Erliktiń arqaýy, eldiktiń bastaýy - Qazaq handyǵy
Ádebı - tanymdyq kesh
Taqyryby: «Erliktiń arqaýy, eldiktiń bastaýy - Qazaq handyǵy»
Maqsaty: 1. Qazaq handyǵynyń 550 jyldyǵy mereıtoıyn atap ótý;
2. El tarıhyndaǵy alǵashqy handar - Jánibek pen Kereıdiń batyldyǵy men eljandyǵyn ulyqtaý;
3. Oqýshylardyń tanymdyq qabiletterin, patrıottyq sezimderin arttyrý, elin, jerin súıýge baýlý. Sahnadaǵy mádenıettilikke úıretý.
Kútiletin nátıje: Qazaq handyǵynyń 550 jyldyǵyn dúbirletip toılap ótedi, tarıhtaǵy uly tulǵalar isterinen tárbıe, úlgi – ónege alady. Sahnadaǵy mádenıettilikke úırenedi, sóıleý mádenıetteri artady, ártistik qabiletteri ashylady. patrıottyq sezimderi artady.
Qoldanylatyn jabdyqtar: sahnalyq tarıhı – ulttyq kıimder, mýzykalyq árleý, «Qazaq handyǵyna 550 jyl» beıne jazba, ánderdiń mýzykasy, «Erliktiń arqaýy, eldiktiń bastaýy - Qazaq handyǵy» banery,
Keshtiń júrgizilý barysy:
Sahnada saltanatty túrde eki júrgizýshi áýenniń yrǵaǵymen sóz bastaıdy.
1 - júrgizýshi.
Armysyzdar, qurmetti qonaqtar, ustazdar!
2 - júrgizýshi.
Qaıyrly kesh, qazaq eliniń jalyndy jas túlekteri.
1 - júrgizýshi.
Ulttyq tarıhymyzdy ulyqtaıtyn, búgingi bıikterimizdi baǵalaıtyn mereıli toıymyz Qazaq handyǵynyń 550 jyldyǵyna arnalǵan «Erliktiń arqaýy, eldiktiń bastaýy - Qazaq handyǵy» atty ádebı - tanymdyq keshimizge qosh keldińizder!
2 - júrgizýshi.
Elimizde dúbirli toı, tarıhymyzdyń túp tamyry Qazaq handyǵyn ulyqtaıtyn jyl. Barshańyzdy ulaǵatty, rýhty merekelerińizben quttyqtaımyz.
1 - júrgizýshi.
Báıteregi jaıqalǵan batyr halqym,
Kúnnen – kúnge jańǵyryp jatyr saltyń.
Toılaı bergin, toqtama, qýanyshpen
Myń ǵasyrdan asqansha asyl dańqyń!
2 - júrgizýshi.
Shejireń bar shertiler zamandardan,
Kemeldenip tarıhta taramdalǵan.
Jánibek pen Kereıdiń baspaldaǵy,
Alyp ultqa oımaqtaı qadam bolǵan.
1 - júrgizýshi.
Tarıhta handyq qurǵan Kereı, Jánibek
Halyq baǵa beredi ádil han dep.
Bar qazaqtyń alǵashqy hany bolǵan,
Kereı hannyń bılikte orny erek.
Serik Elikbaıdyń « Kereı - Jánibek» spektaklinen úzindi.
10 - kórinis.
Dala. Kereı sultan men Jánibek sultan. Ótip jatqan admdar.
Jánibek sultan. Áne, ketip barady. Jańa kósh, tosyn tilekpen, úlbiregen úmitpen.
Kereı sultan. Sońǵy qaraǵandaryńda qansha adam? Anyǵyna jettińder me?
Jánibek sultan. Eki júz myń adam.
Kereı sultan. Eki júz myń júrek bir arnaǵa quıylsaq dep barady.
Jánibek sultan. Bir el bolsam deıdi. Áne. Aq jol bıdiń, Arǵynnyń aq týynyń ashylmaı qulaǵan, janbaı sóngen shyraǵynyń súıegin áketip barady.
Kereı sultan. Qadirli qartym, Otanym, búlingen belińdi, synǵan qabyrǵańdy emder sóz taba alamyz ba, mynaý qazaqy eldiń aty – Qazaq, urany – Aqjol, rý aǵalary – Arǵyn bolsyn!
Jánibek sultan. Jaqsy aǵa!
Kereı sultan. Qansha el eńirep qaldy. Bári este. Toqtamys pen Edige egesinen Altyn Orda qulady. Biz Deshti - Qypshaq shańyraǵynan shaıqap bólek otaý tigip baramyz. Aqtaı alamyz ba el úmitin, Jánibek!
Jánibek sultan. Aqtaımyz, aǵa!
Kereı sultan. Dotan qart arǵy atalaryń Orysqannyń atynan qorqam dep edi?! Ne aıtqysy keldi eken?
Jánibek sultan. Bilmeımin aǵa!
Kereı sultan. Óz ultyna ash qasqyrdaı shabatyn eldi ózgege telıtin, túrki tilin mensinbeıtin Ábil - Haıyr sekildi, bizden de Ábil - Haıyr shyǵar ma eken?
Jánibek sultan. Bilmeımin aǵa! Bilerim, jańa jol bastaldy. Jańa jol. Nurly jol. Muratymyz – máńgilik el, aǵa!
Jánibek: Kereke, uzaq jolǵa shyqqaly turmyz. Ózińiz bir bata berińiz.
Kereı:
Jolyńdy Alla qoldasyn,
Jamanshylyq bolmasyn.
Ketilmesin tulparyńnyń tuıaǵy,
Qaıyrylmasyn suńqaryńnyń qıaǵy.
Barǵan jerde qushaq jaıa qarsy alsyn
Jaqsy adamdar, jaısań jandar zıaly.
Jalpaq emes, jaqsy jermen tanysqyn
Alla jebep ushqan quspen jarysqyn,
Kóńiliń shat, at - kóligiń arymaı,
Otbasyńmen aman - esen tabysqyn.
Áýmın.
«Kereı - Jánibek»áni oryndalady.
2 - júrgizýshi.
Rýhy men tilin janyndaı súıgen,
Ult úshin dáýir otyna kúıgen.
Handarymyz boldy alaýly
İsińnen urpaq ǵıbrat alar baǵaly.
1 - júrgizýshi.
Ia, sonymen Kereı men Jánibek bastaǵan 200 myń adam Jetisýǵa bet aldy.
2 - júrgizýshi.
1465 - 1466 jyldary Kereı men Jánibek Batys Jetisýdy qutty meken etip, Shýdaǵy Qozybasyda qazaq handyǵynyń týyn tigip, Orda qurýy, eń aldymen, kóshpeli qazaqtardyń el bolyp, eńse kótersek degen arman - úmitin júzege asyrdy. Sýy mol, topyraǵy qunarly, jer janaty Jetisý jeri qalań qazaqtyń maqtanyshyna aınaldy.
Oqýshy:
Jeruıyqty izdegen Asan Qaıǵy babamyz Jetisýda bolǵan kezde: «Jetisýdyń aǵashynyń basy jemis eken» dese, eki sultan kelip ornalasqan jer Shý týraly: «Eı, Shý, atyńdy teris qoıypty. Myna ný qamysyń eldi eshbir jutqa bere qoımas» degen eken.
Oqýshy:
Ǵasyrdyń qurdasy,
Aqyndar jyrlaǵan,
Kóneniń syrlasy
Tarıhty tyńdaǵan.
Shejire shertedi,
Kóshesi, ár tasy,
Ǵajaıyp erteńi,
Jetisý alqasy.
1 - júrgizýshi.
Monǵol shapqynshylyǵynan keıin, barlyq qazaq rýlary men taıpalary Jetisýda alǵash ret bir memleketke biriktirildi. Qazaq handyǵy nyǵaıyp, halqynyń birigý barysy jedeldeýmen birge, onyń «qazaqtar» degen ataý da bekidi. 16
2 - júrgizýshi.
Orta ǵasyrlyq ataqty tarıhshy Muhamed - Haıdar Dýlatıdiń kýálandyrýy boıynsha, bul oqıǵa 1456 jyly bolǵan. Osy 1456 jyl, jaratylysynan erkindik ańsaǵan qazaq jurtyn bastaǵan Kereı men Jánibektiń jańa bir ulystyń derbestigin jarıalaǵan erekshe oqıǵa – qazaq degen ataýdy ıemdengen halqymyzdyń tarıhyndaǵy mańyzdy qubylys, jańǵyrǵan qazaq etnosynan turatyn memlekettiń dúnıege kelgen mezgil boldy.
1 - júrgizýshi.
Bizdiń qazaq – yrymshyl halyq. Qazaqtyń ǵazız hany Áz - Jánibek esimin ıemdengen azamattar elimizde barshylyq. Onyń ataqty ákesi Ózbek hannyń da esimi halyq kóńilinen sýymaǵan. Buǵan, árige barmaı - aq Ózbekáli Jánibekovtiń esimin mysal qylsaq ta jetkilikti. Áz - Jánibek pen Asan Qaıǵynyń, Kereı men Jánibektiń ónegeli ómiri, taǵlymdy tabıǵaty – Otandy, eldi, jerdi súıýdiń, jańa urpaq, jas býyndy tárbıeleýdiń óshpes mektebi [9].
2 - júrgizýshi.
Qazaq handyǵynyń qurylýy qazaq halqynyń tarıhyndaǵy asa mańyzdy oqıǵa boldy. Ol ulan – baıtaq óńirdi mekendegen qazaq rý - taıpalarynyń basyn qosýda, qazaq etnıkalyq terıtorıasyn biriktirýde mańyzdy ról atqarady. Qazaqtardyń birtutas memlekettiliginiń paıda bolýy qazaq halqy qalyptasýynyń aıaqtalýynyń sheshýshi faktorlarynyń biri boldy[12].
«Qazaq osy!» áni shyrqalady.
1 - júrgizýshi.
Tý tigildi halqymnyń búgin baǵyna
Jas órender jelbiretip nyq usta
Ǵasyrlarǵa jalǵastyryp eldikti
Daq túsirme ata - baba rýhyna
Úlgi bizge atalardyń erligi
Ulaǵaty ónegesi eńbegi
Táýelsizdik týyn ustap joǵary
Búgingi urpaq bolar eldiń erteńi
2 - júrgizýshi.
Armandardy jaqyndatyp tym alys
Bizdiń jaqqa kelgen eken jyly aǵys
Handyq quryp jetken eken muratqa
O, halaıyq, qutty bolsyn qýanysh!
Soltústik Qazaqstan oblysy,
Ǵabıt Músirepov atyndaǵy aýdany
«№1 Novoıshım orta mektebi» KMM
Qazaq tili men ádebıeti muǵalimi
Hızat Aqmaral
Erliktiń arqaýy, eldiktiń bastaýy - Qazaq handyǵy júkteý
Taqyryby: «Erliktiń arqaýy, eldiktiń bastaýy - Qazaq handyǵy»
Maqsaty: 1. Qazaq handyǵynyń 550 jyldyǵy mereıtoıyn atap ótý;
2. El tarıhyndaǵy alǵashqy handar - Jánibek pen Kereıdiń batyldyǵy men eljandyǵyn ulyqtaý;
3. Oqýshylardyń tanymdyq qabiletterin, patrıottyq sezimderin arttyrý, elin, jerin súıýge baýlý. Sahnadaǵy mádenıettilikke úıretý.
Kútiletin nátıje: Qazaq handyǵynyń 550 jyldyǵyn dúbirletip toılap ótedi, tarıhtaǵy uly tulǵalar isterinen tárbıe, úlgi – ónege alady. Sahnadaǵy mádenıettilikke úırenedi, sóıleý mádenıetteri artady, ártistik qabiletteri ashylady. patrıottyq sezimderi artady.
Qoldanylatyn jabdyqtar: sahnalyq tarıhı – ulttyq kıimder, mýzykalyq árleý, «Qazaq handyǵyna 550 jyl» beıne jazba, ánderdiń mýzykasy, «Erliktiń arqaýy, eldiktiń bastaýy - Qazaq handyǵy» banery,
Keshtiń júrgizilý barysy:
Sahnada saltanatty túrde eki júrgizýshi áýenniń yrǵaǵymen sóz bastaıdy.
1 - júrgizýshi.
Armysyzdar, qurmetti qonaqtar, ustazdar!
2 - júrgizýshi.
Qaıyrly kesh, qazaq eliniń jalyndy jas túlekteri.
1 - júrgizýshi.
Ulttyq tarıhymyzdy ulyqtaıtyn, búgingi bıikterimizdi baǵalaıtyn mereıli toıymyz Qazaq handyǵynyń 550 jyldyǵyna arnalǵan «Erliktiń arqaýy, eldiktiń bastaýy - Qazaq handyǵy» atty ádebı - tanymdyq keshimizge qosh keldińizder!
2 - júrgizýshi.
Elimizde dúbirli toı, tarıhymyzdyń túp tamyry Qazaq handyǵyn ulyqtaıtyn jyl. Barshańyzdy ulaǵatty, rýhty merekelerińizben quttyqtaımyz.
1 - júrgizýshi.
Báıteregi jaıqalǵan batyr halqym,
Kúnnen – kúnge jańǵyryp jatyr saltyń.
Toılaı bergin, toqtama, qýanyshpen
Myń ǵasyrdan asqansha asyl dańqyń!
2 - júrgizýshi.
Shejireń bar shertiler zamandardan,
Kemeldenip tarıhta taramdalǵan.
Jánibek pen Kereıdiń baspaldaǵy,
Alyp ultqa oımaqtaı qadam bolǵan.
1 - júrgizýshi.
Tarıhta handyq qurǵan Kereı, Jánibek
Halyq baǵa beredi ádil han dep.
Bar qazaqtyń alǵashqy hany bolǵan,
Kereı hannyń bılikte orny erek.
Serik Elikbaıdyń « Kereı - Jánibek» spektaklinen úzindi.
10 - kórinis.
Dala. Kereı sultan men Jánibek sultan. Ótip jatqan admdar.
Jánibek sultan. Áne, ketip barady. Jańa kósh, tosyn tilekpen, úlbiregen úmitpen.
Kereı sultan. Sońǵy qaraǵandaryńda qansha adam? Anyǵyna jettińder me?
Jánibek sultan. Eki júz myń adam.
Kereı sultan. Eki júz myń júrek bir arnaǵa quıylsaq dep barady.
Jánibek sultan. Bir el bolsam deıdi. Áne. Aq jol bıdiń, Arǵynnyń aq týynyń ashylmaı qulaǵan, janbaı sóngen shyraǵynyń súıegin áketip barady.
Kereı sultan. Qadirli qartym, Otanym, búlingen belińdi, synǵan qabyrǵańdy emder sóz taba alamyz ba, mynaý qazaqy eldiń aty – Qazaq, urany – Aqjol, rý aǵalary – Arǵyn bolsyn!
Jánibek sultan. Jaqsy aǵa!
Kereı sultan. Qansha el eńirep qaldy. Bári este. Toqtamys pen Edige egesinen Altyn Orda qulady. Biz Deshti - Qypshaq shańyraǵynan shaıqap bólek otaý tigip baramyz. Aqtaı alamyz ba el úmitin, Jánibek!
Jánibek sultan. Aqtaımyz, aǵa!
Kereı sultan. Dotan qart arǵy atalaryń Orysqannyń atynan qorqam dep edi?! Ne aıtqysy keldi eken?
Jánibek sultan. Bilmeımin aǵa!
Kereı sultan. Óz ultyna ash qasqyrdaı shabatyn eldi ózgege telıtin, túrki tilin mensinbeıtin Ábil - Haıyr sekildi, bizden de Ábil - Haıyr shyǵar ma eken?
Jánibek sultan. Bilmeımin aǵa! Bilerim, jańa jol bastaldy. Jańa jol. Nurly jol. Muratymyz – máńgilik el, aǵa!
Jánibek: Kereke, uzaq jolǵa shyqqaly turmyz. Ózińiz bir bata berińiz.
Kereı:
Jolyńdy Alla qoldasyn,
Jamanshylyq bolmasyn.
Ketilmesin tulparyńnyń tuıaǵy,
Qaıyrylmasyn suńqaryńnyń qıaǵy.
Barǵan jerde qushaq jaıa qarsy alsyn
Jaqsy adamdar, jaısań jandar zıaly.
Jalpaq emes, jaqsy jermen tanysqyn
Alla jebep ushqan quspen jarysqyn,
Kóńiliń shat, at - kóligiń arymaı,
Otbasyńmen aman - esen tabysqyn.
Áýmın.
«Kereı - Jánibek»áni oryndalady.
2 - júrgizýshi.
Rýhy men tilin janyndaı súıgen,
Ult úshin dáýir otyna kúıgen.
Handarymyz boldy alaýly
İsińnen urpaq ǵıbrat alar baǵaly.
1 - júrgizýshi.
Ia, sonymen Kereı men Jánibek bastaǵan 200 myń adam Jetisýǵa bet aldy.
2 - júrgizýshi.
1465 - 1466 jyldary Kereı men Jánibek Batys Jetisýdy qutty meken etip, Shýdaǵy Qozybasyda qazaq handyǵynyń týyn tigip, Orda qurýy, eń aldymen, kóshpeli qazaqtardyń el bolyp, eńse kótersek degen arman - úmitin júzege asyrdy. Sýy mol, topyraǵy qunarly, jer janaty Jetisý jeri qalań qazaqtyń maqtanyshyna aınaldy.
Oqýshy:
Jeruıyqty izdegen Asan Qaıǵy babamyz Jetisýda bolǵan kezde: «Jetisýdyń aǵashynyń basy jemis eken» dese, eki sultan kelip ornalasqan jer Shý týraly: «Eı, Shý, atyńdy teris qoıypty. Myna ný qamysyń eldi eshbir jutqa bere qoımas» degen eken.
Oqýshy:
Ǵasyrdyń qurdasy,
Aqyndar jyrlaǵan,
Kóneniń syrlasy
Tarıhty tyńdaǵan.
Shejire shertedi,
Kóshesi, ár tasy,
Ǵajaıyp erteńi,
Jetisý alqasy.
1 - júrgizýshi.
Monǵol shapqynshylyǵynan keıin, barlyq qazaq rýlary men taıpalary Jetisýda alǵash ret bir memleketke biriktirildi. Qazaq handyǵy nyǵaıyp, halqynyń birigý barysy jedeldeýmen birge, onyń «qazaqtar» degen ataý da bekidi. 16
2 - júrgizýshi.
Orta ǵasyrlyq ataqty tarıhshy Muhamed - Haıdar Dýlatıdiń kýálandyrýy boıynsha, bul oqıǵa 1456 jyly bolǵan. Osy 1456 jyl, jaratylysynan erkindik ańsaǵan qazaq jurtyn bastaǵan Kereı men Jánibektiń jańa bir ulystyń derbestigin jarıalaǵan erekshe oqıǵa – qazaq degen ataýdy ıemdengen halqymyzdyń tarıhyndaǵy mańyzdy qubylys, jańǵyrǵan qazaq etnosynan turatyn memlekettiń dúnıege kelgen mezgil boldy.
1 - júrgizýshi.
Bizdiń qazaq – yrymshyl halyq. Qazaqtyń ǵazız hany Áz - Jánibek esimin ıemdengen azamattar elimizde barshylyq. Onyń ataqty ákesi Ózbek hannyń da esimi halyq kóńilinen sýymaǵan. Buǵan, árige barmaı - aq Ózbekáli Jánibekovtiń esimin mysal qylsaq ta jetkilikti. Áz - Jánibek pen Asan Qaıǵynyń, Kereı men Jánibektiń ónegeli ómiri, taǵlymdy tabıǵaty – Otandy, eldi, jerdi súıýdiń, jańa urpaq, jas býyndy tárbıeleýdiń óshpes mektebi [9].
2 - júrgizýshi.
Qazaq handyǵynyń qurylýy qazaq halqynyń tarıhyndaǵy asa mańyzdy oqıǵa boldy. Ol ulan – baıtaq óńirdi mekendegen qazaq rý - taıpalarynyń basyn qosýda, qazaq etnıkalyq terıtorıasyn biriktirýde mańyzdy ról atqarady. Qazaqtardyń birtutas memlekettiliginiń paıda bolýy qazaq halqy qalyptasýynyń aıaqtalýynyń sheshýshi faktorlarynyń biri boldy[12].
«Qazaq osy!» áni shyrqalady.
1 - júrgizýshi.
Tý tigildi halqymnyń búgin baǵyna
Jas órender jelbiretip nyq usta
Ǵasyrlarǵa jalǵastyryp eldikti
Daq túsirme ata - baba rýhyna
Úlgi bizge atalardyń erligi
Ulaǵaty ónegesi eńbegi
Táýelsizdik týyn ustap joǵary
Búgingi urpaq bolar eldiń erteńi
2 - júrgizýshi.
Armandardy jaqyndatyp tym alys
Bizdiń jaqqa kelgen eken jyly aǵys
Handyq quryp jetken eken muratqa
O, halaıyq, qutty bolsyn qýanysh!
Soltústik Qazaqstan oblysy,
Ǵabıt Músirepov atyndaǵy aýdany
«№1 Novoıshım orta mektebi» KMM
Qazaq tili men ádebıeti muǵalimi
Hızat Aqmaral
Erliktiń arqaýy, eldiktiń bastaýy - Qazaq handyǵy júkteý
You Might Also Like
-
Qazaq tilinen deńgeılik tapsyrmalar 7 synyp
