arqyly ótýge tıisti. Minekı, bárin túbine deıin túk qaldyrmaı ishý úshin ana kólge telmire qaraıdy. Bul, teginde, esh adamnyń qolynan kelmeıtin is, alaıda ana baıǵus qaıdaǵy bir keremetke sendi.

— Joq, bul áreket bos áýreshilik, – dedi kól. – Káne, odan da mynaǵan keliseıik. Men injý-marjandar jınaımyn. Al kúni búginge deıin seniń janaryńdaı nurly da móldir eshteńe kórgen emespin. Eger de kóz jasyńmen birge maǵan janaryńdy aǵyzyp berseń onda men seni arǵy bettegi Ajal óziniń gúlderi men aǵashtaryn ósirip jatqan jerdegi úlken teplısaǵa alyp shyǵamyn. Ondaǵy ár ósimdik adam ómiri!

— O shirkin, balamdy tabatyn bolsam ne surasań da beremin ǵoı! – dedi jylap otyrǵan ana. Kóz jasyn odan saıyn kóldete tústi. Endi, mine, onyń eki kózi kóldiń túbine aǵyp túsip, eki injý-marjanǵa aınalyp ketti. Kól áıeldi ilip aldy da, altybaqan sıaqty bir terbetkende-aq dik etkizip arǵy betke ótkizdi. Onda aýmaqty, adam balasy aıaq baspaǵan bir úı tur eken. Kıizdeı uıysqan qalyń butaly jáne óne boıy tolǵan úńgirli taý ma, joq álde úı me ony ajyratý múmkin emes-tin. Baıǵus ana, ony kóre almady. Jylaýdan eki kózi aǵyp tússe qaıdan kórsin.

— Balamdy urlap áketken Ajaldy qaıdan tapsam eken? – dedi ol daýystap.

— Ol áli oralǵan joq! – dep jaýap qatty Ajal teplısasyna bas-kóz bolyp júrgen baǵban kempir. Al endi óziń munda qalaı jol taýyp keldiń, saǵan kómektesken kim?

— Qudireti kúshti qudaı taǵala! – dedi ana. – Ol meni aıady, seniń de meıirimiń tússinshi! Balamdy qaıdan izdeıin, aıtshy?

— Ony men tanymaımyn ǵoı! – dedi áıel. — Óziń bolsań kórsoqyrsyń! Búgin túnde kóptegen gúlder men aǵashtar solyp qaldy, solardy qaıta otyrǵyzý úshin kóp uzamaı Ajal da kelip qalar. Árbir adamnyń ózi qandaı bolsa, naq sondaı óziniń ómir aǵashy nemese óz gúli bolatynyn sen bilesiń ǵoı. Túrine qarasań bári de kádimgi ósimdikter sıaqty, alaıda árqaısysynyń júregi árqalaı soǵyp tur. Bala júregi de soǵady. Barlyq ósimdikterdi aralap shyq, bálkim, sen óz balańdy júrek soǵysynan tanyrsyń. Eger men saǵan odan keıin ne isteý kerektigi jóninde keńes bersem, aqysyna bereriń bar ma?

— Meniń saǵan bere qoıatyn túgim de joq! — dep til qatty baqytsyz ana. — Degenmen, sen úshin jer túbine barýǵa da ázirmin.

— Oý, onda baryp men ne izdemekpin? – dedi áıel. — Odan da sen maǵan ózińniń uzyn da qara shashyńdy ber. Onyń jaqsy ekenin óziń de bilesiń ǵoı. Al men bolsam sýsyldap, jibekteı tógilgen shashty unatam. Onyń ornyna men saǵan ózimniń aq shashymdy beremin. Qalaı bolǵanda da joqtan bar jaqsy emes pe!

— Bar suraryń sol ǵana ma? – dedi ana. Olaı bolsa óz shashymdy men saǵan qýana-qýana beremin.

Sóıtip ol ornyna aq shashyn alyp, kempirge óziniń jibekteı tógilgen maqpal qara shashyn berdi.

Sodan keıin ol gúlder men aǵashtar aralas ósken aýmaqty Ajal teplısasyna kelip kirdi. Munda shyny qaqpaqtardyń astynda názik súmbilder gúldep, ana jerde úlken, sándi pıondar ósip tur. Myna jerde sýda ósetin ósimdikter, olardyń keıbireýleri jańa gúldegen de, endi bireýleri sý jylandary oratylyp, qara shaıan qyspaqqa alyp jartylaı solyp qalǵan. Munda keremet qurma aǵash ta, emen de, platan da bar, askók pen hosh ıisti tmın de ósip tur. Árbir aǵashtyń, árbir gúldiń óz aty bar-tyn; árbir gúl, árbir aǵash adam ómiri bolatyn, al adamdardyń ózi bolsa jer álemge tarap ketken: bireýler Qytaıda, bireýler Grenlandıada, qysqasy árkim árqaıda ǵumyr súretin. Bul jerde kishkene qumyrada ósip turǵan úlken aǵashtar da kezdesip qalatyn, olarǵa óte-móte tarshylyq etetin qumyralar jarylýǵa shaq turǵan. Onyń esesine qara topyraqqa egilgen jáne tóńiregin túgel múk basqan, jańa qyltıyp ósken kishkene, názik gúlder óte kóp edi. Shamasy, olar qamqorlyqpen kútilip-baptalatyn bolsa kerek. Baıǵus ana kez kelgenine, tipti endi qyltıǵan kishkene gúlge de eńkeıip, onyń júrek soǵysyna qulaǵyn tosty, sóıtip mıllıondaǵan gúl ishinen óz balasyn jazbaı tapty.

— Minekı, balam! – dedi ol, qaıǵydan eńsesi tómen túsip ketken kishkene kógildir jylanqıaqqa qolyn sozyp.

— Gúlge qolyńdy tıgize kórme! — dedi kempir. — Alaıda, onyń qasynan qozǵalma. Ajal kelgen kezde, men ony osy qazir keledi — dep otyrmyn, basqa bir gúlderdi julyp alamyn dep qorqyt ta, óz gúlińdi basqa jerge otyrǵyzýǵa kedergi keltir. Bul ony qorqytýdyń ońaı tásili. Óıtkeni bular úshin ol allanyń aldynda jaýap beredi. Onyń erkinsiz birde-bir gúl julynbaýǵa tıis.

Bir sátte óńmennen óter sýyq lep esti de, soqyr ana Ajaldyń oralǵanyn seze qoıdy.

— Sen munda keletin joldy qaıdan taýyp aldyń? – dep surady Ajal. Menen qalaı ozyp kettiń?

— Men anamyn! – dep jaýap berdi ol.

Ajal óziniń uzyn qolyn kishkene názik gúlge soza bergen edi, alaıda ana birde-bir japyraqshasyn janshyp tastamaýǵa tyrysyp ony jedel qolymen jaba qoıdy. Sol sát Ajal onyń qolyna úrip qaldy. Ajaldyń demi soltústikten soqqan yzǵarly jelden de sýyq edi, sol sebepti de ananyń qoly álsizdikten tómen túsip ketti.

— Sende menimen synasatyndaı ál-qýat bar ma?! – dep til qatty Ajal.

— Degenmen, qudaı senen kúshtirek! – dedi ana.

— Men tek qana onyń aıtqanyn oryndaımyn ǵoı! – dep jaýap berdi Ajal. — Men onyń baǵbanymyn, onyń gúlderi men aǵashtaryn alyp, olardy uly jumaq baǵyna, beımálim elge aparyp qaıta otyrǵyzamyn. Al onda olardyń qalaı ósetini, ol baqta ne isteletini jaıynda meniń saǵan aıtýǵa haqym joq!

— Balamdy ózime ber! — dep jalbaryndy aǵyl-tegil jylaǵan ana. Kenetten ol keremet eki gúlge jarmasyp, jan daýsy shyǵa aıqaı saldy: Men neden bolsa da taıynbaımyn, qazir seniń barlyq gúlderińdi julyp tastaımyn.

— Olarǵa tıispe! — dedi Ajal. Óziń baqytsyzbyn deısiń, al ózge anany da sorlatqyń keletini qalaı!..

— Ózge anany deımisiń! — dep qaıtalady sorly áıel jáne sol sátinde-aq gúldi ýysynan bosatty.

— Má, kózińdi ala ǵoı! – dedi Ajal. Men ony qol betinde jarqyrap jatqan jerinen aldym, biraq ta onyń seniki ekendigin bilgenim joq. Al da ol burynǵysynan da jaqsy kóredi, myna tereń qudyqqa kóz qıyǵyńdy sal! Men seniń túp-tamyrymen julyp alǵyń kelgen gúlderdiń attaryn ataımyn, sonda sen olardyń barlyq bolashaǵyn, kúlli jerdegi ómirin kóretin bolasyń. Neni qurtyp jibergiń kelgenine qarashy, káne!

Ana qudyqqa úńile qarady: bireýiniń ómir-tirshiligi álem úshin qandaı keremet jaqsylyq bolǵandyǵyn, onyń óz mańaıyndaǵylarǵa qanshama baqyt pen qýanysh syılaǵandyǵyn kórýdiń ózi zor ǵanıbet qoı! Ekinshisiniń ómirine kóz júgirtkende ananyń kórgeni qaıǵy-muń, tapshylyq, daǵdarys, kedeıshilik!

— Eki taǵdyr ekeýi de allanyń erki! — dedi Ajal.

— Qaısysy baqytsyzdyq gúli jáne qaısysy baqyt gúli? — dep surady ana.

— Men ony aıta almaımyn! – dep til qatty Ajal. Biraq ta sen onyń bireýiniń taǵdyrynan óz perzentińniń taǵdyryn, onyń búkil bolashaǵyn kórdiń.

Ananyń úreıli daýsy shyqty.

— Meniń balamdy qandaı ǵana aýyr taǵdyr kútip tur? Aıtshy maǵan! Beıkúná sábıdi saqtap qal! Meniń balamdy osynaý baqytsyzdyqtyń bárinen qutqar! Ony alǵanyń jaqsy! Ony jaratýshynyń jannat patshalyǵyna ala ket! Meniń kóz jasymdy da, meniń tilegimdi de, meniń barlyq aıtqanym men istegenimdi de umyt!

— Men seni túsine almadym! — dedi Ajal. Seniń balańdy ózińe qaıtarǵanymdy qalaısyń ba, joq álde beımálim elge alyp ketkenimdi qalaısyń ba?

Ana qolyn qýsyryp, tizerleı jyǵyldy da, jaratqan ıege jalbaryndy:

— Eger seniń árdaıymǵy izgi nıetińe sáıkes kelmeıtin birdeńe jaıly ótinish aıtsam, meniń sózime qulaq aspa! Sózime qulaq aspa! Sózime qulaq aspa!

Onyń saly sýǵa ketkendeı basy tómen túsip ketti...

Al Ajal bolsa onyń balasyn beımálim elge alyp ketti.

Aýdarǵan Q. Qurmanǵalıev

---