InfoHub Logo

Qarahan qyryk ýázirimen bir jerge seıilge shyǵypty. Seıilge shyqqanda qyryq ýázirdiń qasynda qyryq kisi bar eken. Kóp kisi seıilge shyǵyp jolda kele jatqanda Qarahannyń qamshysy qolynan túsip ketedi. Sol arada kóp kisi bógelip, qyryq ýázir men qyryq kisi attan túse qalyp hannyń qamshysyn ápermekshi bolady. Tıgeni qamshyny áperedi. Tımegeni tek umtylyp, bári de hanǵa qurmet qylady. Sol kezde Qarahan at ústinde turyp oılap:

         — Apyraý, bir qamshy úshin qyryq ýázirim men qyryq kisi birdeı túsip qurmet istegenindeı men sonsha qadirlimin be, meni halyq jaqsy qurmetteıdi eken ǵoı, – deıdi.

         «Men buǵan shúkirlik qylaıyn, halyqtyń maǵan istegen bul qurmetine men olarǵa kóńil bóleıin», – degen oı kóńiline kiredi.

         Sodan han qyryq ýázir, qyryq jigitpen kúni boıy ańda bolyp keshke jaqyn aman-esen úıine keledi. Úıine kelip jaılanyp otyrǵan soń, hannyń ústine jaman kıim kıgen bir qaıyrshy adam kirip keledi.

         Kúndiz ańda   júrgende  zor jomarttyq isteımin dep ózine ýáde qylǵan han ornynan turdy da qaıyrshyǵa bir úlken syı tartpaqshy boldy. Sonda qaıyrshy aıtty:

         — Sen, maǵan shyn nıetińmen syı beretin bolsan meniń kóńilim ne tilese sen sony ber, – dedi Han.

         — Tórt túligimnen ne tileseń sony berdim, qalaǵanyńdy al, – dedi.

         — Joq, seniń tórt túligińniń maǵan keregi joq, sen berseń patshalyq ornyńdy ber, meniń kóńilim osyny súıedi, – dedi  qaıyrshy. Han aıtty:

         — Ornymdy da berdim, – dep. Qaıyrshy aıtty:

         — Berseń tús, ornyńa men otyraıyn, – dedi. Han muny da jaqsylyq kórip ornynan tústi. Qaıyrshy aıtty:

         — Sen munda turma, tórt túlikten tańdaǵan atyń men dúnıe al da jaıyńa bar, – dedi.

         Han qaıyrshynyń aıtqanyn istep jylqydan tańdap at alyp, kerekti buıym alyp, bala-shaǵasyn arbaǵa mingizdi de, shahardan shyǵyp júre berdi.        Sóıtip, han bul shahardan shyǵyp ekinshi bir shaharǵa jóneldi. Kele jatyp hannyń úı ishi bir ózenge kezdesti. Ózen tereń eken, túgel óteıin dese tegisimiz sýǵa ketemiz be dep, bir-birlep oılady. Sodan keıin júkti túsirip, eń aldymen eki balasy men qatyndy otyrǵyzdy, odan keıin qaıyra qalǵan júkke jóneldi. Qarahan júkke qaraı ótip kele jatqanda, qatyn-balalaryn ornyna tastap, jardy jaǵalap uzańqyrap ketti. Sol kezde eki qaskyr júgirip kelip eki balany kóterip alyp ketti. Balalardy qasqyrdyń kóterip alyp bara jatqanyn han da, qatyn da kórip tur. Biraq olardyń biri ar jaqta, biri jaıaý, ne istesin, tek buǵan da rızamyz dep ózderin-ózderi jubatty. Sodan keıin han men qatyn ózendi jaǵalap kelip bir jerge kelip jatty. Sol ýaqytta olardyń ústine bir top kerýen kóship keldi. Kerýen kelip qonǵan soń olardyń ishindegi keıbireýleri han men qatynǵa kelip jolyqty. Hannyń qatyny kórkem sulý kisi edi, kerýenniń saltań jigitteri ony kerýen basy hanzadaǵa aıtyp keldi; olardyń aıtýy boıynsha kerýen basy oǵan ǵashyq boldy, sodan keıin kerýen basshy bir qıal bılep qatyndy kórý úshin eki jigitti jumsady.

         — Bizde bir adam syrqat edi, qyryqtyń biri qydyr degen sóz bar edi, jolaýshy áıel kelip kórip berse eken dep aıtyńdar, – dedi.

         Jigitter hannyń arbasyna kelip, kerýen basynyń sózin qatynǵa aıtqanda, qatyn «barmaımyn», – dedi.

         Jigitter ótinip úsh ret surady, qatyn úsheýinde de – barmaımyn, – dep jaýap qaıyrdy. Qarahan aıtty:

         — Bular da jolaýshy adam ǵoı, baryp kele ǵoı, – dedi.

         Qatyn kerýenniń shatyryna kelgen soń, baǵanaǵy kórmeı ǵashyq bolǵan kerýen basy qatyndy kórip, onyń kórkem sulýlyǵyna tań qalady. Qatyndy kúıeýine qaıtarmaı, baýyr basyp, shatyryn jyǵyp kóshe jóneldi.

         Han buǵan da ishten sabyrlyq qyldy. Sodan keıin qatyndy alyp kerýen basy jónelip, Qarahan óz jaıyna ketti. Qarahan júre-júre taǵy bir ózenge kez keldi. Bul ózenniń sýy da tereń eken, ótip kele jatqanda aty sýǵa ketip, ózi ǵana júzip shyqty.

         Sodan kıeıin dese kıim joq, isheıin dese as joq, mineıin dese at joq, kele jatyp, sharshap bir salyndynyń arasyna kirip jatty.

         Bul jerde bir shahar taıaý eken, shahardyń hany ólip ıesiz tur eken. Burynǵy zamanda han bolǵanda dáýlet qusyn ushyrý eldiń salty eken, bul shahardyń halqy jınalyp dáýlet qusyn ushyrtty. Ol ushyrǵan dáýlet qusy ushyp kelip baǵanaǵy salyndyǵa qonady. Ol jerde salyndydan basqa kórinip  turǵan eshkim joq, qus salyndyǵa  kelip qonǵanda, artynan úsh jigit ere kelip qusty alyp ketti. Jigitterdiń qolyndaǵy qus aınalyp salyndyǵa qaraı beredi. Qus talpyna bergen soń, ushyryp jiberip qarasa qus qaıtadan baryp salyndyǵa qonady. Ol jerde jigitterdiń dybysymen Qarahan oıanady. Jigitter oǵan tań qalyp, qusty alyp, Qarahandy ertip toı basyna barady. Barǵan jerde jınalǵan top Qarahannyń jaıyn, neǵyp júrgen adam ekenin surap qanǵan soń, ony aq kıizge orap han kóterip, shaharǵa han saılaıdy.

         Qarahan bul shahardyń hany bolyp turdy, dáýlet qusy basyna kelip qonyp, baqyttyń saraıyna kirse de oıynan qatyny men balasy shyqpaıdy. Olardy kóp oılaıdy. Aqyrynda hanym men balasyn izdeýge kóp kisi ertip jolǵa shyqty. Aıdan aı, jyldan jyl ótti. El-elden surap hanym men balalaryn izdeıdi. Neshe zaman jol júrip kele jatyp, bir elde qaıyr surap júrgen áıeline kezdesti. Hanym ústinde kıim, isherge as joq, tek elden surap kúneltip júr eken. Hanymyn kórip qaıtadan jasaǵandaı boldy. Ekeýi birin-biri qushyp maýqyn basty. Han hanymnan balalarynan habar bile me dep surady. Hanym burynǵy esitkeni boıynsha balalarynyń qaı jerde turǵanyn aıtty. Han men hanym kóp nókermen balalaryn izdedi. Aıdan aı ótkende kele jatyp bir ózen boıynda qoı baǵyp júrgen qoıshyǵa jolyqty. Qoıshydan jón surady. Qoıdy baǵyp júrgen qoıshy, qaı eldiń qoıy ekenin aıtty. Qoıshy jaı qoıshydaı emes, eti tiri, sezimi bar bolǵandyqtan onyń kim ekenin surady.

         — Men Qarahan degen kisiniń balasymyn, – dedi. Ony jas kúninde bóri alyp qashqan eken, bóriden bul eldiń bir baıy qutqaryp alyp asyrap, endi qoı baqtyryp qoıypty. Onyń qasynda inisi bar eken, inisi de qozy baǵyp júr eken. Balalardyń etin bıt jep, aıaǵyn tas jyryp ábden júdegen eken. Qarahan olardy izdep taýyp, bir jasady. Sodan balalaryn ertip eline qaıtyp, burynǵy handyǵyna otyryp, barsha muratyna jetti.

---