InfoHub Logo

İ. Sabaqtyń taqyryby: Denelerdiń ózara árekettesýi. Deneniń massasy
İİ Sabaqtyń maqsaty:
a) Bilimdiligi: Oqýshylarǵa deneniń ózara árekettesýi dene massasy jáne onyń ólshem birlikteri, deneniń massasyn anyqtaý tásilderi týraly túsinik berý.
á) Damytýshylyǵy: Mysaldar keltire otyryp, oqýshy oıyn damytý, ǵylymı oı qorytyndylaryn jasaýǵa jeteleý. eńbekke baýlý, jaýapkershiligin arttyrý, ǵylymı dúnıetanymyn qalyptastyrý
b) Tárbıeliligi: eńbekke baýlý, oqýshylardy izdenimpazdyqqa, uıymshyldyqqa tárbıeleý
İİİ. Sabaq túri: Jańa taqyrypty meńgertý.
İV Sabaq ádisi:
V Qural – jabdyqtar: Int. Taqta, tarazy, elektrondyq oqýlyqtar.
Vİ Pánaralyq baılanys: Tarıh

Vİİ Sabaq barysy
1) Uıymdastyrý
2) Úı tapsyrmasyn tekserý « İİ taraý qorytyndysy»
3) Jańa taqyrypty baıandaý
4) Esepter shyǵarý
5) Bekitý
6) Baǵalaý
7) Qorytyndy
8) Úıge tapsyrma berý

1) Uıymdastyrý kezeńi: Oqýshylarmen sálemdesý, sabaqqa daıyndyqtaryn qarap shyǵarý: Oqýshylardyń nazaryn sabaqqa aýdarý.
2) Úı tapsyrmasyn suraý:
Qoıylatyn suraqtar

1) Mehanıkalyq qozǵalys degenimiz ne?
2) Materıaldyq núkte degenimiz ne?
3) Qozǵalys traektorıasy
4) Oryn aýystyrý
5) Birqalypty qozǵalys d/z ne?
6) Birqalypty emes qozǵalys d/z ne?
7) Jyldamdyq
8) Inersıa
Inersıany qımylmen kórsetý
Oqýshylar kózderi jumýly, erkin otyrady.
Meniń aıtqanymdy muqıat tyńdap, qımylmen kórsetip otyryńdar. Ol senderdiń suraqqa jaýaptaryń bolady.
1). Bárimiz avtobýs ishinde otyrmyz. Avtobýs ornynan julqyna tartylyp qaldy, tepe - teńdik buzyldy. Sonda qalaı qımyldaımyz. Qaı jaqqa qısaıdyq?
2). Uzyn jolmen avtobýs zýlap keledi. Ol birqalypty qozǵalady. Kenet tejeldi qalaı qımyldaımyz?
3). Birqalypty kele jatqan avtobýs ońǵa qaraı tez buryldy, qalaı qımyldaımyz?

İİİ. Jańa materıaldy meńgertý:
Sýrettermen jumys.
Ótken sabaqta biz denelerdiń ózara árekettesýi týraly aıtqan bolatynbyz.
Mine osy sýrette deneler bir - birimen áreket etkende olardyń qozǵalys jyldamdyqtary ózgeredi.
Mysaldar 64 - shy sýret
Denelerdiń ózara árekettesýin baqylaı otyryp, árekettesý kezinde bir deneniń jyldamdyǵy kóbirek, 2 - shi deneniń jyldamdyǵy az ózgeretinin kórýge bolady. Mysaly: rolıkti kónkı kıip turǵan kishirek jáne áreketeý eki bala birin – biri ıterip jibergende, ıaǵnı áreketteskende kishirek bala eresekteý balaǵa soǵylǵanda edáýir tez qozǵalady. Osy mysaldardan jyldamdyqtyń ózgertý qabiletin sıpataıtyn fızıkalyq shamany engizý qajet bolady.

İ. Deneniń ózara áreketteý kezinde jyldamdyqtardyń ózgerý dárejesin anyqtaıtyn fızıkalyq shamaǵa massa jatady. Ony m árpimen belgileıdi.
Mysaldar keltirý
Kitapta 65 a, á, b sýret jáne ınt. taqtadan demonstrasıa kórsetý.

S1=2S2
V_1=S_1/t
V_1=〖2S〗_2/t t=S_2/V_2
v_1=〖2S〗_2*v_2/S_2 =2v_2
Tájirıbelerden mynadaı qorytyndy:
Eki deneniń massasynyń qatynasy olardyń ózara árekettesýi kezinde tynyshtyq kúıinen shyqqanda alatyn jyldamdyq qatynasyna keri proporsıonal bolady.

m_1/m_2 =v_2/v_1
Massanyń ólshem birligi retinde ( Sİ) júıesinde kılogramm (kg) alynǵan
Bul – platına men ırıdııdiń qorytpasynan quıyp jasalǵan sılındr etalondyq (úlgi) girdiń massasy. Bul úlgi Parıj qalasynyń janyndaǵy Sevr qalasyndaǵy etalondyq murajaıda saqtaýly (66 sýret)

İİ. Dene massasyn deneniń árekettesýi arqyly emes tarazyǵa tartyp ólsheýge de bolady.
Tarazymen tanysý. Tarazynyń birneshe túrleri bolady. Tarazynyń túrlerimen, qaı jerde qandaı tarazy qoldanylatyny týraly aıtyp ketý.
Massanyń ólshem birlikteri
1g =0, 001 kg 1 kg =1000 g 1 kg =1000000 mg
1 t = 1000 kg 1 kg =0, 01 s
Baıyrǵy salmaqtyń ólshem birlikteri týraly málimet berý.
Tıtimdeı, tıtteı.
Tınaqtaı, tyrnaqtaı.
Oımaqtaı.
Shúıkedeı – urshyqqa yńǵaılanyp shıyrshyqtalǵan júndeı.
Bir japyraq – bir julym.
Bir jutym – aýyz toltyryp bir isherlik (sý, sút, t. b.).
Bir shaınam – aýyzǵa bir salar (taǵam).
Qadaq – 200 gram (keıbir ádebıette 400 gr.).
Bir qap (un, qant) – 50 - 60 kg.
Bir arqa (júk) – 45 - 50 kg.
Naıza qap, qanar – 70 - 80 kg.
Put – 16 kg, jýyq.
Massa – edáýir kúrdeli fızıkalyq shama.
Sonymen ony bir taqyrypta tolyq qarastyryp shyǵý qıyn.

İİİ. Denelerdiń massasyn formýla arqyly anyqtaý.
Mysaly: Planeta juldyz sıaqty alyp deneniń nemese óte kishkentaı bólshekterdiń massasyn tarazyǵa tartyp ólsheı almaımyz.
Biraq olardyń massasy anyqtalǵan
Mk=1, 99·1030 kg m=9, 1093897·10 - 31 kg
Mundaı deneniń massasyn qalaı anyqtalǵanyn fızıkany ári qaraı oqyǵanda tanysasyńdar.
Esepter shyǵarý
1. Shybyn qanatynyń massasy 0, 00005 g=0, 00000000 5 kg
2. Tenıs dobynyń massasy 2, 5 g=0, 0025 kg
3. Fýtbol dobynyń massasy 400 g=0, 4 kg
4. Avtomobıldiń massasy 1, 45 t=1450 kg
Úıge tapsyrma
Baǵalaý
Qorytyndy