InfoHub Logo

Dinmuhamed Ahmetuly (1912-1993) - asa kórnekti memleket jáne qoǵam qaıratkeri, úsh márte Sosıalısik Eńbek Eri, Qazaq KSR Ǵylym akademıasynyń  akademıgi, tehnıka ǵylymynyń doktory, KSRO, shet el  ordeńderi men medalderiniń ıegeri. Ol otyz jyldan astam ýaqyt el basqardy.

D.A.Qonaev 1912 jyly qańtardyń 12-de Almaty qalasynda týdy. Eńbek jolyn 1936 jyly Máskeýdegi altyn jáne tústi metaldar ınstıtýtyn bitirgennen keıin Qońyrat kenishinde bastady. Ol dıplomyn Qońyrat kareriniń qýattylyǵyn 90 myń tonna qara mys berýge jetkizý jóninde jazyp, ony úzdik baǵamen qorǵap shyǵady. Ózi jumys istegen úsh jylda burǵylaý stanoginiń jumyskerliginen bastap seh bastyǵy, rýdnıktiń tehnıka bóliminiń meńgerýshisi, bas ınjeneri, dırektory bolyp qyzmet atqardy. Dımash Ahmetulynyń burǵylaý stanogi eskertkish retinde Qońyrattyń kire berisinde máńgilik saqtalýda.

Sol jyldary Qońyrat qurylysy qaryshtap damyǵan edi. D.Qonaevtyń ózi turǵan úı, balabaqsha, aýrýhana, mádenıet úıi salyndy. Osyndaı qajyrly eńbegi úshin 1938 jyldyń shilde aıynda "Erekshe eńbegi úshin" medalimen   marapattaldy.

Bul    onyń    birinshi    marapattaý    belgisi    edi.  Az ýaqytta isker basshy, zor talap ıesi bolyp kóringen D.Qonaevty Qazaqstan Komýnıstik partıasy Ortalyq Komıteti 1939 jyly Rıder ken basqarmasynyń dırektorlyǵyna usyndy. Óıtkeni Rıder polımetalkombınatynyń jumysy, ásirese shıkizat kenishteri aqsap qalǵan edi. Bul usynys kendi Altaıdyń ekonomıkasyn jedel kóterýge jasalǵan shara bolatyn. Sonymen Ortalyq Komıtet jas komýnıs Qonaevqa zor senim bildirdi, aýyr mindet júktedi. Turalap qalǵan asairi kásiporynnyń jumysyn jolǵa qoıý ońaı bolmasyn bilse de, Dımekeń "jigit aspaıtyn bel,júrmes jol bolmaıdy" dep nartáýekelge bel baılady. "Qashan da birinshi bolý qurmetti, biraq tyńnan soqpaq salý, mesheý elde iri kásiporyndy jolǵa qoıý maǵan ońaıǵa túsken joq" dep jazady óziniń estelik kitabynda.

Uly Otan soǵysy jyldarynda ol óndiris jumysyn joǵary dárejede uıymdastyrýshylardyń qatarynda ǵana qalǵan joq, 1942-52 jyldary Qazaq KSR-i Halyq Komısarlar Keńesiniń orynbasary boldy. Odan keıin 3 jyl Ǵylym Akademıasynyń Prezıdenti bolyp qyzmet atqardy. Respýblıka Halyq Komısarlar Keńesiniń tóraǵasy bolyp eki kezeń-1955-60 jyldary jáne 1962-64 jyldary jumys istedi. Onan keıin D.Qonaev respýblıka partıa uıymyn 1986 jyly zeınetkerlik demalysqa shyqqanǵa deıin shırek ǵasyrǵa jýyq ýaqyt basqardy.

Ótken ómiri qanshalyqty kúrdeli de qarama-qaıshylyqta bolǵanymen Dinmuhamed Ahmetuly ekonomıkany, áleýmettik salany, ǵylymdy, ulttyq mádenıetti damytý isinde Qazaqstannyń kóp ultty halqynyń   aldynda zor eńbek sińirdi. Ol úsh márte Sosıalısik Eńbek Eri ataǵyn alyp, segiz ret Lenın ordeniniń jáne basqa da elimiz ben shet memleketterdiń ordeńderi men medaldarynyń ıegeri boldy Ol elimizdiń partıa jáne sharýashylyq jumystarymen óziniń ǵylymı eńbekterin ushtastyra bildi, 100-den asa ǵylymı eńbekteri jaryq kórgen. Akademık Qonaev taǵylymy tereń, oı-órisi keń bilimdar adam bolǵan.

---