InfoHub Logo

— O, madam, múmkin bolsa sizbenen bir aýyz tildesýge bolar ma eken?

Ednanyń munysy sandyraq sekildi bolyp kórinýi de múmkin edi, óıtkeni ol, Mıss Marpldyń qyzmetshisi-tin. Sosyn basqa bireý emes Mıss Marpldyń ózimen sóılesip turǵan bolatyn.

Tanys úndi estisimen Mıss Marpl izinshe: «Árıne, Edna. İshke kir de esikti jap. Ne aıtaıyn dep ediń?» —dedi.

Aıtqanyn eki qylmaı esikti jaýyp, Edna ishke qaraı jyljydy. Aljapqyshynyń bir ushyn saýsaqtarymen búktep, bir-eki ret jutynyp qoıdy.

— Iá, ne aıtpaqshy ediń, Edna?—dedi Mıss Marpl jigerlendire.

— O, madam, rahym ótinemin. Nemere sińlim Gledıstiń jaıy edi. Jumysynan aıyrylyp qalypty ol.

— Qoıshy, ras pa? Onysy qıyn bolǵan eken. Ol qyz ana Oýld Holda turatyn Skınnerlerdiń qyzmetshisi emes pe edi?

— Iá, madam, durys aıtasyz. Gledıs baıǵus abyrjyp, qatty qamyǵyp júr.

— Budan buryn da Gledıs jıi oryn aýystyryp júrdi ǵoı, solaı emes pe?

— Dál solaı, madam, oryn aýystyrǵanǵa áýes-aq. Bir jerge turaqtap isteı almaıdy. Biraq bir qyzyǵy, osyǵan deıin ol óz erkimen ketip júrgen!

— Al bul joly she, kerisinshe me?— dedi Mıss Marpl salqyndaý sóılep.

— Iá, madam, sosyn ǵoı onyń qatty renjip otyrǵany.

Mıss Marpl eptep tańdanyp qaldy. Anda-sanda qyz qoly bos kezinde shaı ishýge kelip-ketip turatyn. Tolyq kelgen, minezi aýyr, kúlimsirep júretin.

Edna sózin jalǵastyryp: «Madam, bul ana Mıss Skınnerden bolyp otyr»,— dedi.

— Sonda qalaı,— dedi Mıss Marpl asyqpaı,— Mıss Skınnerge nesi jaqpaı qalypty?

Bul joly Edna biletinin bastan-aıaq baıandap shyqty.

— O, madam Gledıske bul óte aýyr tıip otyr. Mıss Emılıdiń sándi túıreýishteriniń biri joǵalyp, buryn-sońdy bolmaǵan úlken aıqaı-shý kóterilipti. Mundaıdy eshkim de qalamaıdy, árıne, uıat nárse ǵoı. Gledıs te kómegin berip, barlyq jerdi tintip shyǵypty. Mıss Lavınıa polısıaǵa baryp aıtpaqshy bolǵan eken. Sóıtse jańaǵy túıreýish tabylypty. Bireý ony týalet buıymdaryn qoıatyn stoldyń tartpasynyń túbine tyǵa salypty. Gledıs qatty qýanǵan kórinedi.

— Dál sonyń ertesine bir tarelka synsa, Mıss Lavınıa júgirip shyǵyp, Gledıske bir aıdan soń oryndy bosat depti. Gledıstiń baıqaýynsha, tarelkanyń synǵanyn jaı jeleý etip otyrsa kerek. Al shyndyǵynda, ol álgi sándi túıreýishti urlaǵan da, sosyn polısıa keledi degendi estip, ornyna qaıta qoıǵan da Gledıs dep oılaıtyn kórinedi. Gledıs olaı etpeıdi, ondaıǵa esh qashan barmaıdy da. Ósek tarap el sóz qylady dep qynjylady ol. Qyz balaǵa munyń qıyn ekenin túsinesiz ǵoı, madam?

Mıss Marpl basyn ızedi. Ol menmendeý, tolyqsha kelgen Gledısti asa jaqsy kórmese de tabıǵı tazalyǵyna kúmándanbaıtyn. Sondyqtan da myna jaǵdaıdyń qyzdyń betine salyq bolǵanyn ol óte jaqsy sezdi.

Edna jabyrqaý únmen: «Baıqaýymsha, siz esh nárse de isteı almaısyz ǵoı, madam?» — dedi.

— Aqymaq bolmasyn de oǵan,— dedi Mıss Marpl qabaǵyn shytyńqyrap.— Eger túıreýishti almaǵan bolsa — almaǵandyǵyna meniń kózim jetedi — onda abyrjıtyn jóni joq qoı.

— Ósek taraıdy ǵoı,— dedi Edna túnerip.

Mıss Marpl: «Men... e... tústen keıin solaı qaraı baramyn. Mıss Skınnerge bir aýyz aıtarmyn»,— dedi.

— Úlken rahmet, madam,— dedi Edna qýanyshy qoınyna syımaı.

***

Oýld Hol Vıktorıa1 úlgisimen salynǵan, aınalasyn jasyl jelek baq qorshaǵan úlken úı bolatyn. Dál sol kúıinde jalǵa berýge de, satýǵa da bolmaıtyndyqtan, bir isker alyp-satar ony tórt páterge bólip, ystyq sýmen jylıtyn ortalyq júıe ornatypty. Páter jaldaýshylar jerdi ortaqtasyp paıdalanatyn bolsa kerek. Bul tájirıbe ózin aqtapty. Bir páterdi aqymaqtaý baı áıel qyzmetshisi ekeýi jaldap alypty. Qart áıel qustarǵa qumar eken, kúndelikti ermegi qusy barlardy qonaqqa shaqyryp, solardy kútetin kórinedi. Ekinshi páterdi jumysyn qoıǵan ındıalyq sot pen áıeli, úshinshi páterdi jaqynda ǵana úılengen bir jas semá, al tórtinshisin osydan eki aı buryn apaly-sińlili áli erge shyqpaǵan Skınner deıtinder jalǵa alypty. Páter jaldaýshy tórt jup bir-birine qatynaspaıdy eken, sebebi olardyń bastaryn qosatyndaı ortaq eshnárse bolmasa kerek. Úı qojasyna kereginiń ózi de sol kórinedi. Óıtkeni dos adamdar sýyssa, ózine kelip biriniń ústinen biri shaǵym aıtady dep qorqatyn tárizdi.

Mıss Marpl páter jaldaýshylardyń bir de birin jaqsy bilmese de, olarmen tanys bolatyn. Skınnerlerdiń eńbekke jaramdysy tek úlkeni, Mıss Lavınıa ǵana bolatyn. Mıss Emılı, kishisi, aýrýshań edi. Biraq Sankt Merı Mııd selosynyń turǵyndary onyń aýrýy jasandy, qyp-qyzyl ótirik dep senbeıtin. Tek Mıss Lavınıa ǵana sińlisin shynymen azap shegip júr dep eseptep, onyń asty-ústine túsip, aıtqanyn istep, birdemelerdi izdep sharq uryp júrgeni.

Sankt Merı Mııdtegi jurt Mıss Emılıdiń alyp bara jatqan aýrýy joq, áıtpese, ol áldeqashan dáriger Heıdokty shaqyrtar edi degen oıda bolatyn. Osyny bireýler oǵan juqalap sezdiripti de. Sóıtse, Mıss Emılı kirpikterin zorǵa qımyldatyp, qasyn kerip, naýqasynyń jáı naýqas emestigin, tipti Londondaǵy eń jaqsy degen mamandardyń da qolynan eshnárse kelmeı, endi bir asa myqty emshige tap bolyp, kóz kórip qulaq estimegen jańa em qabyldap jatqanyn jáne densaýlyǵy sol emnen túzelýi múmkin dep shynymen úmittenetinin aıtypty. Anaý-mynaý dáriger onyń aýrýyn túsinbeıtin bolsa kerek.

Oıyna kelgenin búkpeı ashyq aıtatyn Mıss Hartnell bylaı depti: «Menińshe, Mıss Emılıdiń dárigerdi shaqyrtpaǵany úlken aqyl bolǵan. Bizdiń dáriger Heıdokqa salsań, óziniń jelpildek minezine basyp, «eshteme de joq, turyp júre berińiz, qorqatyn dym joq!» dep qolyn bir-aq silter edi.

Ondaı emdi mensinbeı, Mıss Emılı dıvanda jata beredi eken. Jan-jaǵyna dári-dármektiń neshe túrin úıip qoıyp, ózine arnap jasaǵan tamaqtyń birin de tatpaı, tabylýy qıyn, qolǵa ońaıshylyqpen túspeıtin nárselerdi suraıdy eken.

***

Mıss Marplǵa esikti Gledıs ashty. Onyń óńi Mıss Marpl mólsherlegennen de jabyrqaý kórindi. Qonaq kútetin bólmede (bul o bastaǵy qonaq kútetin úlken bólmeniń shıregi ǵana bolatyn, sebebi álgi úlken bólmeni keıin as ishetin, qonaq kútetin, vana jáne ydys-aıaq qoıatyn bólmelerge aınaldyryp jibergen. Mıss Marpldy Mıss Lavınıa ornynan turyp qarsy aldy.

Lavınıa Skınner boıy bıik, aryqtaý, súıegi iri; jasy elýlerge kelgen, daýsy jýandaý, minez-qulqy tik áıel eken.

— Qosh keldińiz,— dedi ol.— Emılı aýyryp jatyr, búgin baıǵustyń jaǵdaıy onsha emes. Sizben sóılesse, kóńili kóterilip qalar edi, biraq keıde kisimen dıdarlasýǵa da murshasy kelmeı qalady. Bısharany qoısańyzshy, shydamdy bolǵanda keremet ıt jandy ǵoı.

Mıss Marpl izetpen jaýap qatty. Sankt Merı Mııdte sóz kóbinese qyzmetshiler jaıynda bolatyn. Sondyqtan da áńgimeni solaı qaraı buryp jiberý oǵan qıynǵa túsken joq. Ol álgi súıkimdi qyz — Gledıs Holmzdyń jumystan ketpekshi bolyp júrgeni jaıly estigenin aıta bastady.

Mıss Lavınıa basyn ızep: «Bir jumadan keıin ketedi. Ydys-aıaq syndyrady. Mundaıdy janym súımeıdi»,— dedi.

Mıss Marpl kúrsinip: «Qazir bárine de kónýge týra keledi. Selolyq jerlerge qyzdardy keltirý qıyndap ketti ǵoı. Mıss Skınner osy jaǵyn eskersin, Gledıspen qoshtasqandy durys deı alar ma eken?»,— dedi.

— Jalshy tabý qıyn ekenin bilemin,— dedi Mıss Lavınıa quptap.— Deverúkster adam taba almaı júr, biraq oǵan tańdanatyn túk te joq. Ylǵı janjal, túni boıy ý-dý, kez kelgen ýaqytta as daıarlaý qajet, onyń ústine ana jalshy qyz úı sharýasyna múldem joq eken deıdi ǵoı. Oǵan kezdesken kúıeýdiń sory da! Sosyn Larkınderdiń qyzmetshisi de ketip qaldy. Árıne, sottyń minezine shydaý qıyn, onyń qulqyn sáride tamaq ishetini bar, sosyn áıeliniń sirkesi sý kótermeıdi. Buǵan da tańdanbaımyn. Garmıhael hanymnyń Janeti turaqty munda, biraq men bilsem, ol baryp turǵan súıkimsiz áıel. Ana qart hanymdy ábden bılep alǵan.

— Olaı bolsa Gledıs týraly qaıta oılanyp kórersiz. Ol — shynynda da jaqsy qyz. Men onyń úı-ishin túgel bilemin. Óte adal, jaqsy adamdar.

Mıss Lavınıa basyn shaıqap: «Meniń óz esebim bar»,— dedi pańdanyp.

Mıss Marpl kúbirlep: «Túıreýishińizdi joǵaltyp alypsyz ǵoı, bilem...»,— dedi.

— Ony kim aıtyp júr. Ana qyz ǵoı sirá. Shynyn aıtsam, sol qyzdan kóremin. Qoryqqanynan ornyna qaıta qoıa salǵan. Biraq kóz jetpegen soń eshteńe aıta almaısyń,— dedi ol. Sosyn áńgimeni basqa jaqqa aýdaryp:— Júrińiz, Emılıdi kórińiz, Mıss Marpl. Sóz joq onyń kóńili kóterilip qalady,— dedi.

Mıss Marpl Mıss Lavınıanyń sońynan júrdi. Esikti qaǵyp, ruqsat alǵan soń, ol qonaqty álgi páterdegi eń táýir sanalatyn, perdeleri jartylaı jabyq qarakóleńke bólmege alyp kirdi. Mıss Emılı tóseginde jatyr eken. Kúńgirttik pen belgisiz azaptyń qushaǵynda sekildi. Qarakóleńkede ol aryq, jasqanshaq adam sıaqty bolyp kórindi. Qalyń aq shalǵan sary shashyn basyna beıbereket oraı salypty. Buıralary qobyrap, kádimgi qustyń uıasyn elestetedi. Qus ekesh qus ta mundaı uıany mensine qoımas. Bólme ishinde átir, kógergen pechene men zyǵyr maıynyń ıisi shyǵady.

Kózin ólimsireı ashyp, jińishke, áljýaz daýyspen Emılı Skınner búgin aýyr kúnderiniń biri ekenin aıtty.

— Aýrýdyń eń qıyn jeri,— dedi Mıss Emılı solǵyn daýyspen,— óziniń basqaǵa masyl ekenińdi túsiný eken. Lavınıa maǵan sondaı jaqsy qaraıdy. Apataıym-aı, mazańdy aldym-aý! Grelkamnyń sýyn yqshamdap bermeısiń be? Tek shaqtap qana. Tym kóp bolsa, zildeı bolyp ketedi, tym ortalap jiberse, lezde sýyp qalady.

— Keshir, qalqam, beri bershi, eptep sýyn azaıtaıyn.

— Olaı bolsa, sýyn da aýystyryp berersiń. Úıde keptirilgen qatty nan joq bolar, sirá. Já, meıli eshteńe etpes. Keregi joq. Suıyqtaý shaı men bir tilim lımon bolsa... lımon da joq qoı deımin? Joq, lımonsyz shaı ishe almaspyn. Búgin tańerteń sút eptep ashyp qalǵan eken, endi sútten de betim qaıtyp qaldy. Eshnárse etpes. Shaı ishpesem de bolar. Tek álsirep turǵanym. Estýimshe, shaıan balyq nárli bolady deıdi. Sodan jep kórsem qalaı bolar edi. Jo, joq, kún kesh bop qaldy, ol ońaılyqpen qolǵa túspes. Erteńge deıin oraza ustarmyn.

Lavınıa velosıpedpen selony aralap qaıtý kerek degendeı túsiniksiz birdemeni mińgirledi de, bólmeden shyǵyp ketti.

Mıss Emılı qonaqqa bolmashy ǵana kúlimsirep, kisiniń mazasyn alǵandy sondaı jany súımeıtinin aıtty.

Sol kúni keshke qaraı Ednaǵa Mıss Marpl istegen tirliginen túk te shyqpaǵanyn túsindirdi.

Gledıstiń adal emestigi jaıly ósektiń seloǵa tarap úlgirgenine Mıss Marpl qatty qapa boldy.

Pochtada Mıss Beterbı ony ustaı alyp: «Djeın, bar ǵoı, olar Ednaǵa jazbasha, yntaly, aqyldy, izetti dep minezdeme beripti, biraq adaldyq jaıly bir aýyz sóz joq deıdi onda. Menińshe, eń keregi adaldyq qoı! Estýimshe, túıreýishke baılanysty bir ósek bar, soǵan qyzdyń qatysy bolsa kerek. Áıtpese, óziń bilesiń ǵoı, osy kúni asyp ketken soraqy bolmasa, jalshysyn eshkim de jibere salmaıdy. Endi olarǵa basqa kisi tabý ońaıǵa túspeıdi. Budan bylaı qyzdar Oýld Holǵa múlde jolamaı qoıady. Bos kúnderi úılerine barǵan kezde olardyń mazasy joq deıdi. Kóresiń áli, álgi Skınnerler basqa eshkimdi de taba almaıdy. Endi, múmkin, ana bir jeksuryn naýqasshań sińlisiniń ózi turyp bir nárse isteıtin bolar!

Apaly-sińlili Skınnerler elge paıdaly qyzmet kórsetetin búronyń bir bólimshesinen jáne bir jalshy qyz taýyp alypty, onysy naǵyz perishteniń ózi eken degen qaýeset taraǵanda selo jurty qatty yza boldy.

«Úsh jylǵy minezdemesi táp-táýir, ózi selony unatady eken, sosyn jalaqyny Gledıske qaraǵanda az suraıdy. Jolymyzdyń bolǵanyna qatty qýanyp júrmin» degen áńgimeni Mıss Marpl balyq satatyn dúkenniń ishinde Mıss Lavınıanyń óz aýzynan estip: «Aıtatyny joq, tym táýir kórinedi. Tek atyna zaty saı bolsa»,— degen bolatyn.

Sosyn Sankt Merı Mııdtegi jurt jańaǵy perishteni túbinde aınyp qalyp, kelmeıdi desti.

Biraq álgi aıtqandardyń biri de bolmaı, jurt selonyń qaq ortasymen Oýld Hol jaqqa Rıd taksıimen ketip bara jatqan, úı sharýasynyń maıtalman sheberi, Merı Hıgınz deıtindi óz kózderimen kórdi. Sulýlyǵyn moıyndamaýǵa bolmady. Tym kelbetti, jarasymdy kıingen áıel eken.

Kelesi joly, jergilikti sváshennık uıymdastyrǵan jármeńkege barǵan kezde, Mıss Marpl Oýld Holǵa taǵy da soǵa ketken bolatyn. Esikti Merı Hıgınz ashty. Jalshy áıel shynynda da óte kórikti eken. Shamamen jasy qyryqtarda, jınaqy, qara shashty, eki beti almadaı. Tolyqsha denesine úılesimdi qara kóılek pen aq aljapqysh jarasyp-aq tur. Basyna úı qyzmetindegi áıelderdiń qalpaǵyn kıip alypty. «Kádimgi baıaǵy zamandaǵy súıkimdi jalshy áıelderdiń biri dersiń. Óziniń jaǵymdy da báseń ári izetti úni Gledıstiń tamaǵynan shyǵatyn zor daýsyna múlde uqsamaıdy», — dedi Mıss Marpl.

Mıss Lavınıanyń óńinen burynǵydaı qatty sharshamaıtyndyǵy baıqalady. Sińlisinen qoly tımeı, jármeńkege bara almaı qalǵanyna ókinse de ol shirkeýge ájeptáýir aqshalaı úles qosypty. Kelesi joly jármeńkege qalamush tazalaıtyn buıym men jas nárestelerdiń aıaǵyna kıetin shulyq toqyp aparatyn bolypty.

Mıss Marpl oǵan áriniń kirip qalǵanyn aıtsa, Mıss Lavınıa: «Munyń bári de Merıdiń arqasy. Onyń aldyndaǵy qyzdan qutylǵanyma sondaı rızamyn. Merıge baǵa jetpeıdi. Tamaqty sondaı ádemi pisiredi, dastarqannyń sánin qalaı keltiredi deseńizshi. Kishkentaı páterimizdi muntazdaı taza ustaıdy, tósenishterdi kún saıyn aýystyryp qaǵady. Emılıge sondaı jaqsy qaraıdy» — depti.

Mıss Marpl odan dereý Emılıdiń jaǵdaıyn surastyrdy.

— Beısharany qoısańyzshy, keıingi kezde tym nasharlap ketti ǵoı. Ádeıi istemeıdi ǵoı, árıne, biraq keıde qatty qınalamyn. Kóńili qalaǵan soń birdemelerdi pisirip, daıyndap aldyna qoısań, mezgilinde ishpeı qoıady da, jarty saǵattan soń qaıta suraıdy. Ol kezde tamaq sýyp, dámi ketip qalady. Endi ony qaıta jasaýǵa týra keledi. Munyń bári kóp jumys, biraq baqytymyzǵa qaraı Merı múlde renjimeıdi. «Jarymjan adamdardy kútýge etim úırengen, olardy túsinemin»,— deıdi. Munysy qandaı jeńildik deseńizshi.

— O ne degenińiz,— dedi Mıss Marpl,—siz baqytty adam ekensiz.

— Aıtatyny joq. Jalbarynǵanymyz qudaıdyń qulaǵyna shalynyp, Merıdi tap qyldy ǵoı bizge.

— Sonda da kúdigim bar, — dedi Mıss Marpl, — jaqsysy jaqsy-aý. Laıym solaı-aq bolǵaı, biraq men sizdiń ornyńyzda bolsam, az da bolsa oılanǵan bolar edim.

Lavınıa Skınner bul sózdiń túıinin túsinbedi. «O ne degenińiz, ol úshin qoldan kelgenniń bárin de jasaımyn, buǵan senińiz. Eger ketip qalsa, ne bolatynyn bilmeımin», — dedi.

— Meniń bilýimshe, daıyndyq jasap almaı turyp, ol kete qoımaıdy, — dedi Mıss Marpl páter ıesine tesile qarap.

Mıss Lavınıa: «Úı sharýasy mazasyn almaǵan adamdardyń dúnıesi túgel ǵoı, solaı emes pe, Mıss Marpl? Álgi kishkentaı Ednańyz qalaı?» — dedi.

— Onyń jaǵdaıy jaqsy. Sizdiń Merıdeı emes, árıne. Biraq Ednany men búge-shigesine deıin jaqsy bilemin, sebebi ol osy selonyń qyzy ǵoı.

Mıss Marpl dálizge shyǵyp bara jatyp, naýqas áıeldiń keıigen únin qulaǵy shalyp qaldy. «Myna bir kompres múldem qurǵap ketti. Óneboıy dymqyl bolyp turýy kerek dep dáriger Allerton basa aıtyp edi ǵoı. Já, já, tasta ony. Maǵan bir kese shaı men bir jumyrtqa ákelip bershi. Jumyrtqa úsh jarym mınýttan artyq qaınamasyn, umytyp ketpe. Sosyn Mıss Lavınıany maǵan jibere salshy».

Pysyq Merı aýrý jatqan bólmeden shyǵyp, Mıss Lavınıaǵa: «Sizdi Mıss Emılı shaqyryp jatyr madam»— dedi de, toqtamastan Mıss Marplǵa esik ashyp bermekshi bolyp, sol jaqqa jyljydy. İzet kórsetip, paltosyn kıgizip, qolyna qolshatyryn ustatty.

Mıss Marpl qolshatyryn ustaı berip, jerge túsirip aldy. Endi ony kótermekshi bolyp eńkeıe berip edi, qolǵa ustaǵan sýmkasy qosa túsip ketti. Aýzy ashylyp ketip, ishindegisi aqtarylyp qaldy. Merı shashylyp qalǵan buıymdardy uqyptylyqpen jınaı bastady: bet opamal, kerekti nárselerdi jazyp qoıatyn qoıyn dápter, eski úlgimen jasalǵan bylǵary ámıán, eki shılıń úsh pennı aqsha jáne bir tal qatty kámpıt.

Mıss Marpl kámpıtti alyp jatyp, uıalǵannan kibirtiktep qaldy.

— Qap, endi qaıttim. Klement hanymnyń kishkentaı ulynan keldi bul. Kámpıtti sol soryp júrgen. Sýmkamdy alyp oınap otyrǵanyn kórip edim. Sol salyp jibergen ǵoı!— dedi ol.

— Men ala salaıyn ba, madam?

— E, sóıtseń sóıte qoıshy. Úlken rahmet.

Merı eńkeıip, eń sońǵy buıymdy jerden kóterip alyp berdi. Kishkentaı aınany qaıta salyp jatyp, Mıss Marpl: «Synbaǵany ońdy boldy», — dep qýana daýystap jiberdi.

Kelesi sátte Mıss Marpl qosh aıtysyp shyǵyp ketti. İzetpen esik ashqan Merı, kámpıtti ustaǵan kúıi beti búlk etpeı qala berdi.

***

Sankt Merı Mııd jáne on kún boıy Mıss Lavınıa men Mıss Emılıdiń jańadan qabyldaǵan jalshysy týraly neshe túrli madaqtaý sózdi estip jatqan bolatyn.

On birinshi kúni selo kútpegen jańalyqtan shoshyp oıandy.

Merı, álgi minsiz perishte, joǵalyp ketipti! Tósegi jıýly qalpynda, syrtqy esik ashylǵan kúıinde qalypty. Túndeletip eshkimge sezdirmeı sytylyp ketken bolsa kerek.

Joǵalyp ketken tek jalǵyz Merı bolmaı shyqty! Mıss Lavınıanyń eki ádemi túıreýishi men bes saqınasy, Mıss Emılıdiń úsh saqınasy, alqasy, bilezigi jáne tórt sándi túıreýishi qosa joq bolyp shyqty!

Bul masqaranyń tek basy ǵana bolatyn.

Jas kelinshek Deverúkstiń qulyptanbaıtyn tartpaǵa salyp qoıǵan brıllıanttary men úılený toılarynda syılaǵan baǵaly eltirilerinen aıyrylyp qalypty. Álgi sot pen áıeliniń baǵaly asyl tastary men biraz aqshasy da qosa alynypty. Eń qatty sorlaǵan Garmıhael hanym bop shyqty. Ol baǵaly asyl tastarynan ǵana emes, sonymen qatar úıine saqtap júrgen kóp aqshasynan da qosa aırylyp qaldy. Bul keshte Janet demalysta bolatyn, al Garmıhael hanym keshkisin, ádettegisinshe, baqtyń ishinde qustardy aınaldyryp, solarǵa nannyń qoqymyn shashyp serýen quryp júrgen bolatyn.

Minsiz qyzmetshi, Merı perishteniń qolynda barlyq páterdiń esigin ashatyn kilt bolǵanyna eshkim de kúmándanbady.

Shynyn aıtý kerek. Sankt Merı Mııd selosyndaǵy jurttyń birazy tabalaǵandaı, saýap boldy dep bop júrdi. Óıtkeni, Mıss Lavınıa óziniń jalshysy, Merıdi jer-kókke sıǵyzbaı jıi maqtaıtyn.

— Sumdyq-aı, ómir boıy úıdi úptep júrgen naǵyz urynyń ózi eken ǵoı!

Taǵy bir jańalyqtyń beti ashyldy. Merıdiń ózi ǵana iz-túzsiz joǵalyp ketpedi. Masqara bolǵanda, Merı Hıgınzge joldama bergen, kýálik qaǵazdaryna kepildik etken, aryzyn qabyldap, minezdemesimen aınalysqan álgi mekemeniń, shyn máninde, esh ýaqytta da bolmaǵany anyqtaldy. Merı Hıgınz degen bir shirkeýdiń dekanynyń qaryndasymen birge turatyn jalshy áıeldiń esimi bolyp shyqty. Ol biraq Kornýoll2 jaqtaǵy bir jerde saý-sálemat ómir súrip jatsa kerek.

— Bastan-aıaq aqylmen istelgen, — dedi ınspektor Slek moıyndaýǵa májbúr bolyp.— Kerek deseńiz, álgi áıel gangsterlermen sybaılas. Byltyr Nortýmberlend3 jaqta da dál osyndaı bir qylmys jasalǵan. Urlanǵan zattar izin taptyrmaı ketken. Áıeldi de ustaı almaı qalǵan bolatyn. Biraq bul joly bizden qutyla almaıdy!

Inspektor Slek árqashan senimdi sóıleıtin adam bolatyn.

Arada birneshe apta ótti, biraq Merı Hıgınz dúnıeni belden basyp, áli erkindikte júrgen bolatyn. Inspektor Slek qansha tyrysqanymen túk shyǵara almady.

Mıss Lavınıa jylap-syqtady. Mıss Emılı qatty abyrjyp, mazasy bolmaǵan soń, dáriger Heıdokty shaqyrýǵa májbúr boldy.

Búkil selo Mıss Emılıdiń syrqaty jóninde dáriger ne oılaıdy eken dep, sony bilýge qatty yntyzar boldy, biraq dárigerden batyp eshnárse suraı almady.

Degenmen bul jóninde dárihananyń bastyǵynyń kómekshisi Mıık myrzadan bir jaqsy habardyń sheti shyǵyp qaldy. Mıık myrza Praıs-Rıdlı hanymnyń jalshy qyzy Klaramen dárihanadan syrtqa birge shyǵypty. Áńgime ústinde dáriger Heıdoktyń tyryspa aýrýyna qarsy bir suıyq dári men valerıanka jazyp bergeni belgili bolyp qaldy. Mıık myrzanyń aıtýyna qaraǵanda, jańaǵy dáriler armıada ótirik aýyrǵandarǵa beriletin bolsa kerek.

Kóp uzamaı Mıss Emılıa jergilikti dárigerdiń jasaǵan emine kóńili tolmaıdy eken, densaýlyǵynyń qazirgi jaıyna baılanysty Lońdonda turatyn, aýrýynyń emin biletin maman dárigerge barýdy jón kóredi eken, tek Lavınıanyń qamyn oılaǵandyqtan ǵana solaı etpekshi eken degen sózder de ,eldiń qulaǵyna shalyna bastady.

Olardyń páteri basqa bireýge jalǵa beriletin bopty.

Osydan biraz kún ótken soń Mıss Marpl eki beti qyzaryp, asyp-sasyp polısıaǵa keldi de, ınspektor Slekty surady.

Inspektor Slek Mıss Marpldy unatpaıtyn. Biraq bas konstebl, polkovnık Melchettiń Mıss Marplǵa basqasha qaraıtynyn ol biletin. Sondyqtan da onsha jaqtyryńqyramaı qabyldap: «Esensiz be, Mıss Marpl, maǵan ne jumyspen keldińiz?»— dedi.

— Qap áttegen-aı, —dedi Mıss Marpl, — baıqaýymsha, asyǵys ekensiz ǵoı.

— Jumys bastan asady,— dedi ınspektor Slek,— biraq eki-úsh mınýt ýaqyt tabýǵa bolady.

— Qap, — dedi Mıss Marpl, — oıymdaǵyny durystap jetkizip úlgirsem táýir bolar edi. Oıyńdy jetkizýden qıyny joq. Bilesiz be, jańasha oqyp, bilim almaǵan soń, jáı oqytýshyny qoısańyzshy. Anglıa koróldarynyń ómirbaıandary men jalpy maǵlumat bergennen basqa ne biledi deısiz. Tipti birazynyń ári-beriden soń keregi joq. Bul naqty bilim berý emes ár nárseniń basyn shatý degen sóz ǵoı. Men de solaı etkeli turmyn. Aıtaıyn degenim, Mıss Skınnerdiń qyzmetshisi Gledıstiń jaıy edi.

— Merı Hıgınz, — dedi ınspektor Slek.

— Iá, ol ekinshisi. Biraq meniń aıtyp turǵanym Gledıs Holmz. Ójet, órkókirek qyz. Biraq óte adal. Osy adaldyǵyna eldiń endi kózin jetkizý qajet. Másele sonda.

— Meniń bilýimshe, oǵan taǵylǵan aıyp joq qoı,— dedi ınspektor.

— Aıyp taǵylmaǵanyn bilemin. Biraq bul aıyp taqqannan da jaman, sebebi el áli ósek aıtýyn toqtatqan joq. Qap, áttegen-aı, sasqalaqtap turǵanymdy qarashy. Meniń eń negizgi aıtaıyn degenim — Merı Hıgınzdi tabý kerek.

— Árıne, tabý kerek, — dedi ınspektor Slek. — Ol jóninde esh nárse bilesiz be?

— Iá, bilemin — dedi Mıss Marpl. — Sizden bir suraq suraýǵa bola ma? Saýsaq tańbasynyń sizge paıdasy bolar ma eken?

— E-e, — dedi ınspektor Slek, — bul jóninen ol bizden qýlyǵyn asyryp ketti. Qolyna rezına qolǵap nemese jalshy áıeldiń qolǵabyn kıip alyp bitirgen bolý kerek jumysynyń kópshiligin. Óte saq istegen. Uıyqtaıtyn bólmesi men ydys-aıaq jýatyn jerdegi zattardyń birin qaldyrmaı súrtip ketipti. Páterden bir saýsaqtyń da izin taba almadym!

— Eger tabylsa kómegi bolar ma edi?

— Árıne, bolar edi, madam. Skotlend-árd bilýi múmkin ol tańbalardy. Bul onyń birinshi qylmysy emes, aıtpaqshy!

Mıss Marpl basyn ızep, jadyrap sala berdi. Ol sýmkasyn ashyp, kishkentaı bir karton qorapty shyǵardy. Onyń ishinen jumsaq mataǵa oralǵan aına kórindi.

— Qol sýmkaǵa salyp alyp keldim, — dedi Mıss Marpl. — Álgi jalshy áıeldiń saýsaqtarynyń tańbasy bar onda. Menińshe, ondy bolýǵa tıisti, óıtkeni aınany alardyń dál aldynda ol óte bir jabysqaq zat ustaǵan bolatyn.

Inspektor Slek tesile qarap: «Onyń saýsaq tańbalaryn ádeıi aldyńyz ba?» — dedi.

— Árıne, solaı.

— Endeshe, siz odan seziktenip qalǵansyz ǵoı?

— Qalaı desem eken, men onyń atyna zaty saı emestigin sezgenmin. Muny Mıss Lavınıaǵa aıttym da. Biraq ol meniń aıtqanymdy qulaǵyna da qystyrǵan joq! Jaman jerim, bilseńiz, ınspektor myrza, minsiz perishtelerge senbeımin. Bárimizdiń de kemshiligimiz bar, al úı sharýasy ol kemshilikterdi birden kórsetedi!

— Sonymen, — dedi ınspektor Slek ózine-ózi endi kelip, — men sizge shynymenen qaryzdarmyn; mynalardy Skotlend-árdqa jiberemiz. Olar aq pen qarasyn aıtýǵa tıisti.

Slek sózin aıaqtaǵanda Mıss Marpl basyn bir jaǵyna eptep qısaıtyp, oǵan muqıat mán bere qarap otyrǵan bolatyn.

— Shamasy úıge jaqynyraq osy tóńirekten izdeý kerektigin oılanbaǵan boldyńyz ǵoı, ınspektor?

— Mıss Marpl, osy sizdiń ne aıtqyńyz kelip otyr?

— Muny túsindirý qıyn, qısynsyz nársege tap bolsań kóbine ol túkke turmaıtyn usaq-túıek bolýy da múmkin. Senseńiz, men muny kópten baıqaǵanmyn. Álgi Gledıs pen túıreýishti aıtamyn. Ol óte adal qyz, túıreýishti alǵan joq. Olaı bolsa Mıss Skınner nege ol qyzdan kóredi? Mıss Skınner aqymaq emes, sharýasyn biletin áıel! Jalshy tabýdyń kıyn ekenin bile tura, ol jap-jaqsy qyzdy bosatyp jiberýge sonsha nege asyqty?— Bul oılandyratyn nárse, bilseńiz. Sondyqtan da men oılandym. Kóp oılandym. Sosyn taǵy bir nárseni baıqadym! Mıss Emılı naýqasshań áıel, biraq aýrýshań adamnyń eshbir dárigerdi shaqyrtpaǵanyn birinshi ret kezdestirip otyrmyn. Dimkás adamdar ádette dárigershil bolýshy edi. Mıss Emılı ondaı emes!

— Bunymen ne aıtpaqsyz, Mıss Marpl?

— Meniń aıtaıyn dep otyrǵanym, bilseńiz, Mıss Lavınıa men Mıss Emılı erekshe jandar. Mıss Emılı ýaqytynyń kóbin qarańǵy bólmede ótkizedi. Ana shashy jasandy bolmasa... men qulaǵymdy kesip bereıin. Aıtaıyn degenim, ana ashań, aqqubasha, surǵylt shashty, dimkás áıel men qara shashty, qyzyl shyraıly, tolyqsha áıeldiń bir adam bolýy ábden yqtımal. Sosyn Mıss Emılı men Merı Hıgınzdi bir mezgilde kórgen adamdy kezdestire almadym men.

Kilt bitkenniń úlgisin túsirip alýǵa da, páter ıeleriniń qyr-syryn, nesi bar — nesi joǵyn bilýge de ýaqyt ábden jetkilikti boldy. Endi jergilikti jalshy qyzdan qutylady da, Mıss Emılı selodan jaıaý tartyp ketedi. Kelesi kúni ol Mıss Merı Hıgınzdiń keıpine enip, vokzalǵa qaıta kelip túsedi. Sosyn sharýasyn bitirgen kezde, Merı Hıgınz zym-zıa joq bolady. Onyń sońynda ýlap-shýlap, opyq jegen el qalady.

Ony qaıdan tabatynyńyzdy men sizge aıtaıyn, ınspektor. Mıss Emılıdi Skınnerdiń dıvanynan tabasyz! Maǵan nanbasańyz saýsaqtarynyń tańbasyn alyp kórińiz, biraq meniki durys ekenine kózińiz jetedi! Skınnerler — aılaker urylar, jáne, sóz joq, olar zańsyz saýda jasaıtyn alyp-satarlarmen sybaılas. Biraq bul joly oljalaryn alyp kete almaıdy! Men olarǵa jergilikti bir qyzymyzdyń aryn taptatyp qoıa almaımyn! Gledıs Holmz — adal qyz, ary taza, eldiń bári muny biletin bolady áli! Saý bolyńyz, ınspektor!

Inspektor Slek esin jıǵansha, Mıss Marpl aıaǵyn nyq basyp shyǵyp ketti.

— Mine, kerek bolsa, — dedi ol mińgirlep. — Al eger osynyki durys bolsa she?

Kóp ýaqyt ótpeı-aq Mıss Marpldyń sóziniń durystyǵyna kózi jetti.

Polkovnık Melchett Slekti úlken tabysymen quttyqtady. Al Mıss Marpl bolsa, Gledısti Ednamen qosa shaıǵa shaqyryp, oǵan bir durys jerden jumys tabylsa, sonda turaqtap túbegeıli qalýǵa aqyl qosty.

---