InfoHub Logo

Keltesaı razezine jolaýshy poıyzy bir-aq mınýt aıaldaıdy. Al ekspress toqtamaq turmaq, ekpin báseńdetpeı, juldyzsha aǵyp ótedi.

Hadısha uzatylǵan qyzynyń úıinde qystaı jatyp, endi aýylyna qaıtpaqshy bolǵan. Qyzy Janat pen kúıeý balasy Jeken:

— Áli bola tursańyzshy, aýylyńyzǵa barǵanda ne bitiresiz japadan-jalǵyz, — degen.

— E, shyraqtarym, tiri adamnyń tirshiligi taýsyla ma. Kóktem bolsa shyǵyp qaldy. Kók sıyrdy Shalabaı kórshige: «Áýeli qudaı,odan soń ózińe tapsyrdym» dep ketip em, buzaýlaıtyn kezi edi, ol ne boldy eken? Shalabaıy túskirdiń qarasany súzegen edi, kók sıyrdy súzip buzaý tastatyp qoıdy ma — qaıdan bileıin.

— Apam-aı, áıteýir. Sol sıyrdy satyp jiberip, birjolata kelseńizshi, ne bar qartaıǵanda jalǵyzdan-jalǵyz. Bas aýyryp, baltyr syzdamaı ma eken, — deıdi qyzy.

— O, sorly qar, meni arýaq atsyn dep júrsiń ǵoı. Arýaqtardy qaıda qoıasyń? Seniń ákeń bar emes pe edi, babalaryń bar emes pe edi? Olardyń arýaǵy tútin shyqpaǵan úıden bezbeı me eken? Kúızelmeı me eken? O dúnıege barǵanda men olarǵa ne betimdi aıtam? O nesi-eı! degen sheshesi.

Sodan Hadıshany qyzy men kúıeý balasy Keltesaı razezinen poıyzǵa shyǵaryp salyp turǵan. Shoqtaldyń tasasynan kók poıyz qyryqaıaq juldyz qurttaı ıreleńdep shyǵa keldi. Keltesaıda bılet tek jalpy vagonǵa satylady. Sol jalpy vagondy izdep Janat pen kúıeý bala ári-beri alaq-julaq júgirdi. Jazǵyturymda jaý alatyndaı barqyt shapan kıip, kúndikti shalqaıtyp, shańyraqtaı etip oraǵan Hadısha qyzynyń sońynan bir, kúıeý balasynyń sońynan bir júgirip esi ketti. Aqyry jalpy vagon tabylyp, onyń tutqasyna jarmasa bergende, poıyz jyljı bastady.

Kúıeý bala qorjyndy tambýrǵa laqtyryp jiberip, enesiniń qoltyǵynan demedi.

— Oıbý, myna janyń shyqqyr qaıtedi-eı, — dedi Hadısha poıyzǵa ursyp. — Toqtaı tur-áı... Pastoı!

Táńiri jarylqap, tambýrda turǵan támpish muryn bir qara qyz kempirdiń qolynan tartyp, ishke endirip aldy. Hadısha poıyzǵa ilingenine shúkirshilik aıtýdyń ornyna, burqyldap ursyp júr:

— Oıbý, myna janyń shyqqyr qaıtedi, sonsha ákesi ólgendeı asyqqany nesi... Áı, Janat, Jeken-aı, aman bol, aınalaıyn, aınalaıyn, qaraqtarym ásheıin, sadaǵań bolaıyn, shyraqtarym ásheıin...

Keltesaıdyń qyzyl kirpishten soqqan razezi taǵy bir top taldyńtasasynda qaldy. Óziniń daýysyn endi Janat pen Jeken estı qoımaıtynyn Hadısha sonda baryp túsindi.

Qyzyn qımaı, týmasa da týǵandaı bolǵan kúıeý balasyn qımaı, kómeıine bir túıin tyǵylyp, kózine móltildep jas irkildi.

«Qal, qal» dep jalynǵanda, nege qala qoımadym, dep ókingenin baıqady.

«Joq, — dedi taǵy da ózine-ózi. — Qaıtqanym durys. Bir kún óter. El bar, jurt bar — jalǵyzsyramaspyn».

— Apa, qaıda barasyz?

Hadıshanyń tars esinen shyǵyp ketipti. Álgi ózin tambýrǵa qolynan tartyp shyǵaryp alǵan qyzdy múlde umytyp ketipti.

— Qudaı tileýińdi bersin, sen bolmaǵanda iline almaıtyn ekenmin, — dedi Hadısha beıtanys qyzǵa jalbańdap, rızalyǵyn bildirip. — Borantaýǵa baramyn, shyraǵym. Óziń qaıda barasyń?

— Men be? — dep qyz óziniń qaıda bara jatqanyn jańa oılaǵandaı daǵdaryńqyrap qaldy. — Dana-Ataǵa baramyn, apa.

— Onda Borantaýdan ary ketedi ekensiń ǵoı. Myna poıyzy túskir Borantaýǵa toqtar-toqtamastan júrip kete me dep qorqamyn.

— Qoryqpańyz, kómektesemiz ǵoı, — dep kúldi beıtanys qyz.

Sóıtip, Hadısha kempirdiń qorjynyn kóterisip, óz kýpesine ertip bardy. Bir-birine qarama-qarsy jaıǵasyp otyrysty. Vagonnyń terezesinen ıir-ıir aqbas taý poıyzben jarysyp jóńkilip jatty.

Osy bir basyna buıra bult qonyp, atlas kók aspanmen aımalasyp jatqan taý myna qyzǵa kórgen bir tústeı ystyq, biraq bulyńǵyr.

Nege ystyq — ózi de bilmeıdi. Osynaý taýsylmas taýdyń bir túkpirinde óziniń sheshesi júrgendeı kórinedi de turady. Al, taýy túskir sóılemeıdi, tasy túskir sóılemeıdi. Uly jumbaq. Osy ma, osy jer emes pe? Osyndaı kólbeńdegen taý ma edi, saǵym ba edi? Temir joldyń boıy sıaqty edi. Óıtkeni anasynyń arqasynda uıyqtap kele jatqanda parovozdyń qyshqyrǵan daýsynan shoshyp, jylaǵany esinde. Sheshesiniń ózin kóterip kele jatqany anyq. Ony biledi. Onan keıin sol sheshesiniń arqasynda kele jatyp taǵy uıyqtap ketken bolýy kerek, arǵysyn bilmeıdi. Sodan soń apataıyn kórgen emes. Sodan beri talaı jyl ótti.

Áke-shesheń bar ma, qaraǵym? — dedi Hadısha.

— Bilmeımin. — Qyz ıyǵyn qıqań etkizip kúler-kúlmes ezý tartty.

«Bilmegeni nesi? Deni saý ma óziniń?» — dedi ishinen Hadısha. Biraq daýystap:

Bilmeıminiń ne? — dedi. — Ózin qaıdan kelesiń? Úıiń bar ma?

Qyz tómen qarap, terezeniń jaqtaýyn saýsaǵymen súrtkileı berdi. Hadısha sonda baıqady, qyzdyń ádemi moıyl kózine jas tolyp, shúpildep tur eken.

«Qý basym, qarap otyrmaı, baıǵustyń jarasyn qasyp aldym ba?»

— Men detdomda óstim, apa, — dedi qyz endi ezý tartpaq bolyp.

— E, baıǵus-aı, — dedi Hadısha kóńiline keledi-aý dep oılap jatpaı. Sonan soń esine birdeńe túskendeı, lezde qatqyl únmen, julyp alǵandaı:

— Qaı jerdiń jetimhanasy? — dedi.

— O, apa, kóp. Dana-Atada da boldym, Jasylkentte de boldym, Máýelide de boldym. Kóp...

Hadısha endi myna qyzdy jańa kórgendeı, ejireıe qarap:

— Atyń kim? — dedi.

Qyz bul suraqqa jaýap bergisi kelmegendeı, qasyn kóterip, syzdanyńqyrap qaldy da, úlken kisiniń saýalyn jaýapsyz qaldyrmastan:

— Valá, — dedi.

— Tek, «Bálesi» nesi?!

— «Bále» emes, Valá, — dep kúldi qyz.

— Jetimhanada oryssha bop ketkensiń ǵoı, áıtpese áke-shesheń qoıǵan qazaqsha atyń bar shyǵar?

Shı barqytty ústine qabattap kıe bergen myna kempir endi Valáǵa unamaı qaldy. «Álginde men bolmasam, poıyzǵa ilinbeı de qalar edi, endi óktem-óktem sóıleýin», — dedi ishinen.

Al, Hadısha qyzǵa suqtana qaraǵanyn qoımady. Valá munysyn unatpaı terezege buryldy. Basyna sharadaı aq shańqan kúndik oraǵan myna kempir qadalyp qaraı bergen soń: «esi durys pa óziniń?» degen kúdik te keldi.

Valá shydaı almaı ornynan turyp ketti. Vagonnyń qarsy jaq terezesine baryp, áınekke betin basyp Shaqpaqtaý jotasynan ary aspanǵa naızadaı shanshylǵan Alataýǵa qarady. Júregi dir etti.

Poıyz Shaqpaqtaýdyń bıiginen eńiske qaraı eńireı jóneldi. Hadısha shı barqyt beshpentiniń qaltasynan papıros alyp, korıdorǵa shyqty. Shylymdy tutatyp, sóngen shyrpyny shıshaqpaqtyń qorabyna qaıta salyp qoıdy.

«Kempir basymen temeki shegýin», — dedi qyz teris aınalyp.

Hadısha qyzdy ıyǵynan tartyp, ózine qaratyp aldy.

— Áı, Bále.

— Bále emes, Valá.

— Ýálıa bolsań bola ǵoı. Kempir basymen shylymy nesi dep tursyń ba? German soǵysynan beri tapqan óner ǵoı. Qazir Borantaýǵa kelemiz. Bizdiń Ójette Zýaıda degen kempirdiń baıaǵyda jetimhanaǵa ótkizgen qyzy joǵalyp ketip edi. Sen sol emes pe ekensiń dep kelemin. Biraq onyń aty basqa sıaqty edi.

— Meniń shyn atym belgisiz, — dedi qyz julyp alǵandaı. — Valá dep detdomda qoıǵan. Zýaıda, Zýaıda... Estimegen sıaqtymyn.

— Zýaıda baıǵus anaý bir jyly qyzyn Dana-Atadaǵy jetimhanaǵa aparyp ótkizgen eken, qaıtyp barsa — basqa qalaǵa aýystyryp jiberipti. Sodan kóz jazyp qaldy ǵoı. Tiri bolsa, sen sıaqty boıjetken shyǵar.

— A, sizdiń aýyl qaıda?

— Bizdiń, «Ójet» pe? Myna taýdyń etegi ǵoı. Borantaýdan rovnaı on shaqyrym. Osy sen bizdiń Zýaıda bálege uqsaıtyn sıaqtysyń-eı?

«Qudaı-aý, — dedi qyz, — shynymen osynyń sandyraǵy kelseshi».

— Áı, Ýálıa, — dedi kempir papırostan soń daýsy ashylǵandaı sańqyldap. — Osy sen shaıtan bizdiń Zýaıdaǵa uqsap bara jatqan sıaqtysyń. Oda jas kezinde sendeı qaradomalaq edi. Qazir urysqaq qara kempir boldy ǵoı. Sen ádirisińdi jazyp berseńshi, Zýaıda seni ózi izdep barsyn. Mojıt bıt, sonyń joǵalyp ketken qyzy shyǵarsyń. Biraq onyń aty basqa sıaqty edi...

Qyz taǵy da taý jaqqa qarady. Tanys sıaqty. «Qashan kórip edim dedi. Álde jaı eles shyǵar. Esh ýaqytta mundaı taý kórmegen shyǵar. Qıalda ne kórmeısiń, qıalda budan da bıik taýlar bolady. Al anasy maska kıgen adam sıaqty. Bet-aýzy aqjaýlyqpen shandýly ma edi — esh belgi esinde joq...

— Apa, men sizben birge baramyn «Ójetke», — dedi Valá.

Hadısha senerin de, senbesin de bilmeı, qyzdyń betine baǵjıa qarap sál turdy. Sonan soń:

— Alda, aınalaıyn-aı, saǵynǵan ekensiń ǵoı, — dedi.

* * *

Olar Borantaý razezine túsip, «Ójetke» baratyn kólik qarastyryp edi, eshteńe tabylmady.

— Apa, on kılometr degen ne, jaıaý kete bereıik, qorjyndy maǵan berińiz, — dedi Valá.

— Alda, aınalaıyn-aı! Túńilmegen ekensiń ǵoı. Soǵys basylǵaly qansha jyl — men de túńilgen joqpyn. Bizdiń úıdiń qojaıyny ketkeli qashan! Áldeqashan súıegi qýrap qaldy ma deıin deseń — kóz kórgen joq, kóńil sýyǵan joq. Mojıt bıt, tiri shyǵar...

Razezdiń qyzyl úıi — aıdarly átesh sıaqty.

Aınalasyn qorshap shoǵyrlana qalǵan alasa aq úıler — aq mekıender artta qaldy. «Ójetke» qaraı buralańdap, saıǵa túsip, saıdan shyǵyp qara jol jatty.

Saılardyń betegeli bulymdary bir jeri taqyr, bir jeri ashań jasyl — tozǵan doqabadaı. Báısheshek jumyrtqa jaryp shyqqan balapandaı qaıdan, qaıda kelgenin bile almaı, ań-tań qalyp turǵan sıaqty. Qartań qulaqtyń japyraǵy tyrbıyp-tyrbıyp, ólermenshe tyrysyp, ózge shóptiń erisin taryltyp, jaıylyp barady eken.

Aspanda boztorǵaılar, tóskeıde traktorlar bir-birimen aıtysyp turǵan kez eken.

Kóktemniń saýmal aýasy tynysyn kernep ketkendeı, Valá túshkirip-túshkirip jiberdi.

— Aqqush járekim-Alla! — dedi Hadısha. — Qorjyn daýaı, sen sharshaǵan, qyzymká.

Lımon tústes sary kóbelek bulardan ozyp ta ketpeı, qalyp ta qoımaı, qaptaldasyp, qalt-qult etip ushty da otyrdy. Anasyn izdegen adamǵa jol kórsetip, serik bolǵysy kelgendeı.

Saıdyń qabaǵynda qaryndary sheńbirek atyp, jelinderi jer syzyp, sıyrlar jaıylyp júr eken. Júni áli túspegen júdeý kók esekke mingen baqtashy razezden jaıaý kele jatqan eki áıelge kózin qolymen kólegeılep kóp qarady.

«Osynyń bárin men bir kezde kerip em, — dedi qyz ózine-ózi. — Myna sharby bultty, kógildir aspandy, munarly bıik taýdy, qyltıǵan báısheshekti, mańqıǵan sıyrlardy, tereń saılardy buryn bir kórgen sıaqty. Sirá, túsinde shyǵar?»

Qyzdyń keýdesi dúrsildep. álgi «Ójetke» tezirek jetkisi keldi.

Qodas júndi kók esek mingen baqtashy tymaǵyn basa kıip alyp:

— Oý, Hadıshamysyń? At-kólik aman ba? — dedi. — Kók sıyryń búgin-erteń boshalaıdy-aý, sirá. Qasyńdaǵy qaı bala?

— Bul — baıaǵy Zýaıdanyń joǵalyp ketken qyzy kórinedi.

Baqtashy endi tymaǵyn joǵary kóterip qoıyp qarady.

— O, aınalaıyn, — dedi, — tiri, bar ekensiń ǵoı. Qaıran, Mámbet jákemnen qalǵan jádiger ekensiń ǵoı.

«Men bir kezde bul shaldy da kórgenmin», — dedi Valá.

— Zýaıdanyń baıaǵyda joǵalyp ketken qyzy tabylypty, Hadısha alyp kele jatyr eken, — degen habar «Ójetke» lezde jetip, tarap ketti.

Zýaıdanyń úıine kempirler men balalar tolyp qaldy. Zýaıda qyzyn kórmeı jatyp ańyrady-aı deısiń.

— Ólgenim tirilip, óshkenim jandy ma, jurtym-aý! Aınalaıyn, Shámshıa-aý, adasyp qalǵan anańdy aqyry taptyń ba, qulynym?!.

— E, baıǵus, qaıtsin, — dedi kempirler.

— Oıbaı-aý, qyzynyń aty Shámshıa ma edi?

— Apyr-aı, umytyp ta qalǵan ekenbiz ǵoı.

Valá ózine qushaq jaıa, kózin tars jumyp alyp, ańyrap kele jatqan aq kımeshekti kishkentaı qara kempirge qarap sostıyńqyrap qaldy.

Kempir kelip, bas salyp, qos ıyǵynan aıqara qushaqtap, betine betin taqap, teńselip bir turdy dersiń. Onyń kózinen domalaǵan jas moınyna tamǵanda, Valányń da kóńili bosap, óksip-óksip jiberdi.

Hadısha maqtanyp, papıros alyp tutatty.

— Janattyń apasy-aý, qaıdan taptyń bul qyzdy? — dep abysyndary jabyla surap jatyr.

Hadısha qalaı tapqanyn qaıtalap shyqqan. Bul kezde kóziniń jasyn súrtip, jylaýyn qoıǵan Zýaıda bir sát Valáǵa únsiz túıile qarap turdy da, júgirip baryp qyzdyń basyndaǵy jasyl ala úshkil oramaldy julyp aldy. Adamdar ań-tań. Valá da sasyp qalǵan. Zýaıda onyń qyrqylǵan tolqyn qara shashyn saýsaǵymen ary-beri ashyp kórip, basynan kúdikti birdeńe izdegendeı tintkiledi.

Zýaıda sálden soń qolyn kımesheginiń astyna jasyryp, tómen qarap kúbijiktep qaldy.

— Báse qaıdan bolsyn, — dedi kemseńdep.

— Áı, aý, munyń ne? — dedi Hadısha.

— Meniń Shámshıanyń tóbesiniń oımaqtaı jeri eki jasynda otqa kúıip qalyp edi-aý...

— O, tuqymyń qurymasyn, tuqymyń qurymaǵyr. Jurt balshyqtan bala jasap ala almaı júrse, baýyryńa kelip tyǵylǵan qyzdy keýdesinen ıtergeniń ne, sorly! Áı, Ýálıa, júr beri, sheshe bolmaı qalsyn, bul sheshek alǵyr Zýaıda!

Hadısha Valány qolynan jetektep, qystaı qulyptaýly turǵan úıine qaraı asyǵa adymdady. Asyqpasa, adasyp baryp tapqanynan aırylyp qalatyndaı.

---