InfoHub Logo

Burynǵy ótken zamanda bir kedeıdiń úsh uly bolypty. Búkil ómiri baılardyń esiginde ótken kedeı ólerinde úsh ulyn qasyna alyp otyryp ósıet aıtady. «Úıdiń shyǵys jaǵynda bir jalmaýyz baı bar, soǵan ólseńder de jaldanbańdar», – deıdi.

         Ákesi dúnıeden qaıtqan soń úsh balasy qyzmet isteýge kirisedi. Eń áýeli qyzmet izdep, eń úlken aǵasy úıinen ketedi. Ol kóp ýaqyt júrip, qyzmet taba almaı ákesi «barma» degen baıǵa barady. Baı muny kórgen soń «hosh keldiń» dep qarsy alady. Baı buǵan: 

         — Saǵan bir qyzmet berem, sony oryndasań, jalshylyqqa alam. Al oryndaı almasań, basyńdy alam, báribir basqa baılarda jumys joq, – deıdi. Kedeıdiń úlken uly:

         — Jaraıdy, jumysyńdy isteımin, – deıdi. Baı jumysynyń túrimen  tanystyrmaq bolyp kedeı ulyna:

         — Bir qara narym bar, kúnine 40 bóshke sý ishedi, qyryq arba qumalaq shyǵarady, 40 arba pishen jeıdi, osyny baǵa alsań qyzmetke alamyn, eger buny atqara almasań basyń alynady, – deıdi. Jarlynyń úlken uly jumystardy amalsyzdan oryndaýǵa kirisedi. Alǵashqy kúnnen-ak úlgere almaıdy. Baı 4-5 kúnnen keıin kelip qarasa shóp te, sý da jetispeı qara nar aryqtap qalǵan eken. Baı ashýlanyp kedeıdiń úlken ulynyń basyn alady. Jumys surap kelgen adamdarǵa baı osyndaı qoldan kelmeıtin jumys tapsyryp óltire beretin bolypty. Budan soń ortanshy uly da osy jolmen qaza tabady.

         Endigi úıde qalǵan kishi inisi aǵalaryn izdep shyǵady. Ony jurt «boıy bir qarys, saqaly qyryq qarys» dep ataıdy eken.

         Birqarys aǵalaryn izdep, kóp qıyndyqtardy basynan ótkizedi. Aqyrynda Birqarys zulym baıdyń aýlyna keledi.

         Baı buny kórip qýanyp, qarqyldap:

         — Al saǵan jumys ázir, – deıdi.

         — Qandaı jumys? – deıdi Birqarys.

         — Bir qara narym bar, kúnine 40 bóshke sý ishedi, 40 arba qumalaq shyǵarady, 40 arba pishen jeıdi. Sony kútýiń kerek, eger kúte almasań basyń alynady, – deıdi. Birqarys kúlimdep:

         — Maqul, nar degen meniń kóp baqqan malym, babyn tabarmyn, – deıdi.

Birqarys nardy kútýge kirisedi. Baı úıine baryp: «Qolyma qalaı túspeı keter ekensiń báleketim», – dep masattanady.

         Birqarys narǵa baryp, nardy pishen jeıtin ornynan keıinirek, basyn pishenge jetpesteı etip baılaıdy. Odan keıin tórt aıaǵyn tórt qazyqqa baılaıdy. Nar ári umtylady, beri umtylady shóp jep, sý ishe almaıdy.

         Baı bir kúni kelip kórse, nar ashyǵyp qalǵan sıaqty kórinedi, biraq aldynda pishen, sý degender tolyp turady. Baı Birqarysqa:

         — Birqarys, ana nardy otqa jiber, – deıdi de, úıine ketedi. Birqarys:

         — Qup, qoja! – dep qala beredi. Baı ketisimen Birqarys nardy pishenimen qosyp, otqa órtep jiberedi.

         Baı buny kórip, ashýlanyp, Birqarysqa kelip:

         — Nardy órtegeniń ne? – deıdi. Birqarys:

         — Baı-eke, ana nardy otqa jiber,– dep ózińiz buıyrǵan soń, sizge ásili nardyń keregi bolmaı qalǵan ǵoı dep otqa jiberdim, – deıdi. Baı Birqarystan jaı qutyla almaıtynyn sezip, ony bir qıyn jumysqa jumsaǵysy keledi.

         Baı bir kúni Birqarysty shaqyryp alyp, alystaǵy Aqsaqtemir hannyń júırik qara arǵymaǵyn qalaıda ákelip berýin talap etedi.

         Birqarys razy bolyp, «Qara arǵymaqty ákelgen soń, barlyq múlkińniń teń jartysyn beresiń», – deıdi baıǵa. Baı ishinen: «Báribir qara arǵymaqty ákele almas», – dep oılap, múlkiniń teń jartysyn berýge kelisedi.

         Birqarys baıdyń bir júırik atyn minip jolǵa shyǵady. Birneshe kúnder, aptalar júrip, Aqsaqtemirdiń eline de jetedi.

         Kelse, Aqsaqtemir hannyń elinde bir úlken toı bolyp, at shabysyna ázirlenip jatyr eken deıdi. Kóptegen jerlerden kelgen attardy, Aqsaqtemirdiń elindegi attardy jáne Aqsaqtemirdiń qara arǵymaǵyn báıgege qosady.

         Birqarys ta astyna úlken qus jastyq salyp, bu da óz atymen báıgege qosylady. Attylar báıge tórine baryp, attardy qoıa bergende, Birqarys aldynan oza otyryp, qus jastyqty jaryp jiberip júnin báıgege qosylǵandar aldyna qaraı borata beredi. Jastyqtyń júni daýyldaı borap, báıge atyndaǵylardyń kózin biteı beredi. Báıgeshiler kózderi buldyrap, eshteńe kórmeı attarynyń basyn basqa jaqqa bura jóneledi. Qalǵandary laǵyp shyǵyp ketedi.

         Báıgeden tek Birqarys buryn keledi, odan soń Aqsaqtemirdiń qara arǵymaǵy keledi.

         Aqsaqtemir buny kórip, tabanda ashýlanyp qara arǵymaqqa mingen adamyn tabanda óltiredi de, Birqarysty shaqyryp alyp:

         — Qonaq! Mal al, altyn al, ne alsań da atyńdy ber, – deıdi. Birqarys:

         — Han taqsyr, alyńyz, biraq maǵan qara arǵymaǵyńyzdy berińiz, elge minip qaıtaıyn. Kóligim joq jáne de bir myń dilda altyn berińiz, – deıdi. Esinen tanyp qalǵan Aqsaqtemir:

         — Al... al... al! – dep Birqarystyń atynyń basynan ustaı beredi.

Birqarys Aqsaqtemir elinde qonaq bolyp jatyp, hannyń qara arǵymaǵyn jáne bir myń dilda altynyn alyp, eline qaıtady. Jolda birneshe kúnder júrip baıdyń eline keledi. Baıǵa qara arǵymaqty berip, ýádeli múlkin suraı bastaıdy. Baı Birqarysqa: 

         — Múlkimniń teń jartysyn alasyń ǵoı, biraq meniń úıimdegi barlyq jumysty isteıtin bolasyń, – deıdi. Birqarys oǵan da kónedi.

         Birqarys baıdyń barlyq jumystaryn múltiksiz oryndap, qaıtkende aıtqan ýádesin oryndatýdy oılaıdy. Baı Birqarystan qorqyp qashpaqshy bolady. Buny Birqarys sezedi de, baıdyń jol azyq salǵan sandyǵynyń túbine tyǵylyp jatyp alady.

         Bir kúni túnde baı áıelimen ekeýi tún ortasynda sandyqty arbaǵa salyp qashady. Jolǵa shyǵyp, uzaǵan soń baı: «Ýh, endi qutylmasaq, Birqarys bizge kún bermes», – dep qoıady. Birqarys sandyq ishinde jatyp: «Iá, qutyldyń!» – deıdi. Baı áıeline:

         — Apyraı, daýsynyń qulaqqa estilip turǵanyn-aı! – deıdi. Taǵy biraz ýaqyttar júrip, elden ábden uzaǵan soń: «Qutyldym-qutyldym!» – deıdi baı. Birqarys qatty daýystap: «Iá, qutyldyń», – deıdi. Baı ashýlanyp:

         — Qutyldym, qurǵyrdyń daýysy qaıdan estilip tur? – deıdi. Birqarys taǵy da:

         — Qutyldyń, báse qutyldyń! – deıdi. Baı men áıel qurǵyrǵa ne boldy dep qulaqtaryn basa qoıady.

         Ekinshi kúni keshke taman Birqarys sandyqtyń ishinen shyǵa keledi. Baı men áıelde úreı qalmaıdy.

         Keshke qudyq basyna qonady. Birqarys ta baımen birge otyryp alady. Baı ishinen Birqarysty túnde qudyqqa tastap jiberýdi oılaıdy.

         Tún ortasy aýǵanda baı men áıeli uıqyǵa mas bolyp jatqanda, Birqarys baıdyń áıelin óz ornyna salyp, ózi baıdyń qasyna jatyp alady. Baı bir ýaqytta oıanyp, Birqarystyń ornyndaǵy óz áıelin súırep aparyp qudyqqa salyp jiberip, ornyna kelip jata qoıady.

         Erteń erte baı áıelin oıataıyn dese, qasynda jatqan Birqarys. Baı jalma-jan atyn jegip, qasha jóneledi.

         Birqarys artynan qýyp beredi. Baı qalyń toǵaıǵa tyǵylady. Birqarys toǵaıǵa órt jiberedi. Baı toǵaımen órtenip ketedi.

         Birqarys baıdyń aýylyna kelip, barlyq maldaryn aıdap eline keledi.

---