İlıas Jansúgirov «Anam tili», «Dombyra» óleńderi
Sabaqtyń taqyryby: İlıas Jansúgirov. «Anam tili», «Dombyra» óleńderi
Sabaqtyń maqsaty. İ. Jansúgirov ómiri men shyǵarmashylyǵynan qysqasha málimet berý, óleńniń mazmunyn meńgertý
Mindetteri.
1. Óleńniń oı – túıinin jan – jaqty asha otyryp, shyǵarmanyń ıdeıasyna kóz jetkizý
2. Ádebıet teorıasynan túsinik berý
3. Shyǵarmashylyqqa baýlý, halyq óneri týraly, ana tili týraly oqýshylardyń óz oıyn ashyq aıtyp, ózindik kózqarasyn qalyptastyrýyna yqpal etý
Sabaqtyń túri: damyta oqytý
Sabaqtyń ádis - tásilderi: suraq - jaýap, toptastyrý, shyǵarmashylyq, taldaý, óz pikirin aıtý, mánerlep oqý, baǵalaý paraǵy
Sabaqtyń kórnekiligi. Interbelsendi taqta, aqyn - jazýshylardyń portretteri, oqýlyq, baǵalaý paraǵy, qatty qaǵaz, marker, stıkerler
Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý
1. Sálemdesý (trenıń)
2. Oqýshylardy túgendeý
3. Baǵalaý paraqshasyn taratý
İİ. Qaıtalaý – oqý anasy
Úsh topqa qaǵaz, marker úlestirilip beriledi.
«Toptastyrý» ádisimen:
1 - top. S. Seıfýllınniń ómiri men shyǵarmashylyǵy
2 - top. B. Maılınniń ómiri men shyǵarmashylyǵy
3 - top. İ. Jansúgirovtyń ómiri men shyǵarmashylyǵy
Ár top óz basshysyn taǵaıyndap, qorǵaıdy.
Suraqtar:
1 - topqa: 1. Aqyn jastarǵa qandaı tilek aıtady?
2. Aqyn keleshekten ne kútedi?
2 - topqa. B. Maılınniń «Túıebaı» áńgimesi boıynsha.
1. Áńgime qalaı bastalady?
2. Aýyl balalarynyń aıtýynsha molda qandaı adam?
3. Portret degenimiz ne? Moldanyń portretin sıpattap aıt.
4. Túıebaı sabaqqa qalaı oqydy? Kishkentaı Túıebaı sabaqqa barǵan alǵashqy kúnnen - aq moldanyń qaharyna ilikti. Nege ony molda jek kóredi? Ne sebepti?
5. Túıebaıdyń osyndaı bir keshigip qalǵan kezdegi moldanyń qatygezdigin jazýshy qalaı sýretteıdi? (úzindi taýyp oqý)
6. Túıebaı qandaı sheshimge keldi?
7. Ári qaraı Túıebaıdyń taǵdyry qalaı órbıdi?
8. Moldadan zábir kórý tek Túıebaıdyń basynda boldy ma?
9. Jazýshy osy áńgimesi arqyly ne aıtqysy keldi?
10. Burynǵy oqý men qazirgi oqýdy salystyrý.
3 - top. İlıas Jansúgirovtiń ómiri men shyǵarmashylyǵy
(ne sebepti úsheýin qatar atap ótip otyrǵanymdy aıtyp ketemin. «Úsh báıterek» jaıly)
• İ. Jansúgirov, S. Seıfýllın, B. Maılın - bir zamannyń ókili ekeni anyq.
• Qazaq halqy «Úsh báıterek» dep atap ketken İlıas Jansúgirov, Sáken Seıfýllın, Beıimbet Maılın qazaq ádebıetine aqyn, qalamger, dramatýrg retinde úlken úles qosty. Olardyń qalamynan Qazaqstannyń darqan dalasy, eńbek adamdarynyń is - áreketteri, ómirge degen qushtarlyqtary, bolashaqqa úmit – senimderi keńinen kórinedi. «Úsh báıterek» ulttyq sóz ónerin azamattyq beıne, bedelimen de, qaıratker, qalamgerligimen de bıik beleske kóterdi.
• Ádebıettiń «Úsh báıteregi» ómirdegi órnekti ónegelerimen halyq júreginde jol tapty.
İ. Qyzyǵýshylyqty oıatý
«Men ózim taýda týyp, tasynda óstim»
Eskishe hat tanıtyn, ańyz - ertegilerdi, batyrlyq jyrlardy, shejirelerdi jaqsy biletin, kókiregi oıaýǵa kózi ashyq, dombyrashy, usta ákesi Jansúgir anasynan erte qalǵan İlıasty jetimsiretpeı, erkeletip, jaqsy úlgi berip, tárbıelep ósiredi.
Halqymyzdyń qut - bereke daryǵan, ejelden batyrlyq, danalyq mekeni jetisý ólkesiniń perzenti İlıas jas kúninen bastap in men jyrdy, óleń men kúıdiń nebir asyn nusqalaryn kókiregine túıip ósedi.
Jas kezinde ólkeniń tamasha tabıǵaty, aýyl kórinisteri ony erekshe tolqytyp, óleńder jaza bastaıdy. Abaı poezıasy jas aqynǵa yqpal etedi. Alǵashqy óleńderinen – aq aqynnyń qarymdy stıl ereksheligi baıqala bastaıdy.
Sóıtip júrip keń arnaly, tereń maǵynaly óleńderimen elge tanylady. Orys jazýshysy M. Gorkıımen shyǵarmashylyq baılanysy, M. Áýezovpen, Sáken Seıfýllınmen dostyǵy onyń qalamgerlik jolynda tereń iz qaldyrady. Kózi tirisinde aqyndyqtyń qulageri atanǵan İlıas repressıaǵa ushyrap 1938 jyly opat bolady.
II «Anam tili» óleńi
- Balalar, óleńmen tanyspas buryn «Anam tili» ne jaıynda dep oılaısyńdar?
(Oqýshy oıyn tyńdaý )
«Anam tili» óleńin oqýshylarǵa mánerlep oqytý.
Óleńnen túsiniksiz sózderdi oqýshylarǵa tergizip alý. Maǵynasyn ashý
Baǵasy altyn anam tili – qymbat
Baǵalanǵan balań túri - eseıgen
Mańymdy tanyǵanmyn – bildim
Táttilik – qadirlilik
Apkáýsar – jumaqtaǵy zámzám sýy, móldir de dámdi sý degen maǵynada
- «Aqyn óz ana tilin qalaı baǵalaıdy?» suraǵynyń tóńireginde oı qozǵaý.
Til týraly maqal - mátelder aıtqyzý.
Naqyl sózderdi ekrannan oqyp berý.
• Tilden bıik asqan taý, tilden asqan baılyq joq, tilden tereń teńiz joq.
Ǵ. Músirepov.
• Óz tilin sezbegen bala - ana sútin tatpaǵan jetimmen teń.
B. Momyshuly
III Aqynnyń kelesi óleńi «Dombyra» dep atalady.
Dombyra qandaı aspap? ( Oqýshylar pikirin bile ketý )
Dombyra – qazaq halqynyń eń keń taraǵan ishekti, kóp perneli mýzykalyq aspaby. Negizinen, eki ishekti nemese keıde úsh ishekti bolyp keledi. Dombyra tartýda qaǵystardyń túrleri óte kóp. Mysaly «sermep oınaý», «ilip qaǵý», «shertip oınaý» t. b.
Dombyranyń qurylysy birneshe bólikten turady: basy, qulaqtary, perneler, moıyn, shanaq, betqaqpaq, ilgek jáne ishekter. Dombyra tutas aǵashtan oıyp jasalady.
«Dombyra» óleńin mánerlep oqytyp, mazmunyn uǵyndyrý.
Sabaqty áńgime ádisimen ári qaraı jalǵastyrý. Óleńde ne týraly áńgime aıtylady?
1. Dombyra úni
2. Áýez
3. Qarqyn
4. Kúı sýreti
Osy jospar boıynsha taldaý
IV Interaktıvti taqtaǵa nazar aýdartý. Ádebı teorıalyq uǵymdar.
Gradasıa týraly oqý, dápterge jazý. ( Ne túsingenderin suraý, taldaý)
Gradasıa, damytý - aldyńǵy sózden sońǵy sózi, aldyńǵy oıdan sońǵy oıdy,
aldyńǵy qubylystan sońǵy qubylysty asyra, asqaq -
tata túsý.
G r a d a s ı ıa:
1. Túıdektetý 2. Baıaýlatý
«Dombyra» óleńinde osy eki túri de bar.
(Oqýshylarǵa tapqyzyp, taldatý, salystyrý)
Dombyra, sende min bar ma?
Minsiz bolsań til bar ma?
Til joq deýge bola ma?
Tilden anyq ún barda.
Dombyranyń kúshi mol
Kómeıinde kúı barda?
(Túıdekteý baǵytynda jazylǵan)
Keldi jaqyn seń qaǵysqan,
Ún shyqqandaı jolbarystan
Tunshyqqandaı
Óldi arystan
At shapqandaı
Jer qaıysqan.
(Baıaýlatý sarynymen jazylǵan )
Teńeý, epıtetti tapqyzý
Teńeý:, tunshyqqandaı, at shapqandaı, qamystaı, dybystaı,
jarystaı, daýystaı, barystaı.
Epıtet: qońyr jel, adaqtaǵan kúı, yńyranǵan dombyra.
Sergitý sáti:
Oqýshylar ana tili, dombyra jaıly oıtolǵaý jazady, dombyrada kúı tartady.
Sabaqty qorytý
«İlıas Jansúgirov - qazaq ádebıetiniń shań juqpas júırigi, jyr Qulageri, poezıamyzdyń bar salasyna úles qosyp, poema janryn qol jetpes bıikke kóterip kúni búginge deıin úlgi shashyp dástúr jasaǵan qaıratker»
Tursynbek Kákishov
Sabaqty baǵalaý: «Eki juldyz bir tilek»
(Oqýshylarǵa stıkerler taratylyp beriledi. Ózderine unaǵan eki nárseni jáne bir tilek jazyp taqtaǵa iledi.)
Úıge tapsyrma
1. İ. Jansúgirovtiń ómiri men shyǵarmashylyǵyn oqý
2. «Anam tili» óleńine balama jazý
3. «Dombyra - qazaq halqynyń ulttyq aspaby» ( oıtolǵaý) jazyp kelý
Baǵalaý paraqshalaryn jınap alyp, oqýshylardy baǵalaý
Sabaqtyń maqsaty. İ. Jansúgirov ómiri men shyǵarmashylyǵynan qysqasha málimet berý, óleńniń mazmunyn meńgertý
Mindetteri.
1. Óleńniń oı – túıinin jan – jaqty asha otyryp, shyǵarmanyń ıdeıasyna kóz jetkizý
2. Ádebıet teorıasynan túsinik berý
3. Shyǵarmashylyqqa baýlý, halyq óneri týraly, ana tili týraly oqýshylardyń óz oıyn ashyq aıtyp, ózindik kózqarasyn qalyptastyrýyna yqpal etý
Sabaqtyń túri: damyta oqytý
Sabaqtyń ádis - tásilderi: suraq - jaýap, toptastyrý, shyǵarmashylyq, taldaý, óz pikirin aıtý, mánerlep oqý, baǵalaý paraǵy
Sabaqtyń kórnekiligi. Interbelsendi taqta, aqyn - jazýshylardyń portretteri, oqýlyq, baǵalaý paraǵy, qatty qaǵaz, marker, stıkerler
Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý
1. Sálemdesý (trenıń)
2. Oqýshylardy túgendeý
3. Baǵalaý paraqshasyn taratý
İİ. Qaıtalaý – oqý anasy
Úsh topqa qaǵaz, marker úlestirilip beriledi.
«Toptastyrý» ádisimen:
1 - top. S. Seıfýllınniń ómiri men shyǵarmashylyǵy
2 - top. B. Maılınniń ómiri men shyǵarmashylyǵy
3 - top. İ. Jansúgirovtyń ómiri men shyǵarmashylyǵy
Ár top óz basshysyn taǵaıyndap, qorǵaıdy.
Suraqtar:
1 - topqa: 1. Aqyn jastarǵa qandaı tilek aıtady?
2. Aqyn keleshekten ne kútedi?
2 - topqa. B. Maılınniń «Túıebaı» áńgimesi boıynsha.
1. Áńgime qalaı bastalady?
2. Aýyl balalarynyń aıtýynsha molda qandaı adam?
3. Portret degenimiz ne? Moldanyń portretin sıpattap aıt.
4. Túıebaı sabaqqa qalaı oqydy? Kishkentaı Túıebaı sabaqqa barǵan alǵashqy kúnnen - aq moldanyń qaharyna ilikti. Nege ony molda jek kóredi? Ne sebepti?
5. Túıebaıdyń osyndaı bir keshigip qalǵan kezdegi moldanyń qatygezdigin jazýshy qalaı sýretteıdi? (úzindi taýyp oqý)
6. Túıebaı qandaı sheshimge keldi?
7. Ári qaraı Túıebaıdyń taǵdyry qalaı órbıdi?
8. Moldadan zábir kórý tek Túıebaıdyń basynda boldy ma?
9. Jazýshy osy áńgimesi arqyly ne aıtqysy keldi?
10. Burynǵy oqý men qazirgi oqýdy salystyrý.
3 - top. İlıas Jansúgirovtiń ómiri men shyǵarmashylyǵy
(ne sebepti úsheýin qatar atap ótip otyrǵanymdy aıtyp ketemin. «Úsh báıterek» jaıly)
• İ. Jansúgirov, S. Seıfýllın, B. Maılın - bir zamannyń ókili ekeni anyq.
• Qazaq halqy «Úsh báıterek» dep atap ketken İlıas Jansúgirov, Sáken Seıfýllın, Beıimbet Maılın qazaq ádebıetine aqyn, qalamger, dramatýrg retinde úlken úles qosty. Olardyń qalamynan Qazaqstannyń darqan dalasy, eńbek adamdarynyń is - áreketteri, ómirge degen qushtarlyqtary, bolashaqqa úmit – senimderi keńinen kórinedi. «Úsh báıterek» ulttyq sóz ónerin azamattyq beıne, bedelimen de, qaıratker, qalamgerligimen de bıik beleske kóterdi.
• Ádebıettiń «Úsh báıteregi» ómirdegi órnekti ónegelerimen halyq júreginde jol tapty.
İ. Qyzyǵýshylyqty oıatý
«Men ózim taýda týyp, tasynda óstim»
Eskishe hat tanıtyn, ańyz - ertegilerdi, batyrlyq jyrlardy, shejirelerdi jaqsy biletin, kókiregi oıaýǵa kózi ashyq, dombyrashy, usta ákesi Jansúgir anasynan erte qalǵan İlıasty jetimsiretpeı, erkeletip, jaqsy úlgi berip, tárbıelep ósiredi.
Halqymyzdyń qut - bereke daryǵan, ejelden batyrlyq, danalyq mekeni jetisý ólkesiniń perzenti İlıas jas kúninen bastap in men jyrdy, óleń men kúıdiń nebir asyn nusqalaryn kókiregine túıip ósedi.
Jas kezinde ólkeniń tamasha tabıǵaty, aýyl kórinisteri ony erekshe tolqytyp, óleńder jaza bastaıdy. Abaı poezıasy jas aqynǵa yqpal etedi. Alǵashqy óleńderinen – aq aqynnyń qarymdy stıl ereksheligi baıqala bastaıdy.
Sóıtip júrip keń arnaly, tereń maǵynaly óleńderimen elge tanylady. Orys jazýshysy M. Gorkıımen shyǵarmashylyq baılanysy, M. Áýezovpen, Sáken Seıfýllınmen dostyǵy onyń qalamgerlik jolynda tereń iz qaldyrady. Kózi tirisinde aqyndyqtyń qulageri atanǵan İlıas repressıaǵa ushyrap 1938 jyly opat bolady.
II «Anam tili» óleńi
- Balalar, óleńmen tanyspas buryn «Anam tili» ne jaıynda dep oılaısyńdar?
(Oqýshy oıyn tyńdaý )
«Anam tili» óleńin oqýshylarǵa mánerlep oqytý.
Óleńnen túsiniksiz sózderdi oqýshylarǵa tergizip alý. Maǵynasyn ashý
Baǵasy altyn anam tili – qymbat
Baǵalanǵan balań túri - eseıgen
Mańymdy tanyǵanmyn – bildim
Táttilik – qadirlilik
Apkáýsar – jumaqtaǵy zámzám sýy, móldir de dámdi sý degen maǵynada
- «Aqyn óz ana tilin qalaı baǵalaıdy?» suraǵynyń tóńireginde oı qozǵaý.
Til týraly maqal - mátelder aıtqyzý.
Naqyl sózderdi ekrannan oqyp berý.
• Tilden bıik asqan taý, tilden asqan baılyq joq, tilden tereń teńiz joq.
Ǵ. Músirepov.
• Óz tilin sezbegen bala - ana sútin tatpaǵan jetimmen teń.
B. Momyshuly
III Aqynnyń kelesi óleńi «Dombyra» dep atalady.
Dombyra qandaı aspap? ( Oqýshylar pikirin bile ketý )
Dombyra – qazaq halqynyń eń keń taraǵan ishekti, kóp perneli mýzykalyq aspaby. Negizinen, eki ishekti nemese keıde úsh ishekti bolyp keledi. Dombyra tartýda qaǵystardyń túrleri óte kóp. Mysaly «sermep oınaý», «ilip qaǵý», «shertip oınaý» t. b.
Dombyranyń qurylysy birneshe bólikten turady: basy, qulaqtary, perneler, moıyn, shanaq, betqaqpaq, ilgek jáne ishekter. Dombyra tutas aǵashtan oıyp jasalady.
«Dombyra» óleńin mánerlep oqytyp, mazmunyn uǵyndyrý.
Sabaqty áńgime ádisimen ári qaraı jalǵastyrý. Óleńde ne týraly áńgime aıtylady?
1. Dombyra úni
2. Áýez
3. Qarqyn
4. Kúı sýreti
Osy jospar boıynsha taldaý
IV Interaktıvti taqtaǵa nazar aýdartý. Ádebı teorıalyq uǵymdar.
Gradasıa týraly oqý, dápterge jazý. ( Ne túsingenderin suraý, taldaý)
Gradasıa, damytý - aldyńǵy sózden sońǵy sózi, aldyńǵy oıdan sońǵy oıdy,
aldyńǵy qubylystan sońǵy qubylysty asyra, asqaq -
tata túsý.
G r a d a s ı ıa:
1. Túıdektetý 2. Baıaýlatý
«Dombyra» óleńinde osy eki túri de bar.
(Oqýshylarǵa tapqyzyp, taldatý, salystyrý)
Dombyra, sende min bar ma?
Minsiz bolsań til bar ma?
Til joq deýge bola ma?
Tilden anyq ún barda.
Dombyranyń kúshi mol
Kómeıinde kúı barda?
(Túıdekteý baǵytynda jazylǵan)
Keldi jaqyn seń qaǵysqan,
Ún shyqqandaı jolbarystan
Tunshyqqandaı
Óldi arystan
At shapqandaı
Jer qaıysqan.
(Baıaýlatý sarynymen jazylǵan )
Teńeý, epıtetti tapqyzý
Teńeý:, tunshyqqandaı, at shapqandaı, qamystaı, dybystaı,
jarystaı, daýystaı, barystaı.
Epıtet: qońyr jel, adaqtaǵan kúı, yńyranǵan dombyra.
Sergitý sáti:
Oqýshylar ana tili, dombyra jaıly oıtolǵaý jazady, dombyrada kúı tartady.
Sabaqty qorytý
«İlıas Jansúgirov - qazaq ádebıetiniń shań juqpas júırigi, jyr Qulageri, poezıamyzdyń bar salasyna úles qosyp, poema janryn qol jetpes bıikke kóterip kúni búginge deıin úlgi shashyp dástúr jasaǵan qaıratker»
Tursynbek Kákishov
Sabaqty baǵalaý: «Eki juldyz bir tilek»
(Oqýshylarǵa stıkerler taratylyp beriledi. Ózderine unaǵan eki nárseni jáne bir tilek jazyp taqtaǵa iledi.)
Úıge tapsyrma
1. İ. Jansúgirovtiń ómiri men shyǵarmashylyǵyn oqý
2. «Anam tili» óleńine balama jazý
3. «Dombyra - qazaq halqynyń ulttyq aspaby» ( oıtolǵaý) jazyp kelý
Baǵalaý paraqshalaryn jınap alyp, oqýshylardy baǵalaý
You Might Also Like
