Dóńgelektiń ızoperımetrlik qasıeti
Taqyryby: Dóńgelektiń aýdanyn tabý esepteri
Maqsaty: 1. dóńgelektiń aýdanyn tabý daǵdylaryn damytý, dóńgelektiń ızoperımetrlik qasıetin túsindirý;
2. durys úshburysh pen tórtburyshtyń aýdandaryn tabý esepterin oryndaı bilý, perımetrleri birdeı fıgýralardyń ishinde aýdany eń úlkeni dóńgelek bolatyndyǵyna kóz jetkizý;
3. oqýshylardy ulttyq qundylyqtardy baǵalaı bilýge tárbıeleý, matematıka páni arqyly halyqtyq pedagogıkany nasıhattaý, patrıottyq sezimderin damytý.
Búgingi tańda salt - dástúrimizdi, tól tarıhymyz ben mádenıetimizdi,
ulttyq muralarymyzdy nasıhattaýda ıgilikti ister atqarylýda. Osy oraıda oqýshylardy qyzyqtyratyn jaılar men tolǵandyratyn máseleler kóp - aq. Sondaı suraqtardyń bireýi - dóńgelektiń aýdanyn tabý esebinde kezdesedi. Máselen, úskirik aıaz ben aptap ystyqtan kóship - qonýǵa óte yńǵaıly baspanasy – kádimgi kıiz úıdiń tabany nelikten dóńgelek pishindi etip jasalǵan? Bul suraqqa jaýap berý úshin mynadaı esep shyǵaraıyq.
Perımetrleri birdeı bolatyn barlyq tórtburyshtardyń ishindegi aýdany eń úlken bolatyny – sharshy. Sol sıaqty perımetrleri birdeı bolatyn úshburyshtardyń ishindegi aýdany eń úlkeni – teń qabyrǵaly úshburysh.
Perımetrleri birdeı bolatyn sharshy, teń qabyrǵaly úshburysh jáne sheńberiniń uzyndyǵy osy perımetrlerge teń bolatyn dóńgelekterdiń aýdandaryn salystyraıyq.
Sharshy úshin: teń qabyrǵaly úshburysh úshin: al sheńber uzyndyǵy dep alamyz. Sonda, dóńgelektiń aýdany
Sharshy men teń qabyrǵaly úshburyshtyń aýdandarynyń aıyrmasyn qarastyraıyq:
demek
Endi dóńgelek pen sharshynyń aýdandaryn salystyraıyq: óıtkeni 4 - π > 0, demek.
Sonymen,
Mysal:
Iaǵnı, 61, 2 < 81=""><>
Sonymen, perımetrleri birdeı jazyq fıgýralardyń ishindegi aýdany eń úlkeni dóńgelek eken. Dóńgelektiń bul qasıeti onyń ızoperımetrlik qasıeti dep atalady. (isos – grektiń birdeı degen sózinen shyqqan)
Joǵarydaǵy eseptiń sheshimine kóz salsaq, ata - babalarymyz kıiz úıdi jasaýda onyń kóship - qonýǵa yńǵaıly, qatty soqqan jelge ornyqty bolýymen qatar tıimdilik turǵysynan da neǵurlym úlkenirek aýdandy qamtý jaǵyn da oılastyrǵan dep qorytyndy jasaýǵa bolady. Babalarymyzdyń dóńgelektiń ızoperımetrlik qasıetin bilgendigin rastaı túsetin taǵy da mynadaı dálelderdi keltirýge bolady:
- qazaqy ústelimiz ben et tartatyn tabaǵymyzdyń dóńgelek pishindi bolýy qazaq halqynyń qonaqjaılylyǵy men ústel basynda neǵurlym kóbirek adam otyrýyn kózdegen,
- kıiz úıdiń quramdas bólikteriniń biri shańyraqtyń negizgi atqaratyn qyzmeti – sol arqyly úıge jaryq túsedi, tútin shyǵady. Al jaryq meılinshe molyraq túsý úshin, sondaı - aq tútin múmkindiginshe tezirek shyǵý úshin ony ótkizetin fıgýranyń aýdany barynsha úlkenirek bolýy tıimdi ekeni túsinikti.
Maqsaty: 1. dóńgelektiń aýdanyn tabý daǵdylaryn damytý, dóńgelektiń ızoperımetrlik qasıetin túsindirý;
2. durys úshburysh pen tórtburyshtyń aýdandaryn tabý esepterin oryndaı bilý, perımetrleri birdeı fıgýralardyń ishinde aýdany eń úlkeni dóńgelek bolatyndyǵyna kóz jetkizý;
3. oqýshylardy ulttyq qundylyqtardy baǵalaı bilýge tárbıeleý, matematıka páni arqyly halyqtyq pedagogıkany nasıhattaý, patrıottyq sezimderin damytý.
Búgingi tańda salt - dástúrimizdi, tól tarıhymyz ben mádenıetimizdi,
ulttyq muralarymyzdy nasıhattaýda ıgilikti ister atqarylýda. Osy oraıda oqýshylardy qyzyqtyratyn jaılar men tolǵandyratyn máseleler kóp - aq. Sondaı suraqtardyń bireýi - dóńgelektiń aýdanyn tabý esebinde kezdesedi. Máselen, úskirik aıaz ben aptap ystyqtan kóship - qonýǵa óte yńǵaıly baspanasy – kádimgi kıiz úıdiń tabany nelikten dóńgelek pishindi etip jasalǵan? Bul suraqqa jaýap berý úshin mynadaı esep shyǵaraıyq.
Perımetrleri birdeı bolatyn barlyq tórtburyshtardyń ishindegi aýdany eń úlken bolatyny – sharshy. Sol sıaqty perımetrleri birdeı bolatyn úshburyshtardyń ishindegi aýdany eń úlkeni – teń qabyrǵaly úshburysh.
Perımetrleri birdeı bolatyn sharshy, teń qabyrǵaly úshburysh jáne sheńberiniń uzyndyǵy osy perımetrlerge teń bolatyn dóńgelekterdiń aýdandaryn salystyraıyq.
Sharshy úshin: teń qabyrǵaly úshburysh úshin: al sheńber uzyndyǵy dep alamyz. Sonda, dóńgelektiń aýdany
Sharshy men teń qabyrǵaly úshburyshtyń aýdandarynyń aıyrmasyn qarastyraıyq:
demek
Endi dóńgelek pen sharshynyń aýdandaryn salystyraıyq: óıtkeni 4 - π > 0, demek.
Sonymen,
Mysal:
Iaǵnı, 61, 2 < 81=""><>
Sonymen, perımetrleri birdeı jazyq fıgýralardyń ishindegi aýdany eń úlkeni dóńgelek eken. Dóńgelektiń bul qasıeti onyń ızoperımetrlik qasıeti dep atalady. (isos – grektiń birdeı degen sózinen shyqqan)
Joǵarydaǵy eseptiń sheshimine kóz salsaq, ata - babalarymyz kıiz úıdi jasaýda onyń kóship - qonýǵa yńǵaıly, qatty soqqan jelge ornyqty bolýymen qatar tıimdilik turǵysynan da neǵurlym úlkenirek aýdandy qamtý jaǵyn da oılastyrǵan dep qorytyndy jasaýǵa bolady. Babalarymyzdyń dóńgelektiń ızoperımetrlik qasıetin bilgendigin rastaı túsetin taǵy da mynadaı dálelderdi keltirýge bolady:
- qazaqy ústelimiz ben et tartatyn tabaǵymyzdyń dóńgelek pishindi bolýy qazaq halqynyń qonaqjaılylyǵy men ústel basynda neǵurlym kóbirek adam otyrýyn kózdegen,
- kıiz úıdiń quramdas bólikteriniń biri shańyraqtyń negizgi atqaratyn qyzmeti – sol arqyly úıge jaryq túsedi, tútin shyǵady. Al jaryq meılinshe molyraq túsý úshin, sondaı - aq tútin múmkindiginshe tezirek shyǵý úshin ony ótkizetin fıgýranyń aýdany barynsha úlkenirek bolýy tıimdi ekeni túsinikti.
You Might Also Like
-
Sabaqtyń taqyryby: İlıas Jansúgirov. «Anam tili», «Dombyra» óleńderi
