InfoHub Logo

MDU TÁRBIESHİNİŃ ÓZ BİLİMİN JETİLDİRÝ BOIYNSHA ESEP
Tájirıbe taqyryby: «Dıdaktıkalyq oıyn arqyly balalardyń tilin damytý»
Tájirıbeniń jumys isteý uzaqtyǵy. 3 etaptan turady:
Jumys tájirıbesi 2018 jyldyń qyrkúıek aıynan bastap jumys istep, birneshe kezeńderge bólinedi:
I kezeń – bastapqy – teorıalyq kezeń 2018 jyl, qyrkúıek
İİ negizgi kezeń – tájirıbelik kezeń 2019 jyl,
İİİ kezeń – qorytyndy – baǵalaý kezeńi mamyr 2020 jyl.
İ - taraý TÁJİRIBE TÝRALY AQPARAT
1. Tájirıbeniń paıda bolý jaǵdaılary
Eńbek tárbıesi qashan da eń mańyzdy qoǵamdyq mindetterdiń biri bolyp tabylady. Sondyqtan jas jetkinshektiń jan - jaqty ósip damýy úshin birden - bir qajetti nárse – eńbek ekendigin aıqyn ańǵaramyz. A. S. Makarenko «Balalardy eńbekke qaı jastan tárbıeleý kerek?» degen suraqqa «múmkindiginshe erterek bastaý kerek» dep kórsetti. Al balany eńbekke tárbıeleýdiń bastapqy uıasy – úı, sosyn balabaqsha. Bul rette ata - ananyń, balabaqsha tárbıeshileriniń orny birinshi kezekke qoıylady. Bala kez kelgen sátte úıdegi adamdarǵa, aldyndaǵy tárbıeshisine elikteıtin bolǵandyqtan, olar ózderiniń bala aldyndaǵy is - áreket, qımyldaryna erekshe mán berýi kerek. Balalar sol úlkenderden kórgenin jasaýǵa talpynady. «Ózim kıemin», «ózim isteımin» sıaqty damylsyz áreketterine múmkindik berip, qoldap otyrǵan durys. Óıtkeni, dál osynyń ózi eńbek nyshanynyń alǵashqy bastamasy.
Pedagogtyń aıqyn ustanymynyń biri – balaǵa belsendi jáne ózindik tájirıbeni jınaqtaý úshin jáne belgili bir eńbek daǵdylaryn jetildirýge kómektesý (balanyń jas ereksheligine saı).
Balanyń eńbek tárbıesin uıymdastyrýda basty baǵyt bolyp oıyn qala beredi, ol mektep jasyna deıingi balanyń logıkalyq ózindik damýyna áser etedi. Pedagogıkalyq is - áreketterde oıyn tásilderin qoldaný barysynda ózindik qyzyǵýshylyq paıda bolatyny bizge málim. Oıyn barysynda bala men tárbıeshi arasynda qyzyǵýshylyqtary túıisedi. Balanyń ózindik damýynda mine, sondyqtan da oıyn arqyly oqytý tıimdi bolyp tabylady.
Bala men tárbıeshi arasyndaǵy qatynas formasy qyzmettestik bolyp tabylady. Baǵdarlama bala tárbıesinde eńbekti oılaý quraly retinde qarastyrady, sebebi eńbek tárbıesi balanyń oılaýyna, zeıinine, tapqyrlyǵyna, shyǵarmashylyq qıalyna, óz jumysyn josparlaýyna septigin tıgizedi.
Pedagog oıyn arqyly balada eńbek tárbıesiniń suraqtaryn qarastyrýǵa, qorshaǵan ortadaǵy sulylyqty kórýge, adam qolymen jasalyp shyqqan týyndylardy baıqap, baǵalaýǵa jáne kemshilikterin joıyp, sulylyqqa umtylýǵa úıretedi.
2. Tájirıbe ózektiligi
Sabaqty qyzyqty ótúi men ár túrli ádis - tásilder qoldanamyn. Sonyń bir utymdy túri – oıyn arqyly sózdik baılyqtaryn arttyrý, sóz qorlaryn damytý, aýyzeki tilde sóıleýge mashyqtandyrý.
Oıyn – balalar ómiriniń nári, ıaǵnı onyń rýhanı jetilýi men tabıǵı ósýiniń qajetti alǵy sharty jáne halyqtyń saltyn úırenýde, tabıǵat qubylysyn tanýda olardyń kórý, estý, sezý qabiletterin, zeıindilik pen tapqyrlyqtaryn damytady.
Oıyn bala tiliniń damýyna yqpalyn tıgizip, tanym belsendiliginiń damýyna jol ashady. Qaı bala bolmasyn oıynmen ósedi, óıtkeni bala tabıǵatynyń oıynmen baılanysty. Oıyn ústinde bala esh nársege táýelsiz. Ol ózin erkin ustaıdy. Al erkindik degenimiz barlyq damýdyń baspaldaǵy, bárin bilýge degen talpynysy men qulshynysy.
Balanyń bilýge degen qushtarlyǵy, sóıleýi oıyn ústinde qalyptasady.
Halyq danalyǵynda «Oınaı bilmegen, oılaı da almaıdy», «Oıynda ozǵan, ómirde de ozady» degen ataly sózder syryna júgensek, mektepke deıingi jastaǵy balanyń oıynǵa degen qulqy, qarym - qatynasy, minez - qulyq kórinisteri olar ósip - eseıgende de jalǵasy beredi. Oıyn barysynda bala ózin qorshaǵan úlkender sıaqty, óziniń súıikti áńgimeleri men keıipkerleri sıaqty ómir súredi, áreket jasaıdy.
Oıyndy qoldanýmen birge oılaýǵa, tildi damytýǵa, shyǵarmashylyq áreketin baıytýǵa baǵyt alady. Bala oıyn arqyly bir áreketten ekinshi áreketke aýysa otyryp, ózine túrli aqparattar alady, dúnıe syryn ashady.
Balanyń tanymyn alǵashqy kúnnen bastap damytýda oqytý men tárbıeleýdiń negizgi qalyptasýdyń quraly – oıyn. Oıyn - degenimiz jas ereksheligine qaramaıtyn, adamnyń kóńil - kúıin kóteretin, oılandyratyn úrdis. Oıyn arqyly bala óziniń psıhologıalyq erekshelikterin qalyptastyrady. Ár bala aldymen oınaý úshin oılanady, oılana otyryp oılaıdy. Túrli zattardy paıdalana otyryp, qorshaǵan ortamen, adamdarmen qarym - qatynas jasaıdy, tájirıbe jınaqtaıdy. Sol oıyndardyń ishinde eń tıimdisi dıdaktıkalyq oıyndar.
Dıdaktıkalyq oıyndar – balalarǵa belgili bir bilim berip, iskerlik pen daǵdyny, sózdik qorlaryn kózdeıtin is - áreket.
Sabaqtar da eki - úsh dıdaktıkalyq oıyn qoldanýǵa bolady. Dıdaktıkalyq oıyndar arqyly mektep jasyna deıingi balalardyń tiline degen qyzyǵýshylyqtaryn arttyrady, sózdik qorlaryn baıytý. Dıdaktıkalyq oıyndarda mindetti túrde eki bala qatysatyn oıyndar túrin paıdalanǵan óte tıimdi. Oıyn arqyly oqytý úshin dıdaktıkalyq oıyndar óte tıimdi.
Balalarǵa tapsyrmalardy oıyn túrinde berýge bolady, bul dıdaktıkalyq oıyndardyń erekshelikteri. Balalar oınaý arqyly belgili bilim, bilik, daǵdylardy jáne oıyn áreketterin meńgeredi. Ár dıdaktıkalyq oıynnyń tanymdyq jáne tárbıelik mazmuny bolady. Usynylyp otyrǵan quralda balalardyń sabaqtarǵa qyzyǵýshylyǵyn arttyrý maqsatynda dıdaktıkalyq oıyndar: sanamaqtar, jańyltpashtar, sergitý sáttteri, taqpaqtar, kókónister, jemister, jabaıy ańdar, úı janýarlary, tórt túlik mal, qustar, úı qustary, kıimder, ydys - aıaq, ulttyq ydystar, ulttyq kıimder, t. b.
Sóıleýdi damytý sabaǵynda kókónister men jemister taqyryby boıynsha «Sebette ne bar?» dıdaktıkalyq oıynyn qoldanǵan jón. Bul oıynnyń sharty sebetke kókónisterdi salyp, sebette ne bar? degende, balalar sebettegi kókónister men jemisterdi ataıdy. Bul dıdaktıkalyq balalardyń este saqtaý, oılaý qabiletterin damytady.
Óz sabaǵymda oıynshyqtar, úı janýarlary, tórt túlik mal taqyryptaryn ótkende «Ne joq?» dıdaktıkalyq oıyndy qoldanamyn. Mektep jasyna deıingi balalar sórede qaı oıynshyq joq ekenin baıqap, jaýap beredi. Balalardyń oılaý, este saqtaý qabiletterin qalyptastyrady.
Otbasy taqyryby boıynsha «Úıde kim bar?» dıdaktıkalyq oıynyn uıymdastyramyn. Bul oıynnyń sharty: taqtaǵa úıdiń sýreti ilinedi, balalardan úıde kim joq? dep suraǵanda, otbasy múshelerin ataıdy.
Janýarlar, tórt túlik mal, úı janýarlary taqyryptaryn túsindirgen kezde, «Bul qandaı ań?» dıdaktıkalyq oıynyn paıdalandym. Óıtkeni, bul qandaı ań? degen suraq qoıǵanda, balalardyń aýyzeki tilde sóıleý daǵdylary, sóz qorlary damıdy. Balalardyń qyzyǵýshylyqtary arta túsedi.
Dıdaktıkalyq oıyn túrleri óte kóp. Olardy ár sabaqqa tıimdi paıdalanǵan jón.
Mysaly: «Durys ata», «Qorada ne turady?», «Bul qandaı ań?», «Azyq - túlik dúkeninde ne bar?», «Tez jaýap ber», «Ne bar?», «Qýyrshaqty kıindirý», «Tez kıin» t. b. «Oılan, tap» oqyta úıretý dıdaktıkalyq oıyny. Kim? dep suraq qoıǵanda, balalar ana, áke, ini, aǵa, qaryndas, áje, ata dep jaýap berýi tıis. Qaıda? Degende ústelde, oryndyqta, dıvanda dep jaýap berýi tıis.
Maqsaty: balalar durys tyńdaı otyryp, durys jaýap berýi tıis. «Qaıtalaı ǵoı» dıdaktıkalyq oıyny. Oıyn sharty: bir bala bir kókónis ataýyn aıtsa, ekinshi bala sol kókónisti qaıtalap, ári qaraı basqa kókónisti ataıdy.
3. Jetekshi pedagogıkalyq ıdeıa
Jetekshi pedagogıkalyq ıdeıa mektepke deıingi jastaǵy balalardyń dıdaktıkalyq oıyndarymen tanystyrý arqyly til damytý úrdisiniń tıimdiligin arttyrý úshin jaǵdaı jasaý bolyp tabylady.
Tájirıbe jumysynyń uzaqtyǵy
Joǵaryda kórsetilgen pedagogıkalyq ıdeıa 3 jyl boıy júzege asyryldy: 2018 jyldan 2020 jylǵa deıin.
Tájirıbe jasaý boıynsha jumysty birneshe kezeńge bólýge bolady:
1 kezeń - dıagnostıkalyq.
Mindetter:
- tildik damý deńgeıin anyqtaý, alynǵan málimetterge taldaý júrgizý;
- osy taqyryp boıynsha ádistemelik ádebıetterdi, áriptesterdiń tájirıbesin úırený;
- tájirıbeniń maqsattary men mindetterin anyqtaý.
2 kezeń - qalyptastyrýshy.
Mindetter:
- ata - analarǵa arnalǵan keńes berý materıalyn tańdaý:
- mektepke deıingi balanyń damýynda dıdaktıkalyq oıyndardy qoldaný.
3 kezeń - qorytyndy.
Mindetter:
- monıtorıń júrgizý, alynǵan derekterdi bastapqy zertteý nátıjelerimen salystyrý;
- nátıjelerdi qoıylǵan maqsatpen sáıkestendirý.
Tájirıbe aýqymy
Bul saladaǵy jumys aýqymy óte keń. Dıdaktıkalyq oıyndy tek bilim salasynda ǵana emes, sonymen qatar uıymdastyrylǵan oqý qyzmetinde, serýende, bos ýaqytta, kúndelikti ómirde ár túrli qyzmet túrlerin uıymdastyrý men basqarý kezinde paıdalanýdy kózdeıdi.
4. Tájirıbedegi teorıalyq baza
Mektep jasyna deıingi balalardyń jan - jaqty damýy úshin oıynnyń róli erekshe. Oıyn - bala áreketiniń negizgi túri. Oıyn arqyly balalar qoǵamdyq tájirıbeni meńgeredi, óziniń psıhologıalyq erekshelikterin qalyptastyrady.
Dıdaktıkalyq oıyndar balalardyń bilimin keneıtý jáne bekitý maqsatyndaǵy josparly jáne maqsatty pedagogıkalyq tásil.
Oıyn ústinde bala ózin erkin ustaıdy, al erkindik degenimiz barlyq damýdyń baspaldaǵy. Sondaı – aq oıyn balanyń bolashaq ómirine esik ashyp, onyń izdenimpazdyq, tapqyrlyq qabiletin oıatady. Osy turǵyda balanyń baıqaǵyshtyq, zerttep salystyrý, sezim qabiletin damytýǵa, balanyń zattardy belgileri boıynsha taný, túısiný qabiletin ushtap qana qoımaı, sonymen qatar sózdik qoryn molaıtýda dıdaktıkalyq oıyndardyń orny erekshe bolyp tabylady.
Dıdaktıkalyq oıyn oqytýdyń ádisterinde 2 jolmen qarastyrylady: oıyn sabaqtar jáne dıdaktıkalyq tapsyrmalar.
Dıdaktıkalyq oıyn kishkene balalarǵa meılinshe tán oqytý formasy bolyp tabylady. Onyń arǵy tegi oıyndy óleń men qımylmen ushtastyrý negizinde kóp nársege úıretetin oıyndardy jasaǵan halyq pedagogıkasynda jatyr.
Dıdaktıkalyq oıyndarda da balalardyń aldyna qandaı da bir mindetter qoıylady, olardy sheshý úshin nazardy jumyldyrý, erikti zeıin qoıý, oı kúshin jumsaý, erejeni oı eleginen ótkize bilý, is - áreketterdiń júıeligin qıynshylyqtardy joıý kerek bolady.
Dıdaktıkalyq oıyndar qorshaǵan ortamen tanystyrý, matematıka, til damytý, saýat ashý, kórkem ádebıet sabaqtarynda jıi qoldanylady. Dıdaktıkalyq oıynnyń ortalyǵy oıynshyqtar men oıyn quraldary.
Tárıbeshi úshin dıdaktıkalyq oıyndardyń mańyzdylyǵy joǵary ekenin bilýi shart. Biraq, eskeretin bir nárse, mańyzdy eken dep sabaq mazmunyna úılespeıtin oıyn túrlerinen aýlaq bolǵan jón. Ár oıynnyń qóz reti bar. Árbir tárbıeshi sabaq prosesinde qandaı dıdaktıkalyq oıyn qoldanylatyn sabaq mazmunyna, maqsatyna sáıkes tańdap alǵan jón. Óıtkeni oıyn balalar úshin qyzyqty áreket, is - qımyl bola otyryp, sonymen birge olardy tárbıeleý men damytýdyń asa mańyzdy quraly bolyp tabylady. Biraq ol pedagogıkalyq izdenistiń arqasynda ǵana qýatty quralǵa aınalady.
Dıdaktıkalyq oıyndardy oqý is - áreketinde paıdalanǵanda arnaıy maqsat kózdep, naqty mindetterdi sheshý. Oınatylatyn oıynnyń maqsaty baǵdarlamada anyqtalǵan bilim, bilik daǵdylar jaıynda túsinik berý, olardy qalyptastyrý, tıanaqtaý jáne pysyqtaý nemese tekserý sıpatynda bolyp keledi.
Dıdaktıkalyq oıyndardy oqý is - áreketinde paıdalana otyryp, olardyń balaǵa tıgizetin mynadaı mańyzdylyqtary bar. Oıyn balalardyń qorshaǵan dúnıe týraly túsinikterin keńeıtedi. Ony bekitip, naqtylaı túsedi.
Árbir dıdaktıkalyq oıyn balany oılaı bilýge baýlyp, sózdik qoryn molaıtady, aqyl - oı qyzmetin qalyptastyrady.
Dıdaktıkalyq oıyn adamgershilikke tárbıeleý quraly bolyp tabylady. Oıyn erejeleri balalardy ustamdylyqty, tártiptilikti qajet etedi.
Mysal: qarapaıym matematıkalyq uǵymdardy qalyptastyrý is - áreketinde oıynnyń myna túrlerin qoldaýǵa bolady:
- dıdaktıkalyq oıyndar, logıkalyq oılaýyn, matematıkalyq qabiletterin damytýǵa,
- sandarǵa baılanysty sanamaqtar, loıkalyq esepter.
Til damytý, aınalamen tanystyrýda - sózdik dıdaktıkalyq oıyndar balanyń oı - órisin damytyp, aqyl - oıy, esi keńeıedi, tili damıdy, baılanystyryp sóıleýge úırenedi.
Qoryta kele aıtarym oıyn – balanyń jan serigi. Ol balanyń aldynan ómirdiń esigin ashyp, onyń shyǵarmashylyǵyn oıatady. Sonymen qatar, oıyn - tynysy keń, alysqa meńzeıtin, oıdan - oıǵa jeteleıtin, adamǵa qıalmen qanat bitiretin ǵajaıyp nárse eken. Sondyqtan da qurmetti áriptester balaǵa tıisti dárejede jaǵdaı jasap, densaýlyǵyn jaqsartyp, ómirin gúldendirip sanaly da sapaly bilim berý – bizdiń basty mindetimiz.
İİ - taraý TÁJİRIBE TEHNOLOGIASY
Jeke jumys tájirıbesin sıpattaý
A. M. Gorkıı «Oıyn arqyly bala dúnıeni tanıdy»,- dese, A. S. Sýhomlınskıı «Oıynsyz aqyl - oıdyń qalypty damýy da joq jáne bolýy da múmkin emes. Oıyn dúnıege saraı ashyl - ǵan úlken tereze ispetti, ol arqyly balanyń rýhanı sezimi jasampaz ómirmen ushtasyp, qorshaǵan dúnıe týraly túsinik alady. Oıyn degenimiz - ushqyn, bilimge qushtarlyq pen elikteýdiń mazdap janar oty»- deıdi. Shynynda da bala úshin oıyn - ómir súrýdiń belsendi formasy, sol arqyly eresekterge elikteıdi, olardyń is - áreketin, qarym - qatynastaryn úırenedi, eńbektiń mánin túsinip, adamgershilik normalaryn ıgeredi, áleýmettik rolder atqarady.
Halyq danalyǵy «Oıly bala oıynnan belgili»,- deıdi. Balalardyń oıynǵa degen qyzyǵý - shylyǵyn, yntasyn sabaq prosesimen ushtastyrýdyń mańyzy zor. Ol úshin sabaqta oıyn túrlerin retine qaraı paıdalanyp otyrý qajet. Oıynnyń túrleri kóp. Biz solardyń ishinde, eń aldymen sabaq barysynda jıi paıdalanatyn dıdaktıkalyq oıyndarǵa toqtalamyz.
Dıdaktıkalyq oıyn oqýshylardyń ynta - yqylasyn kúsheıtetin, oqýdyń qıyn prosesin jeńildetetin, damýdy tezdetýge kómektesetin, oqý barysynda tanym qyzmetin kúsheıtý men kótermeleýdiń qýaty qaınar kózi bolatyn oqytý ádisiniń bir túri.
Dıdaktıkalyq oıynnyń maqsaty balany qyzyqtyra otyryp, jańa sabaqty nemese ótken materıaldy berik meńgertý bolyp tabylady. Dıdaktıkalyq oıyndardyń erejesi oqýshylardyń túsinýine ońaı, qarapaıym ári qysqa bolýy shart. Dıdaktıkalyq oıyndy sabaqta qoldanǵanda onyń mynadaı sharttarǵa sáıkes bolýyn qatań eskerý qajet:
- oıynnyń balalarǵa beretin bilimdik jáne tárbıelik máni bolýy;
- balanyń jan - jaqty damýyna, tanymdyq qyzmetiniń artýyna áser etedi;
- ótilip otyrǵan materıaldarǵa qyzyǵýshylyǵyn týǵyzýy;
- sabaqtyń maqsatyn iske asyrýda oqýshylarǵa qajetti bilik pen daǵdyny qalyptastyrýǵa kómektesetindeı bolýy tıis;
- tildik materıaldardy salystyra alýy jáne qorytyndy jasaı bilýi;
- balalardyń qorshaǵan ortamen tanystyrýdaǵy roli bolýy.
Oıyn barysynda bala ózine úlken adamnyń belgili bir fýnksıasyn qabyldaıdy. Ony óz is - áreketinde júzege asyrýǵa tyrysady. Balalardyń dıdaktıkalyq oıyndarǵa degen qy - zyǵýshylyǵy oıyn áreketinen oılaý áreketine, aqyl - oıdy damytýǵa berilgen logıkalyq jattyǵýlarǵa aýysady. Mysaly, roldik «Kapıtandar» oıyny. Bul oıyndy oınaý bary - synda balalar elestetý arqyly «kemeni júrgizedi». Oıyndaǵy roldi ońǵa, solǵa burady, kemeniń júzýine, qozǵalysyna tán dybys shyǵarady. Bul áreket arqyly oqýshylar keme kapıtanynyń roline enedi.
Al dıdaktıkalyq jaǵynan alǵanda olar kapıtannyń oılaý áreketine elikteıdi, tárbıeshiniń aldyn - ala jasaǵan túsindirmesine súıene otyryp, kemeni berilgen baǵyt boıynsha júrgizedi. Mundaı oıyn arqyly bala ózdiginen jumys jasaýǵa úırenedi, óz betimen qorytyndy shyǵarýǵa mashyqtanady.
Belgili reseılik ǵalym - pedagog L. V. Zenkovtyń pikirinshe, oıyn berilgen bilimdi keńeıtýge, arttyrýǵa, sabaqtaǵy zerigýshilikti qoıýǵa kómektesedi.
Jumbaq - zattyń nemese janýarlardyń tuspaldy belgiler týraly uǵymmen qupıalanatyn oıyn. Mysaly:
Qabat - qabat kıingen,
Jumyrlanyp túıingen.
Dop - domalaq kók dopty,
Kúnde kórem úıimnen.
Ol qandaı zat, balalar,
Sorpasy til úıirgen? (qyryqqabat)
Saýalǵy – oryssha «vıktorına» degen maǵyna bildiretin uǵym, bir taqyrypqa toptastyrylǵan suraq - jaýap jıyntyǵy, demek suraq - jaýap oıyny.
Basqatyrǵylar - adamnyń oı - pikirin damytyp, zeıindilikke, tapqyrlyqqa, tózimdilikke baýlıtyn shytyrman oıyn.
Sózjumbaq - tanymdyq oıynnyń eń kóp taraǵan túri. Sózderdi ár túrli tásildermen qupıalap oıyn qurastyrý. Iaǵnı sózderdi paıdalanyp jasalatyn oıynnyń jalpy ataýy.
Dıdaktıkalyq oıyndardy tárbıeshi sabaqta paıdalanyp, oqytý maqsatyn sheshedi, osyndaı oıyndardyn birnesheýin usynamyn.
İ. Matematıka
1. Adasqan balapandar
2. Sýrettegi geometrıalyq pishindi ata.
3. Kórshini ata
4. Baqanyń kólge jetetin jerin kórset. (sqema)
5. «Sıpat tap» oıyny
«Balalardyń tilin dıdaktıkalyq oıyndar arqyly damytý - búgingi tańda qoǵamymyzdyń damý baǵytynda jan - jaqty damyǵan, saýatty, sanaly azamat tárbıeleý máselesi júktelip otyr. Mundaı maqsattyń baıandy bolýy oqý - aǵartý júıesiniń úlesine túsetinin eskersek, bilim negizgi balabakshada bastalǵandyqtan, jas jetkinshekterdiń bilimdi, bilikti bolýynda dıdaktıkalyq oıynnyń alatyny óte erekshe. Dıdaktıkalyq oıyn arqyly balalardyń bilim alýǵa, oqýǵa qyzyqtyra otyryp, tulǵaly damýyn qalyptastyrýǵa bolady. Mazmuny boıynsha barlyq dıdaktıkalyq oıyndar balabaqsha búldirshinderiniń aqyl - oı belsendiligin qalyptastyrýdyń mańyzdy quraly bola otyryp, olardyń baǵdarlama materıalynyń negizgi taqyryptary boıynsha alǵan bilimderin tereńdete túsýdi, ári pysyqtaýdy kózdeıdi. Bul dıdaktıkalyq oıyndar balabaqsha búldirshinderdiń sabaq ústindegi jumysyn túrlendire túsedi. Sebebi, oıyn - oqý, eńbek, is - áreketterimen birge balalardyń ómir súrýine mańyzdy bir túri.
Balabaqsha búldirshinderiniń negizgi árketi - oıyn desek, oqý - tárbıe úrdisinde olar birtindep oıyn áreketinen oqý - áreketin oqýǵa beıimdelýi tıis. Ol sabaq barasynda paıdalanatyn dıdaktıkalyq oıyndar arqyly júzege asyralady.
Dıdaktıkalyq oıyndar – arnaıy maqsatty kózdeıdi jáne naqty mindetterdi sheshedi.
Dıdaktıkalyq oıynnyń maqsaty - baǵdarlamada anyqtalǵan bilim, bilik, daǵdylaryn jáne túsinik berý, olardy qalyptastyrý tıanaqtaý jáne pysyqtaý nemese tekserý sıpatynda bolyp keledi.
Dıdaktıkalyq oıynnyń mindeti – balalardyń qyzyǵýshylyǵyn oıatyp, belsendiligin arttyrý maqsatynda iriktelip alynǵan naqty mazmunmen anyqtalady. Dıdaktıkalyq oıyndar – balabaqsha búldirshinderi úshin ózine tán júrý barysy, maqsaty, mańyzy bar áreket. Dıdaktıkalyq oıyndar uıymdastyrý qashanda tómendegideı eki maqsatty kózdeıdi:
- tanymdyq, ıaǵnı balalardy taný, izdený áreketin damytý;
- tárbıelik, ıaǵnı úlkendermen nemese óz turǵylastarymen
qaram - qatynas jasaǵanda qajetti negizgi daǵdylardy, adamgershilik qasıetterdi qalyptastyrý.
Dıdaktıkalyq oıyndardy qurý myna negizge súıenedi:
Balabaqsha búldirshinderiniń is - áreketinde oıyn túrlerimen oqýdy baılanystyrý jáne birtindep qyzyqty, jeńil oıyndardan oıyn tapsyrmalar arqyly oqý tárbıe máselesine kóshý. Dıdaktıkalyq oıynnyń shartymen mindetteriniń birtindep kúrdelenýi.
Berilgen tapsyrmalardy sheshýde balanyń aqyl - oı belsendiliginiń kúsheıýi.
Oqý men tárbıe maqsatynyń birligi.
- Zattyq dıdaktıkalyq
- Sózdik dıdaktıkalyq
- Dıdaktıkalyq oıynnyń mańyzy:
Dıdaktıkalyq oıyn balalbaqsha búldirshinderiniń qorshaǵan dúnıe týraly túsinigin keńeıtedi, ony bekitip, naqtylaı túsedi.
Árbir dıdaktıkalyq oıyn balabaqsha búldirshinderin oınaı bilýge baýlyp, sódik qoryn molaıtady, aqyl – oı qyzmetin qalyptastyrady.
Dıdaktıkalyq oıyn adamgershilikke tárbıeleý quraly bolyp tabylady. Dıdaktıkalyq oıyn adamgershilikke tárbıeleý jáne ustamdylyqty, tártipti qajet etedi.
İİİ - taraý TÁJİRIBE NÁTIJELİLİGİ
Óz bilimin jetildirý boıynsha taqyryp: «Dıdaktıkalyq oıyndar arqyly balanyń tilin damytý» jaı alyǵan joqpyn, sebebi balalarǵa bilim bergen kezde jaı ǵana aıtyp nemese oqyp otyrý qyzyqsyz jáne nazaryn tez basqa jaqqa aýyp ketedi. Sondyqtan ár túrli dıdaktıkalyq oıyndardy qoldana otyryp balaǵa sabaq nemese bilimbere otyryp balaǵa qyzyqty jáne bilimdi bolyp otyrady.
Pedagogıkalyq is - árekette sheberlikke úırený úshin, kóp úırený qajet, bala psıhıkasyn jáne jas erekshelikterin tanyp alý qajet.
Óz jumys negizinde men kóptegen dıdaktıkalyq oıyndardy alyp otyramyn.
Qazirgi mektepaldy bilim men tárbıe zaman talaptaryna saı meniń jumysymnyń maqsaty: balalardyń ár túrli dıdaktıkalyq oıyndar arqyly balalardyń tilin damytý. Osy maqsatymdy júzege asyrý úshin osyndaı mindetterdi qoıamyn:
sózdik qorlaryn molaıtyp, sózdigin kóbeıtý;
oıyn arqyly balany tanymdyq qabiletterin damytý;
oıynǵa degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrý;
bir - birimen qarym - qatynas qurý tájirıbesin arttyrý.
Taqyrybym boıynsha jumys isteı otyryp balabaqsha múmkindikterdi jáne balalardyń jas erekshelikterin eskere otyryp dıdaktıkalyq oıyndar týraly jospar qurdym.
Sonymen birge dıdaktıkalyq oıyndar toptamasyn jasadym. Jumys barsysynda men mynadaı dıdaktıkalyq oıyndardy jasadym: «Jemister men kókónister», «Sorter», «Balyq aýlaý», «Artyq zatty tap» jáne t. b. jáne osy oıyndar jas erekshelikterimen saı ýaqyt saıyn toltyrylyp kúrdelenedi.
Mektepaldy jasta dıdaktıkalyq oıyn basty róldi atqaryp otyrady, al tanymdyq prosesterdiń jetilýi onyń negizgi bóligi bolyp tabylady. Balalar bolsa oıyn barysynda qıyndyqtardy kezdestirip, biraq tárbıeshiniń kómegi tıgennen keıin bala oıynǵa qanaǵaty tolyp bilimge degen qyzyǵýshylyǵy tolady, sodan soń bala bul dıdaktıkalyq oıyn arqyly ózi sezbeı turyp zeıini bolsyn, esi bolsyn, oılaýy bolsyn jetile túskenin baıqalyp qalasyń.
Oıyn barysynda bala oıyn shartyn túsine otyryp oıǵa batyp, oryndaǵysy kelip otyrady. Óz jumysymda balalarmen oıyndy uıymdastyrda mynadaı úsh prınsıpterdi ustanamyn:
bala oıyndy úırenip ony jaqsy ıgerý úshin men balalarmen birge ózim oınaımyn;
oıyn barysynda balamen bala bolyp otyramyn jáne durys nemese sen durys emes jasap otyrsyń degen orynsyz sózderdi qoldanbaımyn;
balalarmen birge oıyn barysyda ózindik erkindik bere otyryp, basshylyq etip oınatqyzýdy múldem qoldamaımyn;
Ekinshi sábılermen oındardy uıymdastyra otyryp, balanyń ózdiginen jumys jasaýdy, zeıinin, oılaýyn, eń bastysy logıkalyq oılaýyn jáne de oıynǵa degen qyzyǵýshylyǵyn arttyramyn.
Oıynǵa degen qyzyǵýshylyǵyn joǵaltpaý úshin, barynsha kóbirek balalardy maqtaýǵa tyrysamyn. Óz jumysymda oıyn barysynda bala tolyǵymen túsinip jáne jeke óziniń shyǵarmashylyǵyn qoldanýǵa múmkindiginberip otyramyn.
İV - taraý PAIDALANǴAN ÁDEBIETTER
1. Balabaqshadaǵy dıdaktıkalyq oıyndar - Sorokına A. I.- 1982j.
2. Balabaqshadaǵy dıdaktıkalyq oıyndar - Bondarenko A. K.- 1990j.
3. Kartoteka dıdaktıcheskıh ıgr ı ýprajnenıı po razvıtıý rechı.- E. S. Býkınevıch, A. L. Lagýnovıch
4. Dıdaktıkalyq oıyndar - A. Kúzembaeva - 2014j.
5. Qajenbaeva A. E. Bala tanymyn oıynmen damytý // Otbasy jáne balabaqsha. - 2012. - №1. - 9 - 10 b.
6. Qoıanbekova S. Oıyn maqsatyn taldaý jene onyń máni //Qazaqstan mektebi. - 2002. - №1 - 2. - 45 - 49 b.
7. Bala tárbıesi № 2 2016 j, № 4 2017 j.
8. Moldagarınov Askar «Kazahskıe detskıe ıgry» kitaby, Almaty - 1999 j.

Tájirıbe avtory: Omarova Nabıra Mýhanbetrahımovna
Pedagogıkalyq ótili: 7 jyl

​Tolyq nusqasyn júkteý​​​