InfoHub Logo

Kúzdeýbaeva P. S
Qyzylorda agrarlyq tehnıkalyq kolejiniń
fızıka páni oqytýshysy

Fızıka esepterin shyǵarýda oqýshylardyń matematıkadan alǵan bilimderin paıdalaný
Esep shyǵarý – oqýshy úshin erekshe is - áreket, ıaǵnı oı jumysy. Esep dep qandaı da bolmasyn matematıkalyq uǵymdy, mazmuny jaǵynan tereń tapsyrmany túsinemiz. Esep oqýshylardyń logıkalyq oılaý, keńistikti elestetý, jeke bas qabiletin damytýǵa birden - bir sebepshi bolatyn basty qural.
Fızıka jáne matematıka páni - oqýshylardyń oılaý qabiletin qalyptastyra - tyn jáne damytatyn negizgi býyn. Esepterdi shyǵarý kóptegen maqsattardy kózdeıdi. Fızıkalyq qubylystardyń mazmunyn túsinýge, uǵymdardy qalyptastyrýǵa, oqýshylardyń shyǵarmashylyq oılaýyn damytý jáne olarǵa óz bilimderin is - júzinde qoldana bilýge úıretý, oqýshylardy tárbıeleý, bilim, bilik, daǵdylar men iskerlikterin qadaǵalaý jáne esepke alý
Sıaqty mańyzdy maqsattarǵa qol jetkizý úshin eseptiń sharttaryn tereń túsiný qajet. Fızıka kýrsy boıynsha esepti shyǵarý matematıkanyń negizgi zańdylyqtaryn praktıkada qoldana bilýge daǵdylandyrady. Esepti shyǵarý jáne analız jasaý fızıka zańdary men formýlalaryn túsinip, este saqtaýǵa kómektesedi.
Kóptegen fızıkalyq esepterdi shyǵarýdy tórt kezeńge bólýge bolady.
Esep shartynyń analızi jáne ony syzbamen syzyp kórsete bilý.
Fızıkalyq shamalardy baılanystyratyn teńdeýlerdi qurastyrý
Alynǵan teńdeýlerdi biriktire sheshe otyryp, belgisizdiń formýlasyn qorytyp shyǵarý
Shyqqan nátıjelerge analız jasap, san mánin tabý.
Kınematıkanyń negizgi esepteri kez - kelgen ýaqyt mezetindegi keńistiktegi deneniń ornyn tabý bolyp tabylady. Bul esepterdi sheshý erekshe tizbek boıynsha oryndalady: núkteniń koordınatasyn tabý úshin onyń keńistiktegi ornyn aýystyrý zańyn, al oryn aýystyrýdy esepteý úshin qozǵalys jyldamdyǵyn bilýimiz kerek. Kınematıkada berilgen deneniń berilgen ýaqyttaǵy keńistiktegi qozǵalysyn anyqtaý úshin tik buryshty HOÝ koordınatalar júıesin alamyz. Sonda deneniń keńistiktegi orny onyń H, Ý koordınatasymen anyqtalady.
1 mysal. Sýrette mektep aýlasyndaǵy fýtbol alańynyń jospary keskindelgen. Buryshtyq jalaýshanyń ( O, V, S, D ), doptyń( E ) jáne kórermenniń (K, L, M ) koordınatalaryn tabyńdar.
Jaýaby. O ( 0; 0), V ( 0; 60), S ( 80 m; 60 m),
D ( 80m; 0 ), E( 20 m; 40 m), K(- 5 m; 20m)
L( - 10 m; - 10 m), M( 30 m; - 5 m)
Esepti sheshý barysyn oqýshylar matematıkadan
ótken núkteniń koordınatadaǵy ornyn qalaı tapqandaryn eske túsirip ketedi.
Qozǵalystyń sıpaty onyń tek jyldamdyǵynyń shamasymen ǵana anyqtalmaıdy, sonymen qatar oqýshylar, jyldamdyqtyń baǵytyn da bilýi kerek. Fızıkada jáne matematıkada barlyq shamalar vektorlyq jáne skalár shamalar bolyp ekige bólinedi. Endeshe oqýshylar matematıkada ótilgen birqatar vektorlar jaıly materıaldardy fızıka esepterin shyǵarýda tıimdi qoldana bilýleri qajet. Oǵan qarapaıym mysal: vertolet gorızontal baǵytta túzý syzyq boıymen 40 km ushyp, 900 burysh jasap burylyp, taǵy
30 km ushty. Vertolettiń jolyn, jáne oryn aýystyrýyn tabý kerek.
Vektorlyq shamalardyń kóptep kezdesýi fızıkada aýyrlyq, salmaq, kýlon kúshi, óris kerneýlikteri jáne t. b. taqyryptardy ótkende de qalyptasady.
Sondyqtan VII - XI synyp oqýshylarynyń vektorlyq shamalarǵa amaldar qoldana bilgeni abzal.
Oqýshylarǵa fızıkany oqý prosesinde vektorlar týraly mynaǵan basa mán bergen jón: eń aldymen vektorlardy durys ataı bilýleri qajet. Óıtkeni matematıkada vektorlardy jazyqtyq betinde, keńistikte ornalasý baǵytyna qaraı kollınear, komplanar, al modýlderine baılanysty noldik, noldik emes dep bólinedi. Fızıka sabaǵynda vektorlardy osylaı ataý oqýshylardyń materıaldy jaqsy túsinýine kómektesedi, al esepter shyǵarýda vektorlardy qosý ádisteri, vektorlyq shamalardy qosýda kosınýstar teoremasy da qoldanylady; a^2=b^2+c^2 - 2bccosα, budan a=√(b^2+c^2 - 2bccosα)
«Esepti tek túsinip qoıý jetkiliksiz, ony shyǵaram degen talap - tilek te bolý qajet. Kúshti talap - tilek bolmasa, qıyn esepti shyǵarý múmkin emes, al ol bar bolsa, shyǵarýǵa bolady. Qushtarlyq bar jerde jol tabylady» degen Poıa. Endeshe fızıka esepterin shyǵarýda oqýshylardyń matematıkadan alǵan bilimderin paıdalaný oqýshylardy tabıǵat zańdylyqtarynyń maǵynasyn durys túsinýge, formýlalardy árqashan este saqtaýǵa jáne teorıalyq bilimdi praktıkada qoldanýǵa baýlıdy.