InfoHub Logo

Qazir ol doktor Karl Kokoshko.

Bul adamdy men bilgeli biraz jyl. Alǵashqy tanystyq bylaı bastalyp edi...

1963 jyldyń jaz aıy. Gazettiń qarbalas jumysymen otyrǵanmyn. Respýblıka Jýrnalıser Odaǵy basqarmasynan telefon soqty.

— Siz bizge kelip kete alasyz ba? GDR- den kelgen bir jýrnalıs óte jolyqqysy keledi.

— Jaıshylyq pa?

— Kelesiz ǵoı. Bilesiz.

Túski úzilis kezi. Kún ystyq. Terlep-tepship Jýrnalıser Odaǵyna kelsem etjendi qyzyl-sary jigit otyr eken. Meni degbirsizdene kútken adamǵa uqsaıdy. Ornynan atyp turdy.

— Qoshqarbaev jóninde jazyp júrgen jýrnalıs siz be?

— Iá, men edim. Ony qaıdan bilesiz?

— Sizdi maǵan syrtyńyzdan osy arada tanystyrdy. Men Qoshqarbaevty izdep júrmin. Onyń Almatydan tabylǵany qandaı ǵajap boldy. Qazir úıinde me eken?

Nemis myqty menen oryssha ájeptáýir sóıleıdi. Ekeýmiz tilmashsyz - aq túsinisip jatyrmyz.

— Qoshqarbaevty nege izdep júrsiz?

— Ol uzaq tarıh. Tapqanymdy aıtsańyzshy.

GDR azamaty ári qaraı taǵy sóılep ketti.

— Meniń atym — Karl. Famılıam — Kokoshko. Ákemniń aty Vılgelm.

German Komýnıstik partıasynyń múshesi bolǵan. Fashıser soǵys kezinde azaptap óltirdi. 1945 jyly fashızm quryǵanda men 16 jastaǵy ǵana bala edim. Ózińiz jaqsy bilesiz, biz sekildi talaı nemistiń kózi shyn ashyldy ǵoı. German Demokratıalyq Respýblıkasy dúnıege keldi. Múlde jańa ómir bastaldy. Nemis halqynyń súıegine fashızm salǵan qara tańbany tazartý, Ernest Telman nusqaǵan jolmen júrgisi kelgen nemisterdiń kep bolǵanyn dáleldeý, sony tarıhqa tanytý — mine, basty mindet osy boldy.

Bala bolsa da osy mindetke úles qosýdy arman ettim. Ákemniń ósıeti de solaı bolatyn. Jýrnalısik mamandyqty tańdaýym da beker emes-ti. Aqıqatty da, asyl paryzdy da jazýdy maqsat tuttym. Qasymyzda taǵy bir Germanıa — FRG turǵynda ol mindetti oryndaýdyń óte kúrdeli ekenin túsinetin bolarsyz. Ideıalyq kózqaras, senim ǵana emes, jurtty ılandyra bilý sheberligi de tarazyǵa túsedi.

Sondaı tynymsyz kúnderdiń birinde, elýinshi jyldardyń aıaq kezinde, 1945 jyly maı aıynda antıfashıstterdiń shyǵarǵan bir lıstovkasy qolyma tústi. Ony oqyp otyryp qaıran qaldym. Lıstovkada reıhstagty alǵash kimderdiń alǵany jazylypty. «Bul olarǵa ne úshin kerek bolǵan eken, fashızmniń qarǵys atqan ordasyna birinshi jetkenderdi nemister de bilsin degen ǵoı».

Osyndaı oı kelip sol lıstovkany boıtumardaı saqtap júrdim. Onda sizdiń Qoshqarbaevtyń aty bar.

— Qazir ol lıstovka bar ma, — dedim men de degbirsizdenip.

— Bolǵanda qandaı!

Karl portfeliniń túbinen jamaý-jamaý sarǵysh qaǵazdy aldy. Asa bir aıaýly dúnıedeı orap salyp qoıypty. Nemis árpimen basylǵan.

— Oqyńyzshy!

Ol nemissheden orys tiline birden aýdardy. «Umytylmas faktiler. Reıhstagqa birinshi bolyp leıtenant Qoshqarbaev jáne qyzyl ásker Býlatov jetti, olar jeńis jalaýyn tikti. Al Reıhstagtyń ústine jeńis týyn tikken Egorov pen Kantarıa. Reıhstagtyń ishine birinshilerdiń qatarynda basyp kirgen Sánovtyń, Grıshenkonyń, Neýstroevtyń, Davydovtyń, Logvınenkonyń áskerleri»

Bul teksti men tanı kettim. Alǵash ol «Voın Rodıny» atty dıvızıa gazetiniń 1945 jylǵy 3 maıdaǵy nomerinde jarıalanǵan. Osyny aıtqanymda:

— Endeshe sol gazet antıfashıstterdiń biriniń qolyna túsken, olar nemis tiline aýdaryp jeke lıstovka etip shyǵarǵan, - dedi Karl. — Óıtkeni, keıin zertteý kezinde ańǵarǵanymdaı, antıfashıstter Sovet Armıasynyń jeńisi ataýlynyń bárin tezirek halyqqa jetkizýge tyrysqan. Ásirese Berlınde bul jumys meılinshe qatty júrgizilgen. Halyqty beker qyrylýdan saqtandyrǵan olar.

Basqalar sekildi Qoshqarbaev maǵan tarıhı adam sekildi kórindi, ony qaıdan tapsam eken dep armandadym! Famılıasyna qaraǵanda orys emes, áıteýir shyǵys ulttarynyń biri bolý kerek dep túıdim. Kórip otyrsyz, lıstovkada eshkimniń adresi, qaıdan ekeni jazylmaǵan ǵoı. Tek famılıa, sol famılıany saryla izdegenime, mine besinshi jyl. Sovet Odaǵyna osymen besinshi ret keldim. Tájikstanda, Túrkimenstanda, Ózbekstanda, Qyrǵyzstanda boldym. Baratyn jerim ólketaný mýzeıleri, Jýrnalıser Odaǵy. Mandytyp esh derek taba almadym. «Mundaı jan qalaısha belgisiz?». Meniń oıymsha jurt ony jaqsy bilýi kerek sıaqty. Joq, barǵan jerimnen esh derek tabylmady.

Sodan áýeli toryǵaıyn dedim. Shynymdy aıtsam, Qazaqstanǵa taǵy da esh nárse shyqpas dep kóńilsizdeý attanǵam.

Búgin, qonaq úıden shyǵyp, taǵy da ólketaný mýzeıin suradym. Meni parktiń ishindegi shirkeýge jiberdi. Ras, onda asa baı Ortalyq mýzeı bar eken. GDR- den keldim degen soń maǵan mýzeı qyzmetkerleri zor iltıpat kórsetip, túgel aralatty.

Otan soǵysy jaıly eksponattarǵa kelgende óz kózime ózim senbedim.

Kókten izdegenim jerden tabylǵandaı. İlýli turǵan portrettiń astyndaǵy jazýdy qaıta-qaıta oqydym. Raqymjan Qoshqarbaev. Tym degbirsizdenip ketkenimdi baıqaǵan mýzeı qyzmetkeri:

— Ol kisimen jaqsy tanys pa edińiz? Bizdiń erjúrek jerlesimiz, — dedi.

— Iá, ıá! — deppin qýanǵanymnan.

— Ol kisi qaıda turady?

Mýzeı qyzmetkeri adresin bilmegenine qysyldy da, Jýrnalıser Odaǵyna telefon soqty. Mine, sodan osynda keldim. Munda Raqymjandy bilmeıtin jan joq eken. Aqyry, mine, ózińizdi shaqyrtyp otyrmyz. Mundaı qýanbaspyn. Bes jylǵy eńbegimniń janǵanyn kórdińiz be? — «İstegen — tyndyrady, izdegen — tabady» degen ras eken. Qandaı ǵajap boldy.

Tanystyq osylaı bastalǵan bolatyn. Hat jazysyp, habar alysyp turǵanymyz bolmasa, sodan beri júz kórispegenimizge 16 jyl bolypty. Ol da mosqal tartqan. Ózi, áıeli — Marta doktorlyq dısertasıalaryn qorǵaǵan. Karl dúnıe júziniń 40 elin aralap úlgeripti. Bizdiń barlyq odaqtas respýblıkalarynda bolypty.

Mine, meniń aldyma tek Sovet Odaǵyn aralaǵan saparynan jazǵan bes kitabyn ákep qoıdy. «Qojanasyrdyń nemereleri» — 1967 jyly, «Orys ádebıeti men mádenıeti» — 1970 jyly, «Polk perzentteri» — 1974 jyly, «Soǵystan keıin meniń qalaı ómir súrgim keledi» — 1975 jyly, «Tánshanǵa soǵar jolda» — 1979 jyly shyǵarylǵan. Ár kitaptyń ishi toly túrli-tústi foto, bul da Karldyń óz jumysy.

Sońǵy «Tánshanǵa soǵar jolda» atty kitabyn maǵan maqtana korsetti. Túgel Qazaqstanǵa arnalǵan. Birinshi taraýy tyń, ondaǵy erlik jaıly. Qostanaı oblysynyń «Iskra» sovhozyndaǵy agronom Aleksandr Popovtyń ómiri arqyly nemis oqyrmandaryna tyńnyń dúbirli tynysyn jetkizgen. Ekinshi taraý bútindeı Mańǵyshlaqqa arnalypty. Onyń aptaǵan ystyǵyna qaramastan munaı baılyǵyn ıgerýshilerdiń erligi óz beınesin tapqan. Almatydaǵy ásem jerleriniń sýreti — V.I.Lenın atyndaǵy saraı, Dańq memorıaly, «Gúlder» ansambli, án shyrqap turǵan Roza Rymbaeva, Alataýdyń muz jartastary óz aldyna bir tóbe.

«Polk perzentteri» atty kitabynyń taǵdyry tipti qyzyq eken. Bir saparynda Uly Otan soǵysynda qansha polk perzentteri bolǵanyn bilgisi keledi. Osy oı aqyry solardyń sırek taǵdyrlary jaıly kitap týdyrady.

— Sizderdiń Mánshúk Mámetova, Álıa Moldaǵulova, Raqymjan Qoshqarbaevtaryńyz da sırek taǵdyrly adamdar, — dedi Karl kúlimdep. — Mine, olar týraly jazǵandarym. Nemis gazetterinde, jýrnaldarynda basylǵan maqalalardyń qıyndylaryn kórsetti. — Meni asa qyzyqtyrǵan ómir Satymbek Tóleshevtiń ómiri — dedi Karl odan ári. — Onyń maıdandaǵy, ásirese Polsha jerindegi erligi — bólek erlik. Satymbektiń qaıtys bolǵanyn habarlaǵanymda ol qatty qınaldy. Kitap fabrıkasyndaǵy kabınetinde túsirilgen sýretti kórsetip, «Mundaı adamdardyń qysqa jasaıtyny ókinishti» dedi Karl. Kokoshkonyń Almatyǵa kelgen sońǵy eki saparynda men demalysta bolyp, kezdese almaǵan edim. Jańaǵy derekterdiń barlyǵy sol saparlardyń jemisi eken. «Soǵystan keıin meniń qalaı ómir súrgim keledi» atty kitabynyń basty keıipkeri Belorýssıada týyp ósken Aleksandr Aleksandrovıch Ýlánov. Qazir Moskvada turady. Soǵys bastalǵanda 11 jasar bala ol. Taǵdyr ony partızandar qozǵalysynan bir-aq shyǵarǵan. Sonda baılanysshy bolǵan. — Karl Vılgelmovıch, sizdiń ylǵı sırek taǵdyrly adamdardy izdeıtinińiz nelikten?

— Myna dýaldyń nege turǵanyn biletin shyǵarsyz. Bul dýal - shekara. Bir qala eki dúnıege bólingen. Ar jaǵy Batys Berlın, ber jaǵy Shyǵys Berlın, Batys Berlınnen, FRG- den bizdiń ómirimizdi dattap, radıodan, teledıdardan nebir sumdyqty taratyp jatady. Osyǵan bizder, nemis komýnıseri, eń aldymen neni qarsy qoıýymyz kerek. Aqıqatty, ıdeıalyq senimdilikti. Al jańaǵy sırek taǵdyrly adamdardyń boıyndaǵy eń úlken qasıet — osy senimdilik. Endi túsinikti bolar olarǵa meniń nege qyzyǵatynym. Al sondaı senimdilikti ár adamǵa darytý, ásirese, bizdiń jaǵdaıda, ońaı sharýa ma? Joq, tipten de ońaı emes. Osyny SEPG- niń árbir múshesi tereń uǵynǵandyqtan da, sol jolda aıanbaı eńbek etetindikten de halyqty sońyna erte alyp otyr. Meniń túrli elderdi, onyń ishinde sizdiń eldi jıi aralaýym saıahatty súıetindigimnen emes, saıası kúresker retinde, ıdeologıa maıdanynyń jaýyngeri retinde ózimdi-ózim shyndaı túskim keletindikten.

Karl Kokoshkonyń «GDR-SSSR» dostyq qoǵamyndaǵy eńbegi jeke áńgime etýge turarlyq. Ol ózi túsirgen slaıdtardan slaıd fılm jasaıdy, senarıin jazady, GDR-dyń jıyrma azamaty 30 jyldyqqa baılanysty koǵamnyń «Qurmetti altyn belgisimen» nagradtalǵan. Solardyń biri — profesor Karl Kokoshko.

Karldyń turǵan úıi mýzeı ispetti. Júrgen jerinen ákelingen dúnıeler ret-retimen qoıylǵan. Árqaısysynyń ózindik tarıhy bar. 1969 jyly Latın Amerıkasy elderin aralaǵan saparyn ol bólekshe eske alady. Eńbekshilerdiń aýyr turmysyn, kapıtaldyń ezgisin.

---