InfoHub Logo

Ótken 1922 jyl boıy Eýropanyń qazirgi baılar, myrzalar bılegen úkimetteri jer júzine «tynyshtyq ornatpaq» bolyp Eýropanyń ár qalasynda jınalyp múláıim, kúlki sózderdi sóılep tarqasyp, áýeli jaqyn kúnshyǵysta (Túrik memleketinde) «beıbitshilik», «tynyshtyq ornatpaq» bolyp, Lozana qalasynda jınalyp, qazirgi ýaqytta ishi aram, syrty múláıim sózderdi júndeı sabap jatqan edi. Baılar, borsyqtar bılegen Eýropanyń bir urty maı, bir urty qan ekenine eshbir kúmán qylmaýshy edik. Sol kúmán qylmaýymyz qazir taǵy da jer-dúnıedegi adam balasyna ap-aıqyn kórinip otyr. Mádenıet jolynda ám adamgershilikke «jalpy jer-dúnıege úlgi bolamyz» deýshi Fransıa qazir Germanıanyń Rýr degen jerin kúshpen alyp otyr. Syltaýy — ótken Eýropa soǵysynda álsirep, sharýasy kúızelgen Germanıanyń Fransıaǵa eriksiz bermek bolǵan shyǵynyn, boryshyn tóleı almaýy. Fransıanyń Rýrdy alyp otyrǵany Germanıanyń ótken soǵystan álsirep qalýy, tarıh júzinde Eýropanyń álsiz eldi talamaǵan, álsiz halyqty borsyqsha sormaǵan kúni joq edi. Baıaǵy ýaqyttarda Amerıkadaǵy, Afrıkadaǵy ám Úndistandaǵy halyqtardy Eýropa qorqytyp alǵan ám kúlli jer-dúnıedegi halyqtardy borsyqsha soryp otyr.

1914 jyly Eýropa memleketteri ash qorqaýlarsha bir-birine aýyz salǵan edi. Sol 1914 jyldan 1918 jylǵa sheıin Eýropa memleketteri ózdi-ózi julqysyp, adamnyń qanyn sel qylyp, adam balasy tarıh júzinde kórmegen-estimegen jaýyzdyqtardy jasap, kesapat shalyqtaryn Azıaǵa tıgizip, aqyrynda týlaǵan nashar taptardyń kúshimen bir ózderiniń rahattary úshin mıllıon adam balasyn qanǵa boıatqyzǵan birneshe patshalary taqtarynan qulap, moıyndary úzilip edi. Sol ótken qan maıdanynan alǵan mıllıon jazasyz jannyń jaralary bitpeı-aq, sypty sulý, sypaıy sózdi qanqumar Fransıa qasyndaǵy kórshisi Germanıaǵa qazir taǵy da tap berdi. Burynǵy soǵystan álsiregen Germanıa, ázir buǵan qarsylyq qyla qoıǵan joq. Bir qorqaý, bir jerden jemtik taýyp jeı bastasa, ózge kórip turǵan qorqaýlar qyzǵanbaı, qyzyqpaı qarap turyp qalmaýy belgili.

Jemtikke talasqan qorqaýlar birin-biri shaınamaı qoımaýy belgili. Germanıa álsiregen, shala-jansar jemtik bolǵanymen o da qorqaýdyń biri. «Boryshyńdy tólemediń» dep áskerin tógip Germanıanyń Rýr degen jerin alyp otyrǵan Fransıaǵa búgin qarsylyq qylmaǵanymen, «mal ashýy — jan ashýy» degendeı Germanıa erteń-aq jaǵalasýy múmkin.

Órt bir túp kódeden janady.

Eýropanyń qorqaýlary qazir bir-birine ynsapsyz, ala kózderimen qaraı bastady. Borsyqtar basqarǵan sum Eýropanyń tóbesine túnerip taǵy da qara bult jınala bastady. Bir top kódeden janǵan otqa túnerip, dúrildep, uıytqyp daýyl soqsa, jer- dúnıege órt jaıylyp órshimek. Eýropany bılegen jyrtqyshtar shaınasyp, birin-biri álsiretse adam balasynyń jalpy tynyshtyǵyn, jalpy baqytyn izdegen dúnıe eńbekshilder taby álsiregen jyrtqyshtardy ońaıyraq uryp jyqpaq. Eýropanyń borsyqtary ózdi-ózi shaınassa — jalpy eńbekshiler tabynyń baqyty. Eýropanyń ótken qan maıdanynyń qabatynda Rossıanyń Nıkolaıy, Germanıanyń Vılgelmi, Avstrıanyń Iýsıfy taqtarynan qulap edi. Eýropa endi ózdi-ózi julqyssa, qazirgi memleket bastarynda otyrǵan borsyqtardy eńbekshil taptary úkimet bastarynan tezirek qýyp, úkimet tizginderin óz qoldaryna alar edi.

Túnerseń — túner, Eýropa! Qattyraq túnerip, ushqynyń shyqsyn aspanǵa! Órtten, daýyldan qorqar eńbekshil tabynyń eshnársesi joq! Jasasyn Eýropa!

1923 jyl

---