InfoHub Logo

Biz, jas talap ádebıet áýesqoılary, talantyna tabynyp, pip tutatyn Qasym aqyn qatty syrqat.

Aıaýly aqyn aǵanyń ózimiz súıip oqıtyn jalyndy tókpe jyrlary sońǵy kezde gazet-jýrnal betterinde sırek kórinetin bolǵan. Mereke dýmandarǵa, eleýli ýaqıǵalarǵa laıyq kelip basylsa, burynnan belgili óleńderi, buryn jaryq kórgen dastandarynan úzindiler basylady, Jazdyń sarsha tamyz aıynda kókten jańbyr tilep dámetken dıhandarsha biz aqynnan buryn oqylmaǵan sony, jańa jyr dámetemiz. Al jańa jyr joq. Oý, ne boldy? Bárin jeńgen ójet aqyn, sonda, syrqatty jeńe almaı jatqany ma? Syrqat ıt onyń qolynan qalamyn tartyp alyp, qaıyryp bergisi kelmeı me? Qasym bar da, eleń joǵy — bul qalaı?

Buryn men Qasekeńdi oqta-tekte kóshede keretinmin. Qýana asyp-sasyp, anadaıdan júgirip kelip sálem berem. Hal suraıdy. Óleń qalaı, týyp jatyr ma deıdi. Boldy, jetedi maǵan. Aqyn aǵanyń elep aıtqan eki-úsh aýyz lebizi tóbemdi kókke jetkizedi.

Endi ol da joq. Qasym aqyn kóshege shyǵa almaıtyn bolypty degen sóz estımin. Aýyr sóz.

Qasekeńdi kóreıin, kóńilin suraıyn dep, úıine keldim. Jalǵyz edim.

Baspananyń azabyn kóp kórgen, baspana dep, jyr jazǵan aqyn shańyraqqa sońǵy kezde jaryǵan. Lenın men Vınogradov kósheleriniń toǵysqan jerinde úsh bólmeli Jańa páter alǵan. Sonyń kún jaq bólmesinde, setkasy syqyrlaǵan eki kisilik temir kerýette jatyr eken. Úı ishi tym jupyny, Demalys kúnderi Almatynyń jaıma bazarynda qoldan satyp alýǵa bolatyn sarǵysh fanera garderob pen Sol tústes shkafy. Odan ózge kózge túser múlik bul bólmede baıqalmaıdy. Syrlanǵan edenge de eshteńe tóselmegen.

Basyn tereze jaqqa berip, Qasekeń on jambasynan jatyr eken. Ataq-dańqy taýdaı, qudiretti aqyn aýyrǵannyń ózinde de maǵan arystaı bop, tósekke syımaı jatatyndaı kórinetin edi. Sóıtsem joq, «at arysa — týlaq, er arysa — árýaq» degen sóz ras eken.

Abajadaı úlken kereýettiń ar jaq, ber jaǵy múldem bos. Aqynnyń jińishkerip, aryǵan denesi bir ýys bop, sońyn tek orta tusynda jatyr. Setkanyń bolar - bolmas maıysýynyń salmaǵy qalmaǵany kórinedi.

Qasekeń basyn kótermedi. Menimen sol jatqan qalpynda sóılesti. Oqta-tekte jótel qysyp, qınalyp, sóıleı de almaı qalady.

Ol qınalsa, men qosa qınalǵandaımyn. Naýqastyń halin bir mysqalǵa bolsa da jeńildeter dármenim joqtyǵyna janymmen, tánimmen kúızelis shekkendeımin.

Tósek qasynda vena oryndyǵynyń ústinde Qasekeńniń shylymy men sirińke qoraby jatyr. Ol sodan shylym tutatyp tartyp edi, jótelin odan beter asqyndyryp aldy. Álsiz janǵa temeki soqqy ekenin kórdim. «Shylymdy nege tastamaısyz?» dep aıtýǵa batpadym da:

— Qaseke, osy shylymnan paıda bolmas, — dedim.

— Tastaıyn dep, tastaı almaı júrmin,— degen sózdi Qasekeń qaqalma qurǵaq jóteldiń arasynda qınalyp, ázer antty. Álde kimderden estigenim boıynsha aqyl bergen boldym:

— Shylymdy tastaýǵa kámpıt jaqsy deıdi. İİİylymdy tastaǵysy kelgender ermek etip, kámpıt soratyn kórinedi.

— Táttini jek kórem, táttige joqpyn, — dedi aqyn aýzyn kámpıta túsip ketkendeı tyjyrynyp. Sosyn: — shirkin, qurt bolsa, sorar edim. Qyshqyltym, qurtty unatam dedi.

* * *

Eń alǵash men Qasekeńdi óleńderi arqyly bildim. Sosyn, yntyǵyp júrip, syrttaı kórip tanydym. Jaqyn baryp tildesýge júreksizbin. Oǵan sebep te joq.

QazPI - diń sońǵy kýrsynda oqıtyn kezim. Óleń jazýmen áýestenem. Biraq bireý «jas aqyn» den atasa, jurt kózinshe aıybymdy betime basqandaı yńǵaısyzdanyp turam.

Belgili aqyn Qalıjan Bekhojınniń qurastyrýymen sodan az buryn «Jastar daýysy» atty óleńder jınaǵy shyqqan. İshinde men de barmyn. Úsh-tórt óleńsymaqtarym basylǵan.

«Lenınshil jasta» osy kitap týraly syn - maqala jarıalandy. Avtory jastardyń pir tutatyn aqyny Qasym Amanjolov. Jınaqta meniń «Óleńim» atty shaǵyn óleńim bar bolatyn:

Óleńim minezimdeı jas balanyń

Jylatyp alam ba dep, jasqanamyn.

Jazyp qoıyp, ózime ózim senbeı,

Oqyp - oqyp, basyma jasqanamyn.

Óleń názik shegindeı dombyranyń

Úzip alsam, úlkeni masqaranyń.

Osy óleńdi Qasekeń maqalasyna epıgraf etip alypty. Asyryńqyrap maqtapty. Óleńim ózge emes Qasymnyń nazaryna shalynǵan soń, ózge emes, aqyndardyń tóresi Qasymǵa unaǵan soń, men birneshe kún kók pen jerdiń arasyna syıyńqyramaı júrdim.

Qasekeńe jaqyn baryp, tildesýge endi sebep tabylǵan sekildi.

Sáti de kele ketti.

Menimen birge Asqat Ábilqaev deıtin stýdent oqıdy. (Qazir QazPI - diń muǵalimi, dyrdaı ǵylym kandıdaty). Sol Asqat Qasekeńmen ápi jerles, ári týys eken. Qasekeńniń úıine baryp turady. Bir kúni Asqatqa:

— Men barsam, Qasekeń qabyldar ma eken? Óleńderimdi oqysam? — dedim.

- Qabyldaǵanda qandaı. Qasym ol jastardy unatady.

Táýekel dep, Asqatqa erip jóneldim.

Bul jazdygúni, Iýn aıynyn basy. Memlekettik emtıhan áli basmtalmaǵan. Qasekeń ol kezde qalanyń shyǵys taý jaq shetinde, aǵasynyń úıinde qysylyp birge turady. Shaǵyn eki bólmeli qorash úı. Jan-jaǵy álde kimderdiń baý-baqshasy. Qolyna ketpenshe ustap, boı jazyp, aqyn úı syrtynda kartop túptep júrgen ústine keldik. Asqatta el anadaıdan tanyp, ketpenshesin tastady da, shúıirkelese ketti. Óziniń eldegi týǵan-týysqandarynyń amandyǵyn, oqýynyń jaıyn surastyryp jatyr. Men Asqattyń artyna taman turmyn.

Bir kezde Qasekeń maǵan qarap:

— Myna bala kim? — dedi.

Asqat meniń aty-jónimdi, KazPI - de ózimen birge oqıtynymdy, óleń jazatynymdy aıtty.

— E, bilem. Óleńińdi men gazette maqtaǵam. Oqyǵan bolarsyń. Sol sen ekensiń ǵoı.

Sol maqtaǵan óleńin Qasekeń káne maqtady. Taǵy da asyryńqyrap maqtady.

Sápen jeńgeı kúıeýi eskertpeı-aq shaı qoıyp jiberdi. Dastarqan jasaldy. Domalaq kishirek grafınge quıylǵan kagor sharabyn ákep qoıdy.

Ózim pir tutatyn aqynnyń aldynda, onymen birge sharap ishetin boldym - aý dep, ári qýanyp, ári qalaı batylym baryp isher ekem dep, júreksinip otyrmyn.

— Káne, jigitter, senderdiń ınstıtýtty kóńildegideı aıaqtaýlaryń úshin!

Maǵan arnap qoıylǵan rúmkany qolyma qysylyp, ázer aldym.

Asqat shaı ústinde:

— Qaseke, myna Berdibek sizge eleń oqysam deıdi. Óleńderin ákeldi, — dedi.

— Káne, oqy, tyńdaıyq.

Ózim talaıdan armandap júrgen syn mınýty jetti.

Óleńderimniń kóbi balalar úshin, solarǵa arnap jazylǵan edi. Birsypyrasy kúnbe-kúngi balalar, jastar baspasózinde jarıalanǵan. Ónerińdi salyp, mánerlep oqyp otyrmyn, Unar ma eken aqynǵa, unamas pa eken?

Unasa, menen baqytty jan jer betinde bolmaq emes. Sosyn, jataqhanaǵa, ózimniń áriptes aqyn dostaryma maqtanyp aıtyp baram ǵoı.

Áp óleńdi oqımyn da, ustaz aqynnan pikir kútem. Qasekeń eki-úsh aýyz sózben sypaıylap pikip bildiredi de taǵy oqy deıdi.

Óleń oqý ústinde buryn ózim elemegen, oıyma da kirmegen bir yńǵaısyz jaı baıqalyp qaldy. Bir birneshe óleńim de Qasym deıtin balanyń aty atalady eken. Ózim súıetin esim bolǵan soń óleńime bas cap kirgize bersem kerek. Men qatty yńǵaısyzdanyp, aqynnan keshirim ótindim.

Ol túsindi, jymıyp kúldi de, qaldy.

Óleń oqylyp boldy. Shynymdy aıtsam, kópshiligi aqynnyń kóńilinen onsha shyqpaǵan tárizdi. Pikir aıtýy eki ushtylaý, salǵyrt.

«Tyshqan men qandala» deıtin sújetti mysal eleń bylaı bastalatyn:

Úı ıesi shyqty da,

Bekitip ketti osyny.

Sandyqtyń jatyp astynda,

Tyshqan bárin esitti?

Dál osy arada aqyn:

— Toqta! — dep toqtatyp aldy da: — Óleń mine osylaı jazylýy kerek, — dedi.— Bir de bir basy artyq sóz joq, myna shýmaqta. Bári óziniń oryn – ornynda. Óleń qarapaıym jazylýy kerek. Monshaq taqqan balasha jyltyraýyq sózderdi japsyra bergennen ol kórkem bolyp shyqpaıdy.

Eń sońynda:

— Álginde táýip degen óleńderińdi óńdep, surypta da, oqý quraldary baspasyna alyp baryp ber. Ábýge men aıtaıyn. Balalarǵa arnap, shaǵyn jınaq etip shyǵarsyn. Al budan keıin kelgende, sen maǵan budan góri jaqsy óleńder ákeletin bol, - dedi.

Men Qasekeńniń úıine úlken rızashylyqpen kettim. «Bulaq» atty tuńǵysh kitabym — óleńder jınaǵy dúnıege osylaı kelgen edi.

* * *

Sol pip aqyn, qamqorshy aǵany qatygez naýqas meńdep alǵanyn kórip, kóńilim júdep qaldy. Tastaqta jaldap turatyn jalǵyz bólme kúıki páterime jabyrqap keldim. Aıaǵyn typyń - typyń basqan kishkentaı qyzym dybysymdy estip, aldymnan júgirip shyqty. Qolynda bir túıir syqpa qurt. Álgini mal - jańdap soryp, aýzy-basyn jaǵal-jaǵal bylǵap alǵan.

Qurtty kórip, kózderim atyzdaı boldy. Qasekeńniń álginde tamsanyp aıtqan: shirkin, qurt bolsa! Qyshqyl qurtty unatam degen sózi esime keldi. Jubaıymnan:

— Myna qurt qaıdan shyqqan? — dep suradym.

— Jeńgeń aýyldan sálemdeme berip jiberipti. İshine qalta dorbamen bir dorbadaı qurt salypty.

— Qaıda? Qaıda qurt?

— Áne.

— Oıbaı tyq! Bir talyn jegizbe. Jeme! Qasekeńe alyp baryp bereıin.

— Kimge?

— Qasym aqynǵa...

Men pir sanaıtyn Qasymdy áıelim de pir sanaıdy. Áńgimeniń egjeı-tegjeıin bilgen soń: az emes ne? Bir qalta qurtty alyp baryp, berip júrgeniń uıat bolmaı ma degen sózder aıtty. Joq, uıat bolmaıdy.

Keshki astyń sońynan áıelim ekeýmizge isteıtin is tabyldy. Dorbashadaǵy qurtty ydysqa qotaryp salyp, bir-bir taldap tekserip; sorttap, tazalaýǵa kiristik. Álde bireýge emes, aqyndardyń tóresi Qasymǵa baratyn dám. Arasynda qyl-qybyr ketip qalyp júrse, masqara emes pe? Syrty kúńgirt kóringenderin pyshaqpen qyryp tazaladyq. Ózi az qurt álgideı qatań suryptaýdan etken soń odan beter azaıdy.

Meıli, az bolsa da, máz bolsyn. Qasekeńe unasyn. Aýzynyń dámin alyp, tajal shylymdy tastaýyna sebepshi bolsyn.

Aqynǵa arnalǵan qurtty appaq taza qaǵazǵa birneshe qabat etip: jaqsylap oradyq ta, qasqaldaqtyń qanyndaı qasterlep, úıdegi kishkentaı jalǵyz qyzymyzdan jasyryl, tyǵyp qoıdyq.

Mine, ertesinde, aqyn aǵanyń úıine qoryna basyp, jáne kelip turmyn. Aýyz úıde Sápen jeńgeı ushyrasty. İltıpatpen sálemdestim. Qasekeńnin halin suradym. Qolymda qaǵazǵa orap alǵan bir qalta qurt. Qasekeń keshe ǵana armap etken qazaqtys qyshqyltym, maıly qurty.

Táýir qurt bolmasa men ony ákelmeımin.

Aqyn unatatyn el dámi.

Kúnde-kúnde bul bala neǵyp kelgish bolyp ketti degendeı Sápen jeńgeı maǵan tańyrqaýly júzben qaraıdy.

— Jeńgeı, mynaý elden kelgen dám edi. Qurt. Qasekeń qurtty unatatyn kórinedi. Temekini tastaýyna sebi tıe me dep, ákeldim...

Tór úıdegi aqyn estip qoımas úshin sózimdi sybyrlap aıttym. İzimshe shegindim de, ketip qaldym.

Budan soń men aqynnyń tiri júzin kóre almadym.

Qasekeńe jaqyn adamdardyń biri Tahaýı Ahtanov edi. Keıin sonyń aýzynan estidim. Bir joly ol Qasekeńniń halin bilýge barǵanda, syrqat aqyn kóńili tolqyp, aıtyp jatyr deıdi: osyndaı, pálen deıtin óleń jazatyn bala maǵan kurt ákelip berdi dep.

Tóseginiń qasyna qoıylǵan vena oryndyǵynyń ústinde, kishkene tarelkada birneshe tal syqpa qurt jatyr deıdi.

Kóp uzamaı, aqyn máńgilikke kóz jumdy. Men qaıǵyly habardy estip, aza tutyp bardym. Túni boıy pir aqynnyń denesin kúzetýshilerdiń biri boldym.

---