«Esepteýish tehnıkanyń damý tarıhy» atty tanymdyq oıyny
Atyraý oblysy, Isataı aýdany,
Zıneden selosy, Iý.Gagarın atyndaǵy orta mektebiniń
ınformatıka pániniń muǵalimi Rahımova Nazgúl Qydyrqyzy
«Esepteýish tehnıkanyń damý tarıhy» atty tanymdyq oıyny
Maqsaty: Oqýshylardyń sabaqqa degen qyzyǵýshylyǵyn, belsendiligin arttyrýdyń birneshe joldary bar. Sabaq barysynda oqýshylardyń bilimin ǵana qarýlandyrmaı, olardyń oılaý qabiletterin damytý.
Túri: «Atajurt» bilim saıysy
Kórnekiligi: ınteraktıvti taqta
Barysy: Oqýshylardy eki topqa bólemiz. Ár topta 4 oqýshydan
1-top: «Monıtor»
2-top «Prosesor»
Bárińiz maǵan qarańyz!
Oıynymyzdy bastaıyq
Alýan túrli oılardy,
Ortamyzǵa tastaıyq.
Informatıka páninen
Kórsetip bizder batyrdyq,
Oı toıǵalyq júıeli
Tańdaıymyzǵa tatarlyq
«Talanttylar terin tógip, tolǵansyn,
Tulparlary top jarysynda, júlde alsyn, »-dep búgingi tanymdyq oıynymyzdy ashýǵa ruqsat etińizder.
Oıynymyzdyń sharttarymen tanys bolyńyzdar. Oıynymyz 5 kezeńnen turady.
1. Qanat qaqty
2. Samǵaý
3. Sharyqtaý
4. Shyrqaý
5. Jeruıyq
Bilimniń ushqyrlyǵyn tanyp sen,
Asyp, tasyp asyqpa, qalyspa sen.
Ýaqyt degen zymyrap zýlap jatyr,
Shapshańdylyq bul saıysta kerek eken.
Sonymen 1 kezeń «Qanat qaqty» bul kezeńde tek top basshylary ǵana jaýap beredi. 5 suraq qoıylady. Árbir durys jaýap 20 upaımen esepteledi.
1-top «Monıtor» tobynyń suraqtary
1. Qaǵazdaǵy keskindi ekranǵa shyǵaratyn qurylǵy.
2. Qazirgi derbes kompúterler qaı býynǵa jatady?
3. Kompúterdiń atasy kim?
4. Kompúterdiń «aqyl-oıy», eń basty bóligi
5. Prınterdiń neshe túri bar jáne qandaı?
2-top «Prosesor» tobynyń suraqtary
1. Aty bar birqatar baıttar tizbegi
2. Kompútermen jumys jasaýdy jeńildetetin qurylǵy
3. Aqparatty engizý qurylǵysy
4. Mátin degenimiz ne?
5. Aqparatty shyǵarý qurylǵysy
Informatıka bolashaqqa bastaıdy,
Kompúter ortaǵa suraqtar tastaıdy,
Bısmıllá dep «Samǵaý»-dy bastaıyq,
Suraqtarǵa jaýap berip tastaıyq
Bul kezeńde qaı toptyń upaı sany kóp bolsa, sol top oıyndy bastaıdy. Ár topqa eki suraq kezekpen jáne jaýap berýge 1 mınýt ýaqyt beriledi. Qosymsha kómek alýǵa nemese nar táýekel jasaýǵa bolady. Nar táýekel – qarsylas top qol kóterip kezek surasa beriledi, durys jaýap berse upaı sol topqa qosylady. Kerisinshe jaýap bere almasa, sol suraqtyń upaıy kezegin bergen topqa qosylady. Upaı sany 40. Qosymsha kómek alsa 10 upaı kemıdi.
1 suraq
Ol qaǵazdaǵy keskindi (jazýdy, sýretti) túsirip, dıspleı ekranyna shyǵarýǵa múmkindik beretin qurylǵy. Onyń kómegimen sýretti, grafıkti, mátinderdi túsirip alýǵa bolady. Keskin túsirilgennen keıin, (úlkeıtý, kishireıtý, qaıta boıaýǵa) bolady.
Suraq: Bul engizý qurylǵysy qalaı atalady? (Skaner)
Qosymsha kómek: Onyń planshetti, barabandy jáne qol túrleri bolady.
2 suraq
Bul aǵylshyn oqymystysy 19 ǵasyrdyń birinshi jartysynda ámbebap esepteýish mashına qurastyrýǵa talaptandy. Bul mashına perfokartada jazylǵan baǵdarlamalardy qoldaný kerek edi. Ol baǵdarlamalyq basqarý prınsıpin qoldanyp, kez kelgen algorıtmdi sheshýge arnalǵan analıtıkalyq mashınany qurýdyń negizgi ıdeıasyn zerttep daıyndady. Bul Jakkardtyń toqyma stanogy sıaqty, naǵyz mehanıkalyq mashına bolýy tıis edi. Biraq sol kezdegi tehnıkanyń damýy jetkilikti dárejede bolmaýy bul jobanyń iske asýyna múmkindik jasalady.
Suraq: Bul oqymysty kim?
Qosymsha kómek: ol kisi dúnıe júzine «Kompúterdiń atasy» retinde tanymal.
3 suraq
1964 jyly ataqty nemis matematıgi Blez Paskaldyń ıdeıasyn damytyp, óziniń mehanıkalyq esepteý mashınasyn qurastyrdy. Dóńgelektiń ornyna munda sıfrlar jazylǵan sılındr qoldanyldy. Bul qural kúrdeli qosý men alý esepteýlerin júrgizýmen qatar, sandardy bólý, kóbeıtý, tipti kvadrat túbirin batý amaldarynda oryndaıtyn boldy. Keıin birneshe ret jetildirildi. Osy mashınanyń paıda bolýymen esepshi mamandyǵy paıda boldy. 1969 jyly burynǵy keńester odaǵynyń bul mashınany shyǵarý eń joǵary deńgeıge 300 myń mashına jetti.
Suraq: Bul mashına qalaı ataldy?
Qosymsha kómek: HH ǵasyrdyń 70-shi jyldary bul mashınany elementtik bazasy ıntegraldyq shemaǵa negizdelgen kálkýlátor yǵystyrdy.
4. suraq.
XVII ǵasyrdyń basynda shotlandıalyq matematık logarıfm túsinigin engizdi jáne óziniń logarıfm kestesin jarıalady. Eki ǵasyr boıy ár eldiń oqymystylary logarıfm fýnksıasynyń negizinde jasalǵan esepteý quralyn jetildirýmen shuǵyldandy. Tek 1761 jyly ǵana aǵylshyn D.Robertson júgirtpesi bar navıgasıalyq esepteýler júrgizýge arnalǵan logarıfm syzǵyshyn jasady.
Suraq: Logarıfm túsigin engizgen matematık esimi?
Qosymsha kómek: Bul matematık esepteý taıaqshalary arqyly esepteý taqtasyn engizdi.
Kezek keldi kórermender tergeýge,
Jaýap berý qıyn emes bilgenge.
Oıynshynyń upaı sanyn kóbeıter,
Bar ma zalda demeýshi bop kelgender.
3 kezeń top janashyrlarymen ótedi. Bir suraq eki múmkindik beriledi. Upaı sany 50. Durys jaýap berilse upaı sol toptyń upaı sanyna qosylady. Qosymsha kómek joq.
1 suraq
Bul quraldyń dál qashan paıda bolǵan ýaqytyn osy kezge deıin eshkim aıta almaıdy. Derekterge qaraǵanda, onyń jasy 2 myń – 5 myń jyldar shamasynda, al paıda bolǵan jeri Qytaı nemese egıpet, tipti ejelgi Gresıa bolýy da múmkin. Onyń ózgertilgen túri osy kúnge deıin qoldanylyp keledi.Ol qural Reseıde XVI- XVII ǵasyrlarda paıda bolǵan. Osy quraldy kóbeıtý kestesimen biriktirý jolymen jetildirýge sońǵy talaptaný 1921 jylǵa jatady.
Suraq: Bul qural qazir qalaı atalady?
2 suraq
Ch.Bebbıdj Ońtústik-batys Anglıada 1971 jyly 26 jeltoqsanda dúnıege kelgen. Bala kezden matematıkaǵa beıim Charlz kóbinese matematıkalyq ádebıetterdi qyzyǵa oqyp, mehanıkalyq oıynshyqtar qurastyrýǵa áýes bolǵan. Keıinnen jas óspirim Charlz óz betimen mehanıkalyq qurylǵylar jasaı bastaǵan. 1822 jyly Bebbıdj esepteýish mashınasyn qurastyra bastap, 1823 jyly jobasyn jasady. Bebbıdj jıǵan tergen aqshasyn koról mańyndaǵylardyń bólegin 13 myń fýnt sterlıńin qosyp jańa jobaly mashına qurylǵysynyń syzbasyn jasaıdy. Budan keıin bebbıdj ámbebap esepteýish mashınasynyń jobasyn jasaı bastaıdy. 1852 jyly Bebbıdj úshin óte aýyr, qaıǵyly jyl boldy. Ol óziniń adal kómekshisi, oryndaýshysy, aqyn Baıronnyń qyzynan aıyrylady. Bul qaıǵyǵa Anglıa qarjy mınıstriniń qarjylaı kómek kórsetýden bas tartqany qosylady. 1971 jyly ǵylymǵa degen zor qyzyǵýshylyqpen ómirden ótti.
Suraq: Bebbıdj úshin qaıǵyly qaı jyly bolǵan, 1952 jyly qaıtys bolǵan aqyn
Baıronnyń qyzy kim?
Kelesi kezeńdi bastaıyq,
Uıashyqtardy ashaıyq.
Asyǵystyq qylmaımyz,
Upaılardy jınaımyz.
Kelesi kezeńimiz «Sharyqtaý». Bul kezeńde alty bólikke bólingen terezeden suraqqa sáıkes keletin sıardy tańdaıdy da jaýap beredi. Qosymsha kómek, nar táýekel beriledi.
1 uıashyq. HİH ǵasyrdyń sońynda amerıkandyq oqymysty esepshi – perforasıalyq mashına qurastyrdy. Perfokartalar programmany kórsetý úshin emes, sandyq aqparatty qoldaný úshin qoldanylady. Esepshi – perforasıalyq mashınalar perforasıalardy suryptaýdy, qosýdy jáne sandyq kestelerdi asylymǵa shyǵarýdy oryndady. Ol 1880 jyly AQSH-ta júrgizilgen halyq sanaǵynyń qujattaryn óńdeýge paıdalanylady.
Suraq: Bul oqymystynyń esimi kim?
Qosymsha kómek: Ol esepshi – perforasıalyq mashınany jasap shyǵaratyn fırmanyń negizin qalady, keıin ol dúnıe júzine áıgili kompúter shyǵaratyn İVM fırmasyna aınaldy.
2 uıashyq. 1949 jyly Morıs Ýılks alǵashqy EDVAC kompúterin jasady. Bul jadynda saqtaǵan baǵdarlamalary bar ámbebap EEM boldy.
Suraq: Atalǵan sıfrlyq – elektrondyq esepteýish mashına qaı býynǵa jatady?
Qosymsha kómek: Bul EVM sıfrlyq – elektrondyq esepteýish ámbebap mashınalardyń alǵashqy býyndaryna jatady.
3 uıashyq. Onyń ishinde analyq taqsha, prosesor, qorektendirý blogy, jedel jad, qatqyl dısk, dıskjetek, CD-ROM, beınetaqsha, dybys taqshasy men kóptegen basqa qurylǵylar bar.
Suraq: Bul negizgi qurylǵy qalaı atalady?
Qosymsha kómek: Olar ústelge qoıatyn, «edende», «munara» túrinde bolady.
4 uıashyq. Bul býyn mashınalary ıntegraldyq shemaly jáne jartylaı úlken shemaly, jartylaı ótkizgish ıntegraldyq shemadaǵy jedel jad qurylǵysymen 16 Mbaıt kólemimen, sekýndyna 30 mln, operasıa ónimdiligimen sıpattalady. Ólshemi boıynsha EEM úlken, ortasha, mını, mıkro bolyp bólinedi.
Suraq: Bul neshinshi býyn mashınalary?
Qosymsha kómek: Bul býynnyń tıptik modelderiniń ishindegi PDP-8-di 1-shi mını kompbetr der atalǵan, ol 1965 jyly qurylǵan jáne quny 20 myń $ bolǵan.
5 uıashyq. Bul býynnyń ET-nyń konstrýktıvti-tehnologıalyq negizi úlken ıntegraldyq shema jáne óte úlken ıntegraldy shema, olar 1970-80 jyldary qurylǵan, shapshań jadtaıtyn qurylǵylar boldy. Bul býynnyń mashınalaryn Mıkro EEM-ge, DK-ge, Mını EEM-ge, jalpyǵa arnalǵan EEM-ge, arnaıy EEM-ge jáne sýper EEM-ge bólýge bolady. Kólemi 16 Mbaıt jáne odan joǵary bolady.
Suraq: Qaı býyn mashınalary týraly aıtylǵan?
Qosymsha kómek: Bul býynnyń eń alǵash tanymal serıasy İVM/370
6 uıashyq. Bul qurylǵy komandalardy tanıdy, olardy oryndaıdy jáne óz jumysynyń nátıjelerin shyǵaryp beredi nemese ony mashınanyń jadyna jazady, tipti ekeýin de qatar oryndaı alady. Kompúterdiń kez kelgen jumysy bolsa da, onyń qatysýymen bolady.
Suraq: Bul qaı qurylǵy?
Qosymsha kómek: Ol kompúterdiń «mıy».
Oıyn tolqyn aınalǵan qatty aǵysqa,
Tabylǵandaı tanymdy jat daýys ta.
Bireý ozyp keledi qatarynan,
Bireý qylyp jatady asyǵysta.
Oıy, tolqyn jatqandaı asyp, tasyp,
Bireý myǵym, bireýler shalys basyp.
Bul oıynnan ótedi ǵulama oılar,
Jeńseń de, jeńilseń de qal ma jasyp, - kele sońǵy kezeńimizdi bastaımyz.
Munda tek jeńgen top qana jalǵastyra alady. Eger durys jaýap berilse jınaǵan upaılary eki eselenedi. Qosymsha kómek joq.
Shyn zalymǵa berme ǵylym, ol alar da oq qylar.
Qarýym der, kisi atyp jer, ol ǵalymdy aıla eter.
Dúnıeni túzetýshi, hám buzýshy – bir ǵylym.
Ári zalym, ári ǵalym, el túbine sol jeter.
Suraq: Bul óleń joldarynan ınformatıkaǵa qatysty qandaı uǵymdy ańǵarýǵa bolady? Qandaı shaǵyn kólemdi programma týraly sóz bolyp tur? Jaýap: Vırýs
Bolam deseń, teńizshi, ne ushqysh qalasań,
Dárigerlikte jaqsy ǵoı,
Qyzmetke jarasań, al sol úshin bizderge
Informatıka kerek qoı!
Sondyqtan da, sondyqtan
Sol ǵylymnyń tilin bil!
Kóńil bólip bul keshke,
Kelgenderge kóp rahmet!
Shyn sezingen kórermenderge,
Myń rahmet, myń rahmet!
Jeńgen top marapattalyp, maqtaý qaǵazy tapsyrylady.
Zıneden selosy, Iý.Gagarın atyndaǵy orta mektebiniń
ınformatıka pániniń muǵalimi Rahımova Nazgúl Qydyrqyzy
«Esepteýish tehnıkanyń damý tarıhy» atty tanymdyq oıyny
Maqsaty: Oqýshylardyń sabaqqa degen qyzyǵýshylyǵyn, belsendiligin arttyrýdyń birneshe joldary bar. Sabaq barysynda oqýshylardyń bilimin ǵana qarýlandyrmaı, olardyń oılaý qabiletterin damytý.
Túri: «Atajurt» bilim saıysy
Kórnekiligi: ınteraktıvti taqta
Barysy: Oqýshylardy eki topqa bólemiz. Ár topta 4 oqýshydan
1-top: «Monıtor»
2-top «Prosesor»
Bárińiz maǵan qarańyz!
Oıynymyzdy bastaıyq
Alýan túrli oılardy,
Ortamyzǵa tastaıyq.
Informatıka páninen
Kórsetip bizder batyrdyq,
Oı toıǵalyq júıeli
Tańdaıymyzǵa tatarlyq
«Talanttylar terin tógip, tolǵansyn,
Tulparlary top jarysynda, júlde alsyn, »-dep búgingi tanymdyq oıynymyzdy ashýǵa ruqsat etińizder.
Oıynymyzdyń sharttarymen tanys bolyńyzdar. Oıynymyz 5 kezeńnen turady.
1. Qanat qaqty
2. Samǵaý
3. Sharyqtaý
4. Shyrqaý
5. Jeruıyq
Bilimniń ushqyrlyǵyn tanyp sen,
Asyp, tasyp asyqpa, qalyspa sen.
Ýaqyt degen zymyrap zýlap jatyr,
Shapshańdylyq bul saıysta kerek eken.
Sonymen 1 kezeń «Qanat qaqty» bul kezeńde tek top basshylary ǵana jaýap beredi. 5 suraq qoıylady. Árbir durys jaýap 20 upaımen esepteledi.
1-top «Monıtor» tobynyń suraqtary
1. Qaǵazdaǵy keskindi ekranǵa shyǵaratyn qurylǵy.
2. Qazirgi derbes kompúterler qaı býynǵa jatady?
3. Kompúterdiń atasy kim?
4. Kompúterdiń «aqyl-oıy», eń basty bóligi
5. Prınterdiń neshe túri bar jáne qandaı?
2-top «Prosesor» tobynyń suraqtary
1. Aty bar birqatar baıttar tizbegi
2. Kompútermen jumys jasaýdy jeńildetetin qurylǵy
3. Aqparatty engizý qurylǵysy
4. Mátin degenimiz ne?
5. Aqparatty shyǵarý qurylǵysy
Informatıka bolashaqqa bastaıdy,
Kompúter ortaǵa suraqtar tastaıdy,
Bısmıllá dep «Samǵaý»-dy bastaıyq,
Suraqtarǵa jaýap berip tastaıyq
Bul kezeńde qaı toptyń upaı sany kóp bolsa, sol top oıyndy bastaıdy. Ár topqa eki suraq kezekpen jáne jaýap berýge 1 mınýt ýaqyt beriledi. Qosymsha kómek alýǵa nemese nar táýekel jasaýǵa bolady. Nar táýekel – qarsylas top qol kóterip kezek surasa beriledi, durys jaýap berse upaı sol topqa qosylady. Kerisinshe jaýap bere almasa, sol suraqtyń upaıy kezegin bergen topqa qosylady. Upaı sany 40. Qosymsha kómek alsa 10 upaı kemıdi.
1 suraq
Ol qaǵazdaǵy keskindi (jazýdy, sýretti) túsirip, dıspleı ekranyna shyǵarýǵa múmkindik beretin qurylǵy. Onyń kómegimen sýretti, grafıkti, mátinderdi túsirip alýǵa bolady. Keskin túsirilgennen keıin, (úlkeıtý, kishireıtý, qaıta boıaýǵa) bolady.
Suraq: Bul engizý qurylǵysy qalaı atalady? (Skaner)
Qosymsha kómek: Onyń planshetti, barabandy jáne qol túrleri bolady.
2 suraq
Bul aǵylshyn oqymystysy 19 ǵasyrdyń birinshi jartysynda ámbebap esepteýish mashına qurastyrýǵa talaptandy. Bul mashına perfokartada jazylǵan baǵdarlamalardy qoldaný kerek edi. Ol baǵdarlamalyq basqarý prınsıpin qoldanyp, kez kelgen algorıtmdi sheshýge arnalǵan analıtıkalyq mashınany qurýdyń negizgi ıdeıasyn zerttep daıyndady. Bul Jakkardtyń toqyma stanogy sıaqty, naǵyz mehanıkalyq mashına bolýy tıis edi. Biraq sol kezdegi tehnıkanyń damýy jetkilikti dárejede bolmaýy bul jobanyń iske asýyna múmkindik jasalady.
Suraq: Bul oqymysty kim?
Qosymsha kómek: ol kisi dúnıe júzine «Kompúterdiń atasy» retinde tanymal.
3 suraq
1964 jyly ataqty nemis matematıgi Blez Paskaldyń ıdeıasyn damytyp, óziniń mehanıkalyq esepteý mashınasyn qurastyrdy. Dóńgelektiń ornyna munda sıfrlar jazylǵan sılındr qoldanyldy. Bul qural kúrdeli qosý men alý esepteýlerin júrgizýmen qatar, sandardy bólý, kóbeıtý, tipti kvadrat túbirin batý amaldarynda oryndaıtyn boldy. Keıin birneshe ret jetildirildi. Osy mashınanyń paıda bolýymen esepshi mamandyǵy paıda boldy. 1969 jyly burynǵy keńester odaǵynyń bul mashınany shyǵarý eń joǵary deńgeıge 300 myń mashına jetti.
Suraq: Bul mashına qalaı ataldy?
Qosymsha kómek: HH ǵasyrdyń 70-shi jyldary bul mashınany elementtik bazasy ıntegraldyq shemaǵa negizdelgen kálkýlátor yǵystyrdy.
4. suraq.
XVII ǵasyrdyń basynda shotlandıalyq matematık logarıfm túsinigin engizdi jáne óziniń logarıfm kestesin jarıalady. Eki ǵasyr boıy ár eldiń oqymystylary logarıfm fýnksıasynyń negizinde jasalǵan esepteý quralyn jetildirýmen shuǵyldandy. Tek 1761 jyly ǵana aǵylshyn D.Robertson júgirtpesi bar navıgasıalyq esepteýler júrgizýge arnalǵan logarıfm syzǵyshyn jasady.
Suraq: Logarıfm túsigin engizgen matematık esimi?
Qosymsha kómek: Bul matematık esepteý taıaqshalary arqyly esepteý taqtasyn engizdi.
Kezek keldi kórermender tergeýge,
Jaýap berý qıyn emes bilgenge.
Oıynshynyń upaı sanyn kóbeıter,
Bar ma zalda demeýshi bop kelgender.
3 kezeń top janashyrlarymen ótedi. Bir suraq eki múmkindik beriledi. Upaı sany 50. Durys jaýap berilse upaı sol toptyń upaı sanyna qosylady. Qosymsha kómek joq.
1 suraq
Bul quraldyń dál qashan paıda bolǵan ýaqytyn osy kezge deıin eshkim aıta almaıdy. Derekterge qaraǵanda, onyń jasy 2 myń – 5 myń jyldar shamasynda, al paıda bolǵan jeri Qytaı nemese egıpet, tipti ejelgi Gresıa bolýy da múmkin. Onyń ózgertilgen túri osy kúnge deıin qoldanylyp keledi.Ol qural Reseıde XVI- XVII ǵasyrlarda paıda bolǵan. Osy quraldy kóbeıtý kestesimen biriktirý jolymen jetildirýge sońǵy talaptaný 1921 jylǵa jatady.
Suraq: Bul qural qazir qalaı atalady?
2 suraq
Ch.Bebbıdj Ońtústik-batys Anglıada 1971 jyly 26 jeltoqsanda dúnıege kelgen. Bala kezden matematıkaǵa beıim Charlz kóbinese matematıkalyq ádebıetterdi qyzyǵa oqyp, mehanıkalyq oıynshyqtar qurastyrýǵa áýes bolǵan. Keıinnen jas óspirim Charlz óz betimen mehanıkalyq qurylǵylar jasaı bastaǵan. 1822 jyly Bebbıdj esepteýish mashınasyn qurastyra bastap, 1823 jyly jobasyn jasady. Bebbıdj jıǵan tergen aqshasyn koról mańyndaǵylardyń bólegin 13 myń fýnt sterlıńin qosyp jańa jobaly mashına qurylǵysynyń syzbasyn jasaıdy. Budan keıin bebbıdj ámbebap esepteýish mashınasynyń jobasyn jasaı bastaıdy. 1852 jyly Bebbıdj úshin óte aýyr, qaıǵyly jyl boldy. Ol óziniń adal kómekshisi, oryndaýshysy, aqyn Baıronnyń qyzynan aıyrylady. Bul qaıǵyǵa Anglıa qarjy mınıstriniń qarjylaı kómek kórsetýden bas tartqany qosylady. 1971 jyly ǵylymǵa degen zor qyzyǵýshylyqpen ómirden ótti.
Suraq: Bebbıdj úshin qaıǵyly qaı jyly bolǵan, 1952 jyly qaıtys bolǵan aqyn
Baıronnyń qyzy kim?
Kelesi kezeńdi bastaıyq,
Uıashyqtardy ashaıyq.
Asyǵystyq qylmaımyz,
Upaılardy jınaımyz.
Kelesi kezeńimiz «Sharyqtaý». Bul kezeńde alty bólikke bólingen terezeden suraqqa sáıkes keletin sıardy tańdaıdy da jaýap beredi. Qosymsha kómek, nar táýekel beriledi.
1 uıashyq. HİH ǵasyrdyń sońynda amerıkandyq oqymysty esepshi – perforasıalyq mashına qurastyrdy. Perfokartalar programmany kórsetý úshin emes, sandyq aqparatty qoldaný úshin qoldanylady. Esepshi – perforasıalyq mashınalar perforasıalardy suryptaýdy, qosýdy jáne sandyq kestelerdi asylymǵa shyǵarýdy oryndady. Ol 1880 jyly AQSH-ta júrgizilgen halyq sanaǵynyń qujattaryn óńdeýge paıdalanylady.
Suraq: Bul oqymystynyń esimi kim?
Qosymsha kómek: Ol esepshi – perforasıalyq mashınany jasap shyǵaratyn fırmanyń negizin qalady, keıin ol dúnıe júzine áıgili kompúter shyǵaratyn İVM fırmasyna aınaldy.
2 uıashyq. 1949 jyly Morıs Ýılks alǵashqy EDVAC kompúterin jasady. Bul jadynda saqtaǵan baǵdarlamalary bar ámbebap EEM boldy.
Suraq: Atalǵan sıfrlyq – elektrondyq esepteýish mashına qaı býynǵa jatady?
Qosymsha kómek: Bul EVM sıfrlyq – elektrondyq esepteýish ámbebap mashınalardyń alǵashqy býyndaryna jatady.
3 uıashyq. Onyń ishinde analyq taqsha, prosesor, qorektendirý blogy, jedel jad, qatqyl dısk, dıskjetek, CD-ROM, beınetaqsha, dybys taqshasy men kóptegen basqa qurylǵylar bar.
Suraq: Bul negizgi qurylǵy qalaı atalady?
Qosymsha kómek: Olar ústelge qoıatyn, «edende», «munara» túrinde bolady.
4 uıashyq. Bul býyn mashınalary ıntegraldyq shemaly jáne jartylaı úlken shemaly, jartylaı ótkizgish ıntegraldyq shemadaǵy jedel jad qurylǵysymen 16 Mbaıt kólemimen, sekýndyna 30 mln, operasıa ónimdiligimen sıpattalady. Ólshemi boıynsha EEM úlken, ortasha, mını, mıkro bolyp bólinedi.
Suraq: Bul neshinshi býyn mashınalary?
Qosymsha kómek: Bul býynnyń tıptik modelderiniń ishindegi PDP-8-di 1-shi mını kompbetr der atalǵan, ol 1965 jyly qurylǵan jáne quny 20 myń $ bolǵan.
5 uıashyq. Bul býynnyń ET-nyń konstrýktıvti-tehnologıalyq negizi úlken ıntegraldyq shema jáne óte úlken ıntegraldy shema, olar 1970-80 jyldary qurylǵan, shapshań jadtaıtyn qurylǵylar boldy. Bul býynnyń mashınalaryn Mıkro EEM-ge, DK-ge, Mını EEM-ge, jalpyǵa arnalǵan EEM-ge, arnaıy EEM-ge jáne sýper EEM-ge bólýge bolady. Kólemi 16 Mbaıt jáne odan joǵary bolady.
Suraq: Qaı býyn mashınalary týraly aıtylǵan?
Qosymsha kómek: Bul býynnyń eń alǵash tanymal serıasy İVM/370
6 uıashyq. Bul qurylǵy komandalardy tanıdy, olardy oryndaıdy jáne óz jumysynyń nátıjelerin shyǵaryp beredi nemese ony mashınanyń jadyna jazady, tipti ekeýin de qatar oryndaı alady. Kompúterdiń kez kelgen jumysy bolsa da, onyń qatysýymen bolady.
Suraq: Bul qaı qurylǵy?
Qosymsha kómek: Ol kompúterdiń «mıy».
Oıyn tolqyn aınalǵan qatty aǵysqa,
Tabylǵandaı tanymdy jat daýys ta.
Bireý ozyp keledi qatarynan,
Bireý qylyp jatady asyǵysta.
Oıy, tolqyn jatqandaı asyp, tasyp,
Bireý myǵym, bireýler shalys basyp.
Bul oıynnan ótedi ǵulama oılar,
Jeńseń de, jeńilseń de qal ma jasyp, - kele sońǵy kezeńimizdi bastaımyz.
Munda tek jeńgen top qana jalǵastyra alady. Eger durys jaýap berilse jınaǵan upaılary eki eselenedi. Qosymsha kómek joq.
Shyn zalymǵa berme ǵylym, ol alar da oq qylar.
Qarýym der, kisi atyp jer, ol ǵalymdy aıla eter.
Dúnıeni túzetýshi, hám buzýshy – bir ǵylym.
Ári zalym, ári ǵalym, el túbine sol jeter.
Suraq: Bul óleń joldarynan ınformatıkaǵa qatysty qandaı uǵymdy ańǵarýǵa bolady? Qandaı shaǵyn kólemdi programma týraly sóz bolyp tur? Jaýap: Vırýs
Bolam deseń, teńizshi, ne ushqysh qalasań,
Dárigerlikte jaqsy ǵoı,
Qyzmetke jarasań, al sol úshin bizderge
Informatıka kerek qoı!
Sondyqtan da, sondyqtan
Sol ǵylymnyń tilin bil!
Kóńil bólip bul keshke,
Kelgenderge kóp rahmet!
Shyn sezingen kórermenderge,
Myń rahmet, myń rahmet!
Jeńgen top marapattalyp, maqtaý qaǵazy tapsyrylady.
You Might Also Like
-
Qyzylorda oblysy,Qazaly aýdany, Áıteke bı kenti №7 "Baldyrǵan" balalar baqshasyKýshıkbaeva Gúlbaný
-
Jańa aqparattyq tehnologıalardy sabaq úrdisine qoldaný
