InfoHub Logo

Aýyl magazıniniń aldyna aıaldadyq. Qojaıyn bir sharýa áıeldiń qutysyna káresin quıyp tur eken. Bizdi baıqap qalysymen áıel bastap, baqalshy qostap,— ekeýi de kúlip jiberdi.

— Sizderdi Rashıd aǵa tosyp otyr, — dedi baqalshy.— Myna dóńge shyqsańyzdar, oń jaqta kofehanany kóresizder. Ol sonda.

— Rashıd aǵań kim?— dedim.

— Baryńyzdar. Ol tosyp otyr. Kim ekenin barǵan soń bilesizder.

Biz dóńsymaqqa shyǵa bere kofehanany birden kórdik. Bizge bir ul bala júgirip kele jatty. Ol:

— Rashıd atam sizderdi kútip otyr! — dep aıǵaılady da, ǵaıyp boldy.

Tań qalǵan ústine tań qalyp enteleı tústik. Kofehanada ıne shanshar jer joq eken.

— Orta tolsyn, myrzalar! — dedik.

Jurt bizdi kórip, bir-birine qarap jymyńdap, erinderine saıqymazaq kúlki kóleńkesi iline bastady.

— Rashıd aǵa qaısylaryńyz!?

— Áne otyr...

Maldas qurǵan sulýsha óńdi, shoqsha saqaldy shaldy nusqady.

Janyna jaqyndaı bergenimizde, ol ornynan turdy:

— Qosh keldińder!

— Esen-saýsyz ba? Rashıd aǵa siz bolasyz ba?

— Iá.

— Bizdi tosyp otyr ma edińiz?

— Tórletińizder, tize búgińizder. Tosqanymyz sizder emes ekensizder. Kıimderińiz qalasha bolǵan soń bizdiń kisiler shatasyp qalypty. Káne, ne ishesizder?

Biz qatyq ishemiz destik. Sonsoń mashınamyzdyń synyp qalǵanyn, osy aýylda aıaldaýǵa májbúr bolǵanymyzdy aıttyq.

Rashıd aǵa kofe iship otyrǵan sharýalarǵa qarap:

— Bizdiń tosqanymyz bular emes. Sender sol byltyr kelip qaıtqan qonaqtardy shynymen tanymaısyńdar ma?— dedi.

— Nege tanymaıyq! — dep shý ete tústi jurt.

— Sonda sizder, Rashıd aǵa, kimdi tosyp otyrsyzdar?— dep suraq qystyrdym.

Shal bir kesteli oramal túıinshekti aldymyzǵa qoıdy da, asyqpaı sheship jaıdy. Oramalǵa shylymnyń bos tórt qoraby oralǵan eken. Ekeýi — «Enıdje», úshinshisi «Gelındjık», tórtinshisi—«Bogazıchı».

— Mine, biz osy qoraptardyń ıelerin kútip otyrmyz,— dedi Rashıd aǵa.

Ol qoraptardy bizge usyndy. Maǵan «Gelındjık» qoraby tıdi. Qoraptyń syrty túp-túgel jazý-syzý, shımaı-sýret birdeńeler...

— Rashıd aǵa, bu ne?— dedim.

— Bizdiń sorymyz ǵoı.

— Sorymyz deısiz be?

— Bizde bir dástúr bar. Jylda saılaý aldynda bizdiń joly bolǵyr joǵary dárejeli bastyqtarymyz bir de bir túkpirin qaldyrmaı aýyldardy tegis aralap, jurttyń aryz-amanatyn tyńdaıdy. Byltyr osynda tórteýi bir-aq keldi. Halyqty jıyńdar, talap-tilekterin aıtsyn depti. Avtomobılderinen shirenip-shirenip shyqty. «Qosh keldińizder!» dep daýryǵa daýystadyń. Olar bizben sypaıy sálemdesti, sonsoń bireýi turyp: «Myrzalar, biz osy ýaqytqa deıin sizderdiń aryz-shaǵymdaryńyzdy tyńdaı almappyz,— dedi,— al demokratıa lyq qurylys kezinde basshylar halyqtyń únine qulaq qoıýǵa tıis. Biz búgin sol úshin keldik. Qandaı ótinishterińiz baryn aıtyńyzdar, káne». Biz, árıne, kókeıimizdegini aqtaryp, kóz jasymyzdy kóldete bastadyq. Biz sampyldap aıtyp berdik, olar shylym qoraptardyń syrtyna sypyldatyp jaza berdi.

«Ápendim,— dedik biz áýeli,— bizdiń túbimizge bezgek jetetin boldy. Qutqara kórińder bizdi!» — dedik. Dereý jazyp aldy. Muǵalimimiz turyp: «Bes klasty jalǵyz ózim oqytyp júrmin. Mıym ashýǵa aınaldy. Táńir tileýlerińizdi bersin, endi bir muǵalim jibertkizińizdershi!» — dedi. Onyń tilegin tórteýi birdeı bassalyp jazyp alysty. Aryz aıtqannyń bárin: «Jaraıdy, shara qoldanamyz» dep jarylqaı qoıady. Jaramaıdy demeıdi. «Mynalarǵa onsha senbeı turmyn,— dep sybyrladym muǵalimge.— Osylar bizdi aldap-sýlap, aýyzdarymen jarylqap, qaıtyp qarasyn kórsetpeı ketetin shyǵar».

«Bárin jazyp aldyńyzdar, alda razy bolsyn sizderge. Bizdiń endi bir ótinishimiz bar. Bizge temir jol tartqyzyp berseńizder eken!» — dedim olarǵa. Meniń ótinishim de shylym qorabyna jazylyp alyndy.

Kesh boldy. Kelgenderdiń ekeýiniń qoldaryndaǵy qoraptaryn tastaı salǵandaryn kórip qaldym. Olaryn baıqatpaı aldym da, qaltama sala qoıdym. Kofehanadan shyǵa bere úshinshisi de qorabyn laqtyryp jiberdi. Ony da alyp aldym. Tórteýi mashınalaryna otyryp júrip berdi. Sońdarynan qol bulǵap biz turmyz. Mashınanyń terezesinen tórtinshi qorap ta ytqyp ketti. Baryp ony da aldym. Sol tórt qorap minekı. Túsinikti me? Bizdiń aryz-shaǵymdarymyzdyń bári osynda jazýly. Jaqynda sol bastyqtar bizge taǵy keledi dep estidik. Qashan kelip jeter eken dep tosýlymyz.

Men qoraptardy muqıat kóre bastadym. «Enıdje» qorabynyń o jaq, bu jaǵyna «Shúkirán» degen áıel aty alty ret jazylypty da, bir ret «Shúk..»dep qana qoıypty. Onyń astyna qıqıtyp úsh besjuldyz, úshburyshtar, tórtburyshtar salynypty...

«Bogazıchı» qorabynyń syrty syqyǵan jazý: «Bajamnyń kóńilin tabýym kerek. Vafı-beıge bir jyly oryn izdeýim kerek. Italıaǵa baratyn delegasıa quramyna kúıeý balamdy qystyryp jibereıin. Sáti túspese, otstavka týraly daqpyrt daıyn. Úsh júz myńnyń máselesi... (jazbasha eki ret, sıfrmen tórt ret jazylypty). Bıshi qyz, bıshi qyz (bes ret)...» Tómengi jaǵynda júrekti beınelegen alty sýret.

«Gelındjık» sıgareti qorabynyń betine alaıǵan kóz ben asyqtyń sýreti salynǵan. Astyna: «Jaraıdy, jaqsy, bolady, isteledi, jaqsy» dep jazylypty.

Kenet:

— Kele jatyr!

— Kele jatyr! — desip jurt shý etisti.

Avtomobıl kelip toqtady. İshinen úsheý shyqty.

— Sálemetsizder me, myrzalar?!— dedi bireýi.

— Aǵaıyndarǵa bir sálem! — dedi ekinshisi.

— Qaıyrly kún, dostarym! —dedi úshinshisi.

Sharýalar bizdi qarsy alǵandaryndaı olarǵa da saıqymazaq syńaımen qarap tur. Kelgender Rashıd aǵanyń janyna, ekeýi arqalyqty oryndyqqa, úshinshisi taıpaq oryndyqqa jaıǵasty. Qoldaryn keýdelerine basyp, tóńirekterindegi úlken-kishige túgel taǵzym etisti.

— Haldaryńyz qalaı, myrzalar? Ótken jyl yrysty boldy ma?— dedi kelgenderdiń bireýi.

— Bergenine shúkir,— dedi kóp atynan Rashıd aǵa jaýap berip.— Óz haldaryńyz qalaı?

— Bizdiń de halimiz jaqsy. Byltyrǵydan áldeqaıda jaqsy. Sizderdiń ál-aýqattaryńyz kóp túzelip qalǵanyn biz ańǵaryp otyrmyz. Júzderińizde qýanysh kúlkisi oınaǵan. Alla taǵala sizderdi raqatqa kenelte túsýine tilektespiz!

— Myrzalar,— dedi kelgenderdiń eń úlkeni.— Demokratıalyq qurylys kezinde basshylardyń bári de halyqtyń únine qulaq qoıýǵa tıis.

Ol qaltasynan «Gelındjık» sıgareti qorabyn sýyryp aldy. Kofehana ıesi oǵan qysqyshpen qysyp alyp shoq usyna qoıdy.

— Sizdermen ótkizgen byltyrǵy kezdesýimizdiń áserimen jigerlene otyryp, biz kóptegen is tyndyrdyq,— dedi qonaq sózin jalǵap.— Búgin, mine, ortalaryńyzǵa qaıta oraldyń. Qysylmańyzdar, talap-tilekterińizdi túgel aıtyńyzdar. Sizderdiń aryz-amanattaryńyz — bizge asyl paryz. Qandaı shaǵymdaryńyz, kórgen qıynshylyqtaryńyz bar, bárin de aıtyńyzdar.

Sharýalar sál-pál únsiz turdy da, sybyrlasa bastady.

Meniń janymda turǵan bir sharýa:

— Eń áýeli álgi shalshyqty qurǵatý qajet. Bizdi bezgek qurtyp barady. Dári sepkenge bolar emes...— dedi.

Úsh qonaqtyń úsheýi de qoraptaryna jaza bastady.

Rashıd aǵa «Bogazıchı» ustap turǵannyń qorabyna úńildi de:

— Ǵafý etińiz, beı, siz durys jazbadyńyz,— dedi.

Anaý jazǵanyn dereý syzǵylap, óshirip tastady da, qaıtadan sypyldatyp jaza bastady.

— Nesi durys emes?— dedi «Gelındjık» qoraptysy.— Áńgime shalshyqty qurǵatý jaıynda ǵoı...

— Solaı ma? Maǵan durys emes sıaqty bop kórindi.— Rashıd aǵa aldynda jatqan kesteli oramal túıinshekti aqyryn sheship, ondaǵy «Gelındjık» qorabyn alyp kórsetti.— Byltyr osy bezgek týraly aıtqanymyzda siz, mine, myna bir sýretti salǵan bolatynsyz.

Jurt dý kúldi. Qonaqtar da kúlisti. Sharýalardyń bireýi turyp:

— Biz muǵalim suraǵanbyz. Mektepte bes klass bar. Bir muǵalim jalǵyz ózi oqyta almaıdy,— dedi.

— Árıne, árıne! — dedi «Enıdje» qorabyn shımaılap otyrǵan depýtat.

— Siz de qate jazyp otyrsyz,— dep Rashıd aǵa endi oramalynan «Enıdje» qorabyn aldy.— Byltyr biz muǵalim týraly aıtqanymyzda siz, mine, «Shúkirán», «Shúkirán», «Shúk..» dep jazǵan bolatynsyz.

Dáp bir ǵaıyptan buıryq estilgendeı-aq, qonaqtar qoraptaryn qaltalaryna sala qoıdy.

— Munda bári de jazylǵan,— dedi Rashıd aǵa.— Mine, beri qarańyzdar: myna bir sýret — fabrıkanyń belgisi, al myna alty júrek — temir joldyń belgisi. Al myna qorap bıyl kelmeı qalǵan myrzaniki.

— Bu nemene ózi?!— dedi depýtat, ıegi shoshań etip.

— Nemene degenińiz qalaı? Eshteńe de emes. Bul — bizdiń aryz-shaǵymdarymyz. Bizdiń sorymyz. Bul ózi shynynda nemene: bizdiń sorymyz ba, álde sizderdiń sorlaryńyz ba?

Jurt oryndarynan tura bastady. Qonaqtar taıyp turýǵa yńǵaılandy.

— «Shúkirán» máselesin de, «úsh júz myńdy» da umytpańyzdar,— dedi Rashıd aǵa.— Qaıyqtar men juldyzdardyń jumbaǵy esterińizge tússe, olardy da umytpaǵaısyzdar.

Sharýalar qaýmalaǵan qonaqtar avtomobılderine qaraı syrǵydy.

Biz Rashıd aǵa ekeýimiz qatar kele jatyrmyz. Qonaqtardyń bireýi qyryldaı jótelip qoıyp:

— Temekini tastaý kerek,— dedi.

— Iá, tipti ashty eken,— dedi ekinshisi.

— Ras, tastaý kerek-aq,— dedi úshinshisi.— Temeki júıke tamyryńdy tozdyryp qurtady...

Avtomobıl julqyna jóneldi. Sharýalar máz-máıram bop kúlip qarap turdy.

---