InfoHub Logo

Qazaqstan osy ýaqyt aralyǵynda kóptegen kúrdeli ózgerister men syndarly shaqtardy bastan keshirip keldi. Óz basyna otaý tigip, irgeli memleket bolý jolynda saıası, ekonomıkalyq, áleýmettik, rýhanı damýdyń túrli reformalary jasalyp, jaqsyly-jamandy jetken jetistikteri de az emes. Deı turǵanmen, keıbir múddeli toptar (syrtqy halyqaralyq deńgeıde Qazaqstannyń damyp, órkendeýine qarsy alpaýyt kúshterden bastap qara basynyń qamyn kúıittep aqsha tabý jolyna túsken alaıaqtarǵa deıin) órkenıet satysynan qalǵysy kelmegen Qazaqstandy aıaqtan shalyp, etekten tartatyn kezderi de az emes. Solardyń biri, din atty rýhanı qundylyqtyń atyn jamylyp, sol qundylyqpen aırandaı uıyp otyrǵan halyqqa iritki salýdy kódeıtin toptardyń el aýmaǵynda áreket jasaýy. Bul áreketter ádette dástúrden tys dinı aǵymdardyń ókilderi tarapynan júrgizilip, ózindik bir múddege negizdelip qurylady. Ondaı dinı aǵymdardyń basty sıpattarynyń biri mısıonerlik bolyp, maqsattary boıynsha mynandaı túrlerden qurylady:

1. Saıası,

2. Ideologıalyq,

3. Ekonomıkalyq.

Bul maqsattarlyń árqaısysy deńgeıleri ártúrli bolsa da, qoǵam men memleket turǵysynda qaterli bolyp tabylady. Saıasat - bılik pen ókim júrgizý úshin dindi qural retinde paıdalanǵysy kelse, ıdeologıalyq turǵyda beıǵam jatqan jurtqa dinı arazdyq salyp, olardyń ózara qyrqysqanyn qamtamasyz etý belgili bir múddeli top úshin tıimdilikterdi júzege asyrýǵa múmkindik beredi. Al ekonomıkalyq múdde, HH ǵasyrdyń orta sheninde Amerıkada saentologıa shirkeýiniń negizin qalaýshy R. Habbard «eger baıyǵyń kelse din oılap tap» dep aıtqandaı – dinniń atyn jamylyp, naryq zamanynda aqsha men paıda tabýdy bildiredi. Osy qubylystardyń aldyn alý úshin zertteý jumystarynyń nátıjesinde, din atyn jamylǵan keıbir kertartpa kúshterdiń din taratýdaǵy tehnologıalary men tásilderin saraptap kóreıik.

2. Dástúrden tys dinı aǵymdardyń din taratýynyń negizgi satylary

Sanany manıpýlásıalaý (sanany basqarý) adamnyń erkin, onyń sanasyn, oıyn, sezimin basyp-janshyp basqarý. Toptan shyǵýǵa múmkindik beretin qarjylaı, jeke jáne qoǵamdyq resýrstardan aıyrylyp, qulǵa aınalýy.

Sanany basqarý ádisteri adamnyń tulǵalyq qasıetterin fızıkalyq (toıyp tamaqtanbaý, uıqy qanbaý, aýyr jumys jáne t.b.), psıhıkalyq (tulǵanyń ózindik ereksheliginiń joıylýy, is-árekettegi jáne oı-óristegi synı pikirdiń bolmaýy), aqyl-parasat (dástúrden tys dinı aǵymdarǵa qatysy joq basqa bilimderdiń tutasyp bólektenýi) jáne áleýmettik (qarym-qatynas jasaýǵa degen qabylettiń joıylýy, qoǵamǵa qatysty dushpandyq qarym-qatynastyń ornyǵýy) turǵydan joıý arqyly júzege asyrylady.

Dástúrden tys dinı aǵymdardyń din taratýynyń negizgi satylary tórt bólimnen quralady jáne ár kezeńniń shartty túrde óziniń maqsaty, psıhologıalyq ádis-tásilderi bolady :

1. Óz qatarlaryna tartý.

Qamqorlyq kórsetý, kóńil bólý, kýrdeli suraqtarǵa qarapaıym, ári túsinikti  jáne qyzyqtyryp jaýap berý (ómir, ólim, aýrý jáne t.b.). Kóptegen ýádelerdi (baqytqa kenelý, bostandyq, bilim jáne t.b.) úıip-tógip bere otyryp, syrtqy álemniń qatygezdigine qarsy qoıady.

2. Synı oılaýdy jáne tulǵalyq sanany beıtaraptandyrý.

«Rýhanı» jáne fızıkalyq jattyǵýlardy oryndaý arqyly izgilikke qol jetkizý múmkindigin aıtý arqyly bos ýaqyt qaldyrmaı adamdy qajytady (uzaq jumys kúni, dárister, úılerge, qoǵamdyq oryndarǵa barý (din tartý úshin), medıtasıa, qulshylyqtar atqarý, qarjy jınaý (sadaqa), durys tamaqtanbaý, uıqy qanbaý, oılanyp, adamnyń ózine-ózi esep berýine, synı oı qadyptastyrýǵa kedergi keltiredi).

Medıtasıa, monotondy áýender, qaıtalanatyn áreketter olardy jıi qoldanǵan sátte oılaý prosesin baıaýlatyp, joǵary deńgeıdegi ózderin sendirýge alyp keledi. Sóıleý máneri men sózderdi qoldaný ózgeriske ushyrap syrtqy álemnen oqshaýlanady.

3. Syrtqy áleýmettik qatynastardy toqtatý.

Syrtqy álemmen qatynas shekarasy naqty belgilenedi (ol qurý men quldyraý ortasy retinde sıpattalady):

Medısına – paıdasyz;

Psıhıatrıa – qaýipti;

Basqa dinder – dalǵan adastyrýshy;

Saıasat – eskiniń sarqynshaǵy;

Otbasy men memleket – qutqarylýǵa kedergi keltirýshi jáne t.b. sanalyp osy dinı aǵym músheleri olardan táýelsiz sanalady.

Osy saty barysynda eń aldymen teristeletini ol adamnyń ózi qorshaǵan ortasy, otbasysy, týystyray men jaqyn dostary (dinı senimdi ustanbaǵany úshin ata-anany dinsiz dep tanyp odan jeriný, dinı kemeldenýge kedergi keltiredi dep bala-shaǵasynan, jaqyndarynan bas tartý jáne t.b.)

Syrtqy álemdi naqty eki polıske, aq pen qara, zulymdyq pen jaqsylyq, dos pen dushpandep ajyratý arqyly óziniń senimindegini dos tutyp, senimdegi emes basqalardy dushpan qylýǵa baǵdar berý júrgiziledi.

Syrttan keletin barlyq aqparat teristelip, kúmánǵa ushyraıdy. Barlyq sektany teráisteıtinder qaralanyp, qaýipti sanalady. Adam osyǵan deıingi barlyq qundylyqtardan ajyratylady (otbasy, dostary, ulty, dástúri, senimi, memlekettik ustanymy jáne t.b.).

4. Qoǵamǵa qaıta oralýdyń múmkin emestigi. Qaıtar jol joq!!!

Adamnyń bútindeı alǵanda dinı aǵymǵa táýeldi bolyp qalýy. Qatań tártip arqyly, ashyq jáne senim turǵysynan qaterler tóndirý arqyly, jazalaý men marapattaý jolymen, árdaıymǵy kinálilik pen qorqynysh sezimi arqyly adamdardy basqarýy, syrtqy álemnen oqshaýlanýymen top aldyndaǵy kúnálilik jaýapkershiligi, óziniń túkke turǵysyzdyǵyn seziný olardyńsol senimde qalyp, qatarda júrýin qamtamasyz etedi.

Baqyt, bostandyq, baılyq pen bilim eger adam sol jolda qalsa, ýaqytsha zardabyn shekse sózsiz bolatyndyǵyn ýáde etedi. Áne mine dep saǵym tárizdi senimge adamdardy baılap qoıady.

Osyndaı 4 kezeń barysynda adam sanasyn ýlap, sektalyq senimge adamdardy baılap qoıady.

3. Dástúrden tys dinı aǵymdardyń dinge tartý tehnologıalary

Joǵaryda kórsetilgen dinge kirgizý satylarynyń barysynda dinı aǵymdy taratýshylar óz tarapynan ártúrli tehnologıalardy, sanany ózgertýdiń, ony basqarýdyń nesheme túrli ádisterin qoldanady.

1. Neırolıngvıstıkalyq baǵdarlamalaý. Ártúrli ádebıetter, broshúralar, dárister, vıdeolar barysynda adam sanasyna aqparatty tikeleı beısanalyq turǵysynan jetkizýge baǵyttalǵan tásilder.

2. Psıhologıalyq trenıńtik ádister. Dáris barysynda adam sanasyn aýyspaly kúıge túsyretin ártúrli psıhologıalyq trenıńtik ádisterdi qoldaný.

3. Transqa engizý. Ártúrli dinı rıtýaldar, toptyq dinı rásimder, rıtmdik mýzyka, óleń aıtýlar jáne t.b. arqyly adamnyń esin aýdarý.

4. Gıpnoz jasaý. Arnaıy daıyndalǵan adamdar dinı úgit jasaý barysynda damdardy gıpnozǵa kirgizý arqyly, olardyń sanalyq erkin basqarýǵa múmkindik alýy.

5. 25 qadr tehnologıasy, bir mezettik jarq etken kórinis arqyly adamdardyń beısanalyq qyzyǵýshylyǵyn oıatý.

Sonymen qatar adamdardyń sanasyn basqarýǵa, olardyń synı oılaý múmkindikterin azaıtý úshin dinı úgit-nasıhat júrgizý barysynda ártirli psıhotropty ónimderdi paıdaalaný júrgiziledi (aerozol túrindegi aýaǵa sebý, sýǵa nemese taǵamǵa esirtkilik zattar qosý, túrli táttilik ónimderge psıhotropty zattardy aralastyrý jáne t.b.)

2011 jyldan bastap dinı birlestikterge qatysty QR zańy túbegeıli ózgerip, dinı aǵymdarǵa baılanysty talaptar kúsheıtilgennen keıin, qaıta tirkeýden ótpegen kóptegen dinı aǵymdar ózderiniń qyzmet etý baǵdaryn basqa arnaǵa ózgertti. Olar endi din taratýdyń basqa joldaryn qarastyra otyryp,

• psıhologıalyq saýyqtyrý ortalyqtaryna;

• maskúnemdik pen esirtkilikten saýyqtyrý uıymdaryna;

• til úıretý kýrstaryna;

• Ártúrli semınar –trenıńer ótkizetin bıznes kýrstarǵa;

• Jazǵy lagerlerge jáne t.b. qoǵamdyq nemese qaıyrymdylyq ortalyqtaryna aınala bastady.

Joǵaryda kórsetilgen qysqasha aqparattardyń kómegimen, adam ómiri men múlkine qurylǵan qaqpannyń shyrmaýyn tanyp bilýge jáne qutylý amaldaryn jasaýǵa múmkindik bolady. Adamnyń ózindik bolmysyn nyǵaıtýy men tanym keńistigin ulǵaıtýy arqyly bundaı kertartpa áreketterden saqtanýǵa bolady, ol úshin adamnyń kózi ashyq, kókiregi oıaý bolǵany abzal.

Ismagambetova Z.N., fılos.ǵ.d., profesor Kanagatov M.K. Ál Farabı at. QazUÝ 2 kýrs doktoranty

---