Dostyq adamnyń aınymas serigi
Almaty oblysy, Raıymbek aýdany,
Jamal Ermegıaev atyndaǵy orta mektebiniń oqýshysy Saken Merýert
Ǵylymı jumystyń jetekshisi: Mýqataeva Jazıra, ózin - ózi taný pániniń muǵalimi
Dostyq adamnyń aınymas serigi
Kirispe
Zertteý ózektiligi. Ár adamǵa ómirde bir - birimen aralasýy adamdarǵa úlken áser etip, mańyzdy rol atqarady. Adamgershilik, adamshylyq, dostyqta joǵary baǵalanady. Eshqashan dostyqqa naqty baǵa berilmeıdi, qansha adam bolsa sonsha pikir, oılar bar sondyqtan árkim dostyqty óz qalaýynsha túsinedi
Bizdiń synyp óte tatý, anam seniń dosyń synyptastarynyń arasynda barma dep surady, men kóp qurbym bar dep jaýap berdim. Al sonyń ishinde eń jaqyn dosyń kim degen kezde meni bul suraq tań qaldyrdy kóp dos bolýy múmkin, biraq eń jaqyn dosyn birnesheý ǵana bolýy kerek degen jaýapqa oılanyp qaldym. Sonymen naǵyz dos degen ne maǵyna beredi. Dostyq balalyq shaqtan bastalady, ómir boıy jalǵasady. Dostyqty satyp ala almaısyń, ne ony ustap, ne kóre alýǵa bolmaıdy. Barlyq adamdarda joldas kóp, bireýlerde dos bolsa, bireýlerde múldem joq. Barlyq adam ózin qorshaǵan ortada ustaı bilý kerek.
Zertteý jumysynda dostyqty qalaı túsindiriledi jáne qalaı paıda bolatyndyǵyn anyqtadym
Dostyq adamnyń qyzyǵýshylyǵynan týyp, bir - birime kómektesýge, qaıǵy men qýanyshty bólisýge, kómek kerek kezde bir - birine kómektesedi. Bul taqyryp bastaýysh synypta eń ózekti másele.
Maqsatym
Dostyq týraly óz betimshe málimetter jınaqtap, dostyq týraly túsinip baryp, ol qalaı paıda boldy, dostyqtyń túrlerin anyqtaý.
Zertteý obektisi - dostyqty túsiný
Zerteý páni - adamdardyń arasyndaǵy dostyq, adamdar men janýarlar, ósimdikter men adamdar arasyndaǵy dostyq.
Maqsatqa jetý úshin aldyma mynandaı tapsyrmalar qoıdym.
1. Dostyq degen ne? Degen suraqqa jaýap berý.
2. Janýarlar, ósimdikter arasyndaǵy aıǵaqtardy tabý.
Zertteý ádisi
1. Ádebıetterden derekter jınaý
2. Eresekterden másele týraly suraý
3. Synyptastardan saýalnama suraý
4. Internet materıaldaryn paıdalaný.
5. Tájirıbelerdi jınaqtaý.
6. Baqylaý
Zertteý barysynda ádebı shyǵarmalardy, ınternetten bilgenim keıbir adamdar dostyqtaryn máńgi saqtap keıbireýleri ýaqyty óte kele umytylǵandaryn kórsetedi
Ótken adamdardyń dostyqtary berik bolsa, al osy zamanǵa adamdardyń kópshiliginiń dostyqtary turaqsyz bolǵanyn baıqaýǵa boldy
Dostyqta shekara joq, ol júrekten júrekke jetedi, eger naǵyz dos bolsa, qansha qashyqta júrse de olardyń arasynda telefon, hat, sýret, túsirilgen fılmder sebepshi bolady
Dostyq tek adamdardyń arasynda ǵana emes tiri janýarlardyń bárinde boldy dep esepteımin.
1 Bólim. Dostyq degenimiz ne?
1 Dostyq týraly túsinik.
Dostyq degenimiz ne degen suraqqa jaýap berý úshin birneshe derek kózderin jınaqtadym.
Dostyq[1] – adamdardyń bir - birine adal, qaltqysyz senip, bir múddeli, ortaq kózqarasta bolatyn qasıeti. Dostyq ózara jaýapkershilik pen qamqorlyqtyń, rýhanı jaqyndyqtyń belgisi. Naǵyz dostyq kisige shabyt berip, ómirde kezdesetin túrli sátsizdikterge moıymaýǵa, basqa túsken qaıǵy men qıynshylyqty birge kóterýge járdemdesedi. Dos - jarandardyń minezderi ár túrli bolyp kelýi múmkin. Mysaly, bireýinde qyzbalyq ne shabandyq, ekinshisinde tuıyqtyq ne jigersizdik baıqalsa da, bular dostyqqa kedergi bola almaıdy, qaıta naǵyz dostyq osyndaı kemshilikterden arylýǵa kómektesedi. Satqyndyq, eki júzdilik, ótirikshilik, ózimshildik dostyqpen syıyspaıdy. Qazaqtyń dástúrli ádep júıesinde dostyqqa úlken kóńil bólinedi. Halyq arasynda dostyq týraly maqal - mátelder jetkilikti: “Dos jylatyp, dushpan kúldirip aıtady”, “Dosy jaqsynyń, ózi de jaqsy”, “Dúnıede adamnyń jalǵyz qalǵany — ólgeni, qaıǵynyń bári sonyń basynda”. Dostyqqa qarama - qarsy uǵym — qastyq pen kúnshildik. Mundaı sezimge erik aldyrǵandar basqanyń qýanysh - qyzyǵyn, yrys - baǵyn kótere almaıdy, dos degenniń ne ekendigin bilmeıdi. Durys dos tańdaı bilý — ómirlik maqsattardyń biri; Saıasattanýdaǵy Dostyq uǵymy memleketter arasyndaǵy saıası, ekonomıkalyq, mádenı múdde turǵysynan yntymaqtastyq ornatý sharalaryn beıneleý úshin qoldanylyp júr.[2]
Naǵyz dostyq kisige shabyt berip, ómirde kezdesetin túrli sátsizdikterge moıymaýǵa, basqa túsken qaıǵy men qıynshylyqty birge kóterýge járdemdesedi.
Dostyq – adamdardyń bir - birin jany qalap, shyn jaqyn kórip, qaltqysyz senip, tilektes, murattas bolýy.
Erte zamannyń oıshyly jáne asqan sheshen Sıseron: «Dostyq óz boıyna qanshama san alýan paıdaly nárselerdi biriktirgen deseńizshi! Qaıda barsańyz da ol sizge qyzmet etedi, ol barlyq jerde bar, ol eshqashan da mezi qylmaıdy, eshqashan da orynsyz kıligetin jeri bolmaıdy; ol sáttilikke jańa sáýlet beredi, ol ortaqtasqan sátsizdikter de kóp mólsherde óziniń ýytyn joǵaltady» - deıdi.
Dostyq – adamnyń, ómirdiń ózindeı san boıaqty, kóp qyrly, qasıetti, sondyqtan birer sózben onyń anyqtamasyn berý múmkin emes.
Qaı kezde, qaı jasta bolsa da, adam ómirindegi dostyqtyń orny bólek. Sondyqtan oǵan óte jaýapkershilikpen, baısaldy qaraý qajet. F. Franklın aıtqandaı, dosty asyqpaı tańdaý qajet.
Dostyqtyń negizi – dostardyń ómirge kózqarastary men túsinikteriniń uqsastyǵy, birligi.
Qıyn kezderde bir - birine kómek kórsetińder.
* Dosyńdy aldamaı, oǵan adal bol.
* Dosyńdy qorlama.
* Dosyńmen qyzyqty shaqtardy bólise bil.
* Dosyńdy barda da syna, joqta da syna.
* Dosyńnyń kemshiligin keshire bil.
Ósimdikter qalaı dos bolady
3. 1Ósimdikter arasyndaǵy dostyq
Dostyq múmkin adam paıda bolǵanan buryn bolǵan bolýy kerek. Alǵashqy adamdar jeke júrgennen góri birigip aq aýlap ómir súrgen jeńilirek bolǵanyna kóz jetkizgen bolý kerek. Múmkin dostyq adamdardan da buryn bolýy múmkin. Ósimdikter men adamdar arasynda, ósimdikter men ósimdikter arasynda bolýy múmkin.
3. 3 Jemister men kókónister arasyndaǵy dostyq.
Keıbir ósimdikter qatar sebilse birin - biri qalamasa durys óspeı qalady. Jemisti de durys bermeýi múmkin. Mysaly almany kapýsta men qıardyń janyna saqtaýǵa bolmaıdy. Al qyzanaq almanyń janynda tez qyzarady.
3. 4 bıologıalyq dostyq.
Kóptegen sańyraýqulaqtar aǵashtyń tamyrlarymen dostasady. Sańyraýqulaqtar aǵashtarǵa sý ishýine, mıneraldy tyńaıtqyshtarmen korektenýine kómektesedi.
V. Bólim
Adamdar arasyndaǵy dostyq.
Dostyq
Ǵajap qoı myna ómirde dos degeniń,
Kóbeıgenin dosymnyń qosh kóremin.
Kórgen janǵa jyly qabaq tanytsam,
Ár balasyn qazaqtyń dos kóremin.
Dostarymmen árqashan maqtanamyn,
Ózderińmen ómirden baq tabamyn.
Uly uǵym bolsa - daǵy úsh árip,
Solar meniń baılyǵym men appaq arym.
Qudaı súıgen jasamaıtyn kúnálar,
Dostarym bar bir men úshin tym adal.
Men qaıǵyrsam menimen birge qaıǵyryp,
Men qýansam, shyn júrekten qýanar.
Júregimniń jyr baǵynan jyr úzip,
Dostyq jaıly óleń jazdym bir úzik.
Júrgen dosqa janyńdaǵy ne jetsin,
Júregińdi júregińmen túsinip.
Jamal Ermegıaev atyndaǵy orta mektebiniń oqýshysy Saken Merýert
Ǵylymı jumystyń jetekshisi: Mýqataeva Jazıra, ózin - ózi taný pániniń muǵalimi
Dostyq adamnyń aınymas serigi
Kirispe
Zertteý ózektiligi. Ár adamǵa ómirde bir - birimen aralasýy adamdarǵa úlken áser etip, mańyzdy rol atqarady. Adamgershilik, adamshylyq, dostyqta joǵary baǵalanady. Eshqashan dostyqqa naqty baǵa berilmeıdi, qansha adam bolsa sonsha pikir, oılar bar sondyqtan árkim dostyqty óz qalaýynsha túsinedi
Bizdiń synyp óte tatý, anam seniń dosyń synyptastarynyń arasynda barma dep surady, men kóp qurbym bar dep jaýap berdim. Al sonyń ishinde eń jaqyn dosyń kim degen kezde meni bul suraq tań qaldyrdy kóp dos bolýy múmkin, biraq eń jaqyn dosyn birnesheý ǵana bolýy kerek degen jaýapqa oılanyp qaldym. Sonymen naǵyz dos degen ne maǵyna beredi. Dostyq balalyq shaqtan bastalady, ómir boıy jalǵasady. Dostyqty satyp ala almaısyń, ne ony ustap, ne kóre alýǵa bolmaıdy. Barlyq adamdarda joldas kóp, bireýlerde dos bolsa, bireýlerde múldem joq. Barlyq adam ózin qorshaǵan ortada ustaı bilý kerek.
Zertteý jumysynda dostyqty qalaı túsindiriledi jáne qalaı paıda bolatyndyǵyn anyqtadym
Dostyq adamnyń qyzyǵýshylyǵynan týyp, bir - birime kómektesýge, qaıǵy men qýanyshty bólisýge, kómek kerek kezde bir - birine kómektesedi. Bul taqyryp bastaýysh synypta eń ózekti másele.
Maqsatym
Dostyq týraly óz betimshe málimetter jınaqtap, dostyq týraly túsinip baryp, ol qalaı paıda boldy, dostyqtyń túrlerin anyqtaý.
Zertteý obektisi - dostyqty túsiný
Zerteý páni - adamdardyń arasyndaǵy dostyq, adamdar men janýarlar, ósimdikter men adamdar arasyndaǵy dostyq.
Maqsatqa jetý úshin aldyma mynandaı tapsyrmalar qoıdym.
1. Dostyq degen ne? Degen suraqqa jaýap berý.
2. Janýarlar, ósimdikter arasyndaǵy aıǵaqtardy tabý.
Zertteý ádisi
1. Ádebıetterden derekter jınaý
2. Eresekterden másele týraly suraý
3. Synyptastardan saýalnama suraý
4. Internet materıaldaryn paıdalaný.
5. Tájirıbelerdi jınaqtaý.
6. Baqylaý
Zertteý barysynda ádebı shyǵarmalardy, ınternetten bilgenim keıbir adamdar dostyqtaryn máńgi saqtap keıbireýleri ýaqyty óte kele umytylǵandaryn kórsetedi
Ótken adamdardyń dostyqtary berik bolsa, al osy zamanǵa adamdardyń kópshiliginiń dostyqtary turaqsyz bolǵanyn baıqaýǵa boldy
Dostyqta shekara joq, ol júrekten júrekke jetedi, eger naǵyz dos bolsa, qansha qashyqta júrse de olardyń arasynda telefon, hat, sýret, túsirilgen fılmder sebepshi bolady
Dostyq tek adamdardyń arasynda ǵana emes tiri janýarlardyń bárinde boldy dep esepteımin.
1 Bólim. Dostyq degenimiz ne?
1 Dostyq týraly túsinik.
Dostyq degenimiz ne degen suraqqa jaýap berý úshin birneshe derek kózderin jınaqtadym.
Dostyq[1] – adamdardyń bir - birine adal, qaltqysyz senip, bir múddeli, ortaq kózqarasta bolatyn qasıeti. Dostyq ózara jaýapkershilik pen qamqorlyqtyń, rýhanı jaqyndyqtyń belgisi. Naǵyz dostyq kisige shabyt berip, ómirde kezdesetin túrli sátsizdikterge moıymaýǵa, basqa túsken qaıǵy men qıynshylyqty birge kóterýge járdemdesedi. Dos - jarandardyń minezderi ár túrli bolyp kelýi múmkin. Mysaly, bireýinde qyzbalyq ne shabandyq, ekinshisinde tuıyqtyq ne jigersizdik baıqalsa da, bular dostyqqa kedergi bola almaıdy, qaıta naǵyz dostyq osyndaı kemshilikterden arylýǵa kómektesedi. Satqyndyq, eki júzdilik, ótirikshilik, ózimshildik dostyqpen syıyspaıdy. Qazaqtyń dástúrli ádep júıesinde dostyqqa úlken kóńil bólinedi. Halyq arasynda dostyq týraly maqal - mátelder jetkilikti: “Dos jylatyp, dushpan kúldirip aıtady”, “Dosy jaqsynyń, ózi de jaqsy”, “Dúnıede adamnyń jalǵyz qalǵany — ólgeni, qaıǵynyń bári sonyń basynda”. Dostyqqa qarama - qarsy uǵym — qastyq pen kúnshildik. Mundaı sezimge erik aldyrǵandar basqanyń qýanysh - qyzyǵyn, yrys - baǵyn kótere almaıdy, dos degenniń ne ekendigin bilmeıdi. Durys dos tańdaı bilý — ómirlik maqsattardyń biri; Saıasattanýdaǵy Dostyq uǵymy memleketter arasyndaǵy saıası, ekonomıkalyq, mádenı múdde turǵysynan yntymaqtastyq ornatý sharalaryn beıneleý úshin qoldanylyp júr.[2]
Naǵyz dostyq kisige shabyt berip, ómirde kezdesetin túrli sátsizdikterge moıymaýǵa, basqa túsken qaıǵy men qıynshylyqty birge kóterýge járdemdesedi.
Dostyq – adamdardyń bir - birin jany qalap, shyn jaqyn kórip, qaltqysyz senip, tilektes, murattas bolýy.
Erte zamannyń oıshyly jáne asqan sheshen Sıseron: «Dostyq óz boıyna qanshama san alýan paıdaly nárselerdi biriktirgen deseńizshi! Qaıda barsańyz da ol sizge qyzmet etedi, ol barlyq jerde bar, ol eshqashan da mezi qylmaıdy, eshqashan da orynsyz kıligetin jeri bolmaıdy; ol sáttilikke jańa sáýlet beredi, ol ortaqtasqan sátsizdikter de kóp mólsherde óziniń ýytyn joǵaltady» - deıdi.
Dostyq – adamnyń, ómirdiń ózindeı san boıaqty, kóp qyrly, qasıetti, sondyqtan birer sózben onyń anyqtamasyn berý múmkin emes.
Qaı kezde, qaı jasta bolsa da, adam ómirindegi dostyqtyń orny bólek. Sondyqtan oǵan óte jaýapkershilikpen, baısaldy qaraý qajet. F. Franklın aıtqandaı, dosty asyqpaı tańdaý qajet.
Dostyqtyń negizi – dostardyń ómirge kózqarastary men túsinikteriniń uqsastyǵy, birligi.
Qıyn kezderde bir - birine kómek kórsetińder.
* Dosyńdy aldamaı, oǵan adal bol.
* Dosyńdy qorlama.
* Dosyńmen qyzyqty shaqtardy bólise bil.
* Dosyńdy barda da syna, joqta da syna.
* Dosyńnyń kemshiligin keshire bil.
Ósimdikter qalaı dos bolady
3. 1Ósimdikter arasyndaǵy dostyq
Dostyq múmkin adam paıda bolǵanan buryn bolǵan bolýy kerek. Alǵashqy adamdar jeke júrgennen góri birigip aq aýlap ómir súrgen jeńilirek bolǵanyna kóz jetkizgen bolý kerek. Múmkin dostyq adamdardan da buryn bolýy múmkin. Ósimdikter men adamdar arasynda, ósimdikter men ósimdikter arasynda bolýy múmkin.
3. 3 Jemister men kókónister arasyndaǵy dostyq.
Keıbir ósimdikter qatar sebilse birin - biri qalamasa durys óspeı qalady. Jemisti de durys bermeýi múmkin. Mysaly almany kapýsta men qıardyń janyna saqtaýǵa bolmaıdy. Al qyzanaq almanyń janynda tez qyzarady.
3. 4 bıologıalyq dostyq.
Kóptegen sańyraýqulaqtar aǵashtyń tamyrlarymen dostasady. Sańyraýqulaqtar aǵashtarǵa sý ishýine, mıneraldy tyńaıtqyshtarmen korektenýine kómektesedi.
V. Bólim
Adamdar arasyndaǵy dostyq.
Dostyq
Ǵajap qoı myna ómirde dos degeniń,
Kóbeıgenin dosymnyń qosh kóremin.
Kórgen janǵa jyly qabaq tanytsam,
Ár balasyn qazaqtyń dos kóremin.
Dostarymmen árqashan maqtanamyn,
Ózderińmen ómirden baq tabamyn.
Uly uǵym bolsa - daǵy úsh árip,
Solar meniń baılyǵym men appaq arym.
Qudaı súıgen jasamaıtyn kúnálar,
Dostarym bar bir men úshin tym adal.
Men qaıǵyrsam menimen birge qaıǵyryp,
Men qýansam, shyn júrekten qýanar.
Júregimniń jyr baǵynan jyr úzip,
Dostyq jaıly óleń jazdym bir úzik.
Júrgen dosqa janyńdaǵy ne jetsin,
Júregińdi júregińmen túsinip.
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
