Býyn. Qazaqstannyń astanasy
Atyraý oblysy, Atyraý qalasy
№ 3 mektep - gımnazıasy orys synyptaryndaǵy
qazaq tili páni muǵalimi Iýsýpova Aınýr Madenıetovna
Gramatıkalyq taqyryby: Býyn
Leksıkalyq taqyryby: Qazaqstannyń astanasy
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: Oqýshylarda úndestik zańy týraly túsinik qalyptastyrý. Býyn túrlerin ajyrata bilýge úıretý. Sóılesim áreketteri arqyly oqýshylardyń sóıleý qabiletin jetildirý.
Damytýshylyq: Oqýshylardyń aldyńǵy ótken sabaqtardy qaıtalaı kelip, sol arqyly tilderin, oı - óristerin keńeıtý, leksıka – gramatıkalyq tapsyrmalar arqyly sóıleý daǵdylaryn damytý.
Tárbıelik: Týǵan eline, jerine súıispenshiligin damyta kele, otansúıgishtikke tárbıeleý.
Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi. Amandasý. Synypty túgendeý.
İİ. Úı tapsyrmasyn suraý
3 – tapsyrmany tekserý. Suraqtarǵa jaýap berý.
1. Qazaqstan qandaı memleket?
2. Qazaqstanda neshe oblys bar?
3. Úlken qalalaryn ata.
4. Sen qaı oblysta turasyń?
5. Oblys ortalyǵy qaı qala?
İİİ. İzdenis kezeńi. Jańa sabaqqa beıimdeý.
1. Orynbor qalasy
1920 - 1922 j. j.
Orynbor (1938 — 57 jylǵa deıin Chkalov) — qala, RSFSR - diń Orynbor oblysynyń ortalyǵy (1934 jyl¬dan). Jaıyq ózeniniń boıynda, Sakmar ózeniniń Jaıyqqa quıylysyna jaqyn jerge ornalasqan. Samara, Aqtóbe, Orsk qalalaryna baratyn temir jol toraby. Halqy 800 myń adam (1998) bolǵan edi. Orynbor alǵashynda qazirgi Orynbor qalasynyń ornyna 1735 j. qamal retinde salyndy, aty da Op ózeniniń atyna baılanysty qoıylǵan. Qazirgi ornyna 1743 j. kóshirildi.
Orynbor 1920 — 22 j. Qazaq ASSR - iniń astanasy boldy. Sovet ókimetiniń alǵashqy jyldarynda qazaq ıntellıgensıasynyń edáýir bólegi Orynbordyń oqý oryndarynda oqyp, bilim aldy. Qala 1930 jyl¬dan jedel qarqynmen órkendep keledi. Aýyl sharýashylyq, medısına, pedagogtyq ınstıtýttar, arnaýly orta bilim beretin oqý oryndary, drama, mýzykaly komedıa, tatar teatrlary, fılarmonıa, ólketaný jáne beıneleý óneri mýzeıleri bar.
2. Qyzylorda qalasy (Aqmeshit)
1922 – 1929 j. j.
Qyzylorda, Aqmeshit — Qazaqstannyń ońtústik bóligindegi iri qala, Qyzylorda oblysynyń ákimshilik, mádenı jáne ekonomıkalyq ortalyǵy. Syrdarıa ózeniniń (tómengi aǵysynda) oń jaǵyna ornalasqan. Qyzylorda 1853 jylǵa deıin Aqmeshit bolyp atalyp, qoqandyq shaǵyn qamal boldy. Aqmeshittiń salynýy týraly eki udaı pikir bar. ¬ Onyń birinde Aqmeshit Qoqan handyǵynyń qamaly retinde 1820 jyldyń shamasynda salyna bastady delinse, ekinshisinde 1817 j. shamasynda, qoqandyq qamal Aqmeshit salyna bastady delingen. Oktábr sosıalısik revolúsıasyna deıin qala Túrkistan ólkesi, Syrdarıa oblysynyń ýez ortalyǵy boldy. Revolúsıadan keıin Aqmeshit aty qaıtadan qalpyna keltirildi de, al 1925 jyldan bastap Qyzylorda atala bastady. 1926 - 1929 jyldary Qyzylorda Qazaq ASSR - iniń astanasy boldy. Qyzylorda jalpy bilim beretin 30 - dan astam mektep, pedagogıkalyq ınstıtýt, birneshe orta arnaýly oqý oryndary, N. Bekejanov atyndaǵy qazaq drama teatry, oblystyq tarıhı - ólke taný mýzeıi t. b. bar.
3. Almaty qalasy (Vernyı)
1929 – 1997 j. j.
Qazaq ASSR - iniń astanasy (1929 - 1936 jj), al 1936 jyldan bastap Qazaq SSR - nyń astanasy boldy. Respýblıkalyq deńgeıdegi qala. Respýblıkanyń saıası, ekonomıkalyq, ǵylymı jáne mádenı ortalyǵy, basty transport toraby. İle Alataýy jotasynyń soltústik betkeıiniń 900 m - ge deıingi bıiktiktegi etegin ala, Úlken jáne Kishi Almaty ózenderiniń ysyryndy konýsynda ornalasqan. Tóńireginiń tabıǵaty óte kórkem. Almaty — dúnıe júzindegi eń kógal qalalardyń biri Almaty qalasy – Qazaqstan Respýblıkasynyń mádenıetti jáne sáýletshilik ortalyǵy. Ol – óte ádemi, kórkem, ásem jáne úlken qala. Almatyda Úlken Almaty, Kishi Almaty ózenderi bar. Medeý muz aıdyny Almatyǵa jaqyn. Almaty kósheleri túzý jáne keń. Keń kóshelerde mashınalar, avtobýstar, tramvaılar, troleıbýstar júrip jatyr. Almaty – eldiń sport ortalyǵy. Almatylyqtar men qalamyzdyń meımandaryna bes stadıon, báıge alańy, teńiz deńgeıinen 1700 m bıiktiktegi Medeý muz aıdyny men aspaly terbelmeli joldary bar, teńiz deńgeıinen 2200 - 2780 m bıiktigindegi asa kúrdeli shańǵy joldary bar taýdaǵy Shymbulaq shańǵy kýrorty aıqara esigin ashady.
4. Astana qalasy (Aqmola)
Astana (1998 jyldyń 6 mamyryna deıin — Aqmola) 1997 jyldyń 10 jeltoqsanynan bastap Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdentiniń Jarlyǵymen jáne Qazaqstan Respýblıkasy Parlamentiniń qoldaýymen elimizdiń ortalyǵy, astanasy bolyp tarıhqa endi. 1998 jyldyń 10 maýsymynda Qazaqstannyń jańa astanasynyń halyqaralyq prezentasıasy bolyp ótti. 1992 jyly qalaǵa burynǵy óz atyn qaıta bergennen soń Aqmola atala bastaǵan edi. Qaraótkel, Aqmola, Selınograd, Astana qalasy – Qazaqstan Respýblıkasynyń qazirgi ortalyǵy. Saryarqanyń soltústik bóliginde, dalalyq zonada, Esil ózeniniń bıik oń jaǵasynda ornalasqan. Astanada Ulttyq mýzeı, birneshe bıznes - ortalyqtary, akvapark, etnopark, Ulttyq kitaphananyń bólimshesi tárizdi mádenı - ǵylymı ǵımarattar boı kóterip úlgerdi. Munda oqý oryndary ósedi dep kútilýde. Qazirdiń ózinde Eýrazıa ýnıversıtetinde myńdaǵan stýdentter bilim alýda.
1998 jyly qalanyń ınfraqurylymyn kóterý úshin Astanaǵa «Gúlder» memlekettik bıshiler ansambli, fólklorlyq «Sazgen» ansambli kóshirildi.
Parlament jáne Úkimet úıleri turǵyzyldy. Elbasynyń rezıdensıasynyń kók kúmbezdi ǵımaraty kóz jaýyn alady. Senat pen Májilistiń birlesken jınalystary ótetin ǵımaratta bul kúnderi alystan men mundalap turady.«Interkontınental» jáne «Fıntrako - Komfort» qonaq úıleri, «Ál - Farabı», «Samal» atty shaǵyn aýdandar iske qosyldy.
İV. Sózdik jumysy
saraı – dvores
qonaq úı – gostınısa
keshen – kompleks
ult – nasıonalnost
jas – molodoı (- aıa, - oe)
orys – rýsskıı (- aıa)
V. Mátinmen jumys
Osy ýaqytqa deıin Qazaqstan Respýblıkasynda tórt astana boldy. Birinshi astanasy – Orynbor qalasy, ekinshi astanasy – Qyzylorda qalasy, úshinshi astanasy – Almaty qalasy, tórtinshi astanasy – Astana qalasy. 1998 jyldan bastap Aqmola Astana qalasy dep ataldy.
Mátin boıynsha suraqtar
1. Qazaqstan Respýblıkasynda neshe astana bolǵan?
2. Birinshi astanasy qaı qala?
3. Ekinshi astanasy qaı qala?
4. Úshinshi astanasy qaı qala?
5. Tórtinshi astanasy qaı qala?
6. Aqmola qalasynyń ataýy qaı jyly Astana qalasy bolyp ózgertildi?
Tapsyrmalar
● Qazaqstan astanalarynyń ataýlaryn terip jazyp, býynǵa ból. Býyn túrlerin anyqta.
● Mátin mazmunynan 5 jýan býyndy sózderdi terip jaz.
● Astana sózine fonetıkalyq taldaý jasa.
Vİ. Sergitý sáti
Vİİ. Bekitý
1. Sózjumbaqty sheshý
2. Suraqtarǵa jaýap berý
1. Astananyń burynǵy ataýy.
2. Qazaqstannyń úlken qalalarynyń biri.
3. Astananyń sımvoly.
4. Qazaqstan Respýblıkasynyń úshinshi astanasy.
5. Almaty qalasynyń burynǵy ataýy.
6. Qazaqstannyń munaıly astanasy.
Vİİİ. Úıge tapsyrma
Sózderdi býynǵa bólip jazý. Býyn túrlerin ajyratý.
İH. Baǵalaý
№ 3 mektep - gımnazıasy orys synyptaryndaǵy
qazaq tili páni muǵalimi Iýsýpova Aınýr Madenıetovna
Gramatıkalyq taqyryby: Býyn
Leksıkalyq taqyryby: Qazaqstannyń astanasy
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: Oqýshylarda úndestik zańy týraly túsinik qalyptastyrý. Býyn túrlerin ajyrata bilýge úıretý. Sóılesim áreketteri arqyly oqýshylardyń sóıleý qabiletin jetildirý.
Damytýshylyq: Oqýshylardyń aldyńǵy ótken sabaqtardy qaıtalaı kelip, sol arqyly tilderin, oı - óristerin keńeıtý, leksıka – gramatıkalyq tapsyrmalar arqyly sóıleý daǵdylaryn damytý.
Tárbıelik: Týǵan eline, jerine súıispenshiligin damyta kele, otansúıgishtikke tárbıeleý.
Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi. Amandasý. Synypty túgendeý.
İİ. Úı tapsyrmasyn suraý
3 – tapsyrmany tekserý. Suraqtarǵa jaýap berý.
1. Qazaqstan qandaı memleket?
2. Qazaqstanda neshe oblys bar?
3. Úlken qalalaryn ata.
4. Sen qaı oblysta turasyń?
5. Oblys ortalyǵy qaı qala?
İİİ. İzdenis kezeńi. Jańa sabaqqa beıimdeý.
1. Orynbor qalasy
1920 - 1922 j. j.
Orynbor (1938 — 57 jylǵa deıin Chkalov) — qala, RSFSR - diń Orynbor oblysynyń ortalyǵy (1934 jyl¬dan). Jaıyq ózeniniń boıynda, Sakmar ózeniniń Jaıyqqa quıylysyna jaqyn jerge ornalasqan. Samara, Aqtóbe, Orsk qalalaryna baratyn temir jol toraby. Halqy 800 myń adam (1998) bolǵan edi. Orynbor alǵashynda qazirgi Orynbor qalasynyń ornyna 1735 j. qamal retinde salyndy, aty da Op ózeniniń atyna baılanysty qoıylǵan. Qazirgi ornyna 1743 j. kóshirildi.
Orynbor 1920 — 22 j. Qazaq ASSR - iniń astanasy boldy. Sovet ókimetiniń alǵashqy jyldarynda qazaq ıntellıgensıasynyń edáýir bólegi Orynbordyń oqý oryndarynda oqyp, bilim aldy. Qala 1930 jyl¬dan jedel qarqynmen órkendep keledi. Aýyl sharýashylyq, medısına, pedagogtyq ınstıtýttar, arnaýly orta bilim beretin oqý oryndary, drama, mýzykaly komedıa, tatar teatrlary, fılarmonıa, ólketaný jáne beıneleý óneri mýzeıleri bar.
2. Qyzylorda qalasy (Aqmeshit)
1922 – 1929 j. j.
Qyzylorda, Aqmeshit — Qazaqstannyń ońtústik bóligindegi iri qala, Qyzylorda oblysynyń ákimshilik, mádenı jáne ekonomıkalyq ortalyǵy. Syrdarıa ózeniniń (tómengi aǵysynda) oń jaǵyna ornalasqan. Qyzylorda 1853 jylǵa deıin Aqmeshit bolyp atalyp, qoqandyq shaǵyn qamal boldy. Aqmeshittiń salynýy týraly eki udaı pikir bar. ¬ Onyń birinde Aqmeshit Qoqan handyǵynyń qamaly retinde 1820 jyldyń shamasynda salyna bastady delinse, ekinshisinde 1817 j. shamasynda, qoqandyq qamal Aqmeshit salyna bastady delingen. Oktábr sosıalısik revolúsıasyna deıin qala Túrkistan ólkesi, Syrdarıa oblysynyń ýez ortalyǵy boldy. Revolúsıadan keıin Aqmeshit aty qaıtadan qalpyna keltirildi de, al 1925 jyldan bastap Qyzylorda atala bastady. 1926 - 1929 jyldary Qyzylorda Qazaq ASSR - iniń astanasy boldy. Qyzylorda jalpy bilim beretin 30 - dan astam mektep, pedagogıkalyq ınstıtýt, birneshe orta arnaýly oqý oryndary, N. Bekejanov atyndaǵy qazaq drama teatry, oblystyq tarıhı - ólke taný mýzeıi t. b. bar.
3. Almaty qalasy (Vernyı)
1929 – 1997 j. j.
Qazaq ASSR - iniń astanasy (1929 - 1936 jj), al 1936 jyldan bastap Qazaq SSR - nyń astanasy boldy. Respýblıkalyq deńgeıdegi qala. Respýblıkanyń saıası, ekonomıkalyq, ǵylymı jáne mádenı ortalyǵy, basty transport toraby. İle Alataýy jotasynyń soltústik betkeıiniń 900 m - ge deıingi bıiktiktegi etegin ala, Úlken jáne Kishi Almaty ózenderiniń ysyryndy konýsynda ornalasqan. Tóńireginiń tabıǵaty óte kórkem. Almaty — dúnıe júzindegi eń kógal qalalardyń biri Almaty qalasy – Qazaqstan Respýblıkasynyń mádenıetti jáne sáýletshilik ortalyǵy. Ol – óte ádemi, kórkem, ásem jáne úlken qala. Almatyda Úlken Almaty, Kishi Almaty ózenderi bar. Medeý muz aıdyny Almatyǵa jaqyn. Almaty kósheleri túzý jáne keń. Keń kóshelerde mashınalar, avtobýstar, tramvaılar, troleıbýstar júrip jatyr. Almaty – eldiń sport ortalyǵy. Almatylyqtar men qalamyzdyń meımandaryna bes stadıon, báıge alańy, teńiz deńgeıinen 1700 m bıiktiktegi Medeý muz aıdyny men aspaly terbelmeli joldary bar, teńiz deńgeıinen 2200 - 2780 m bıiktigindegi asa kúrdeli shańǵy joldary bar taýdaǵy Shymbulaq shańǵy kýrorty aıqara esigin ashady.
4. Astana qalasy (Aqmola)
Astana (1998 jyldyń 6 mamyryna deıin — Aqmola) 1997 jyldyń 10 jeltoqsanynan bastap Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdentiniń Jarlyǵymen jáne Qazaqstan Respýblıkasy Parlamentiniń qoldaýymen elimizdiń ortalyǵy, astanasy bolyp tarıhqa endi. 1998 jyldyń 10 maýsymynda Qazaqstannyń jańa astanasynyń halyqaralyq prezentasıasy bolyp ótti. 1992 jyly qalaǵa burynǵy óz atyn qaıta bergennen soń Aqmola atala bastaǵan edi. Qaraótkel, Aqmola, Selınograd, Astana qalasy – Qazaqstan Respýblıkasynyń qazirgi ortalyǵy. Saryarqanyń soltústik bóliginde, dalalyq zonada, Esil ózeniniń bıik oń jaǵasynda ornalasqan. Astanada Ulttyq mýzeı, birneshe bıznes - ortalyqtary, akvapark, etnopark, Ulttyq kitaphananyń bólimshesi tárizdi mádenı - ǵylymı ǵımarattar boı kóterip úlgerdi. Munda oqý oryndary ósedi dep kútilýde. Qazirdiń ózinde Eýrazıa ýnıversıtetinde myńdaǵan stýdentter bilim alýda.
1998 jyly qalanyń ınfraqurylymyn kóterý úshin Astanaǵa «Gúlder» memlekettik bıshiler ansambli, fólklorlyq «Sazgen» ansambli kóshirildi.
Parlament jáne Úkimet úıleri turǵyzyldy. Elbasynyń rezıdensıasynyń kók kúmbezdi ǵımaraty kóz jaýyn alady. Senat pen Májilistiń birlesken jınalystary ótetin ǵımaratta bul kúnderi alystan men mundalap turady.«Interkontınental» jáne «Fıntrako - Komfort» qonaq úıleri, «Ál - Farabı», «Samal» atty shaǵyn aýdandar iske qosyldy.
İV. Sózdik jumysy
saraı – dvores
qonaq úı – gostınısa
keshen – kompleks
ult – nasıonalnost
jas – molodoı (- aıa, - oe)
orys – rýsskıı (- aıa)
V. Mátinmen jumys
Osy ýaqytqa deıin Qazaqstan Respýblıkasynda tórt astana boldy. Birinshi astanasy – Orynbor qalasy, ekinshi astanasy – Qyzylorda qalasy, úshinshi astanasy – Almaty qalasy, tórtinshi astanasy – Astana qalasy. 1998 jyldan bastap Aqmola Astana qalasy dep ataldy.
Mátin boıynsha suraqtar
1. Qazaqstan Respýblıkasynda neshe astana bolǵan?
2. Birinshi astanasy qaı qala?
3. Ekinshi astanasy qaı qala?
4. Úshinshi astanasy qaı qala?
5. Tórtinshi astanasy qaı qala?
6. Aqmola qalasynyń ataýy qaı jyly Astana qalasy bolyp ózgertildi?
Tapsyrmalar
● Qazaqstan astanalarynyń ataýlaryn terip jazyp, býynǵa ból. Býyn túrlerin anyqta.
● Mátin mazmunynan 5 jýan býyndy sózderdi terip jaz.
● Astana sózine fonetıkalyq taldaý jasa.
Vİ. Sergitý sáti
Vİİ. Bekitý
1. Sózjumbaqty sheshý
2. Suraqtarǵa jaýap berý
1. Astananyń burynǵy ataýy.
2. Qazaqstannyń úlken qalalarynyń biri.
3. Astananyń sımvoly.
4. Qazaqstan Respýblıkasynyń úshinshi astanasy.
5. Almaty qalasynyń burynǵy ataýy.
6. Qazaqstannyń munaıly astanasy.
Vİİİ. Úıge tapsyrma
Sózderdi býynǵa bólip jazý. Býyn túrlerin ajyratý.
İH. Baǵalaý
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
