Fızıkalyq týrnır
Maqsattary:
1. Oıyn saýyq barysynda fızıkalyq termındi, shamalardy qaıtalaý, bilimderin keńeıtý;
2. Oqýshylardyń qyzyǵýshylyqtaryn, oı - óristerin, tanymdyq qabiletterin damytý;
3. Ózara qarym - qatynas jasaýǵa tárbıeleý, tapqyrlyqqa baýlý;
Kórnekilikter:;
1. Fızıkalyq shamalar jazylǵan kartochkalar,
2. Ǵalymdardyń foto - sýretteri;
3. Interaktıvti taqta;
Sabaqtyń ádisi: Toppen jumys
Ótý barysy:
1. Tanystyrý;
2. Sergitý sáti (2komandaǵa ortaq qyzyqty logıkalyq suraqtar);
3. «Teorıkter saıysy»
(Taqtada G. Om, I. Núton, Sh. Kýlon, E. Lens, P. Djoýl attary jazylyp turady. Osy uly ǵalymdardyń zańdaryn atap, formýlasyn jazyp beredi.)
4. «İzdenýshiler saıysy»
(3 bólimsheden turatyn tapsyrmalarǵa jaýap beredi. )
5. «Sıqyrshylar saıysy»
(Suraqtar beriledi.)
6. «Tarıhshylar saıysy»
(Uly ǵalymdardyń ómirbaıanynan úzindi oqylady. Kim týraly, ıaǵnı qaı ǵalym ekenin anyqtaý kerek.)
7. «Fızıkalyq shamalar aıtysy»
(Shashyraǵan áripterdi jınap, belgili bir fızıkalyq shamany qurastyrý kerek. Bul jumys shapshańdyqpen baǵalanady.)
1. Tanystyrý
2. Sergitý sáti:
10 upaı. Ashyq ydystaǵy sý nege azaıady, qandaı fızıkalyq qubylyspen túsindiriledi? (Kebý)
20 upaı Eleýishpen sý ákelýge bolama? (ıa, qar j/e muz kúıinde)
30 upaı Meganútonda qansha Núton bar? (106 N)
Sýda qandaı tastar bolmaıdy? (qurǵaq)
40 upaı Ǵaryshkerler kúni qashan? (12 sáýir)
Qalaı 10m satydan sekirip jaralanbaýǵa bolady? (1 satysynan sekirý kerek)
50 upaı Aspan nege kók? (Aýa qabaty kók tústi jaqsy ustap qalady)
Radıony kim oılap tapqan, týǵan kúni qashan? (1895j 7 mamyr A. SPopov)
5 upaı Qandaı jolmen adam esh ýaqytta júrmeıdi? (Qus jolymen)
10 upaı Alma túsip basyna
Basyna emes qasyna
Tartylys zańyn taptym dep
Ketti ǵalym asyǵa (I. Núton)
20 upaı Qurmetteıik ǵalymdy
Ǵylymdy alǵa jyljytqan
Inersıa qubylysyn
Aıtshy dostar kim ashqan? (G. Galıleı)
30 upaı «Aýyr ıadro, jeńil oq j/e qustyń qaýyrsyny» qandaı jaǵdaıda jerge birdeı jyldamdyqpen qulaıdy? (Aýasyz bos keńistikte. Vakýmde. G. Galıleı Pıza munarasy.)
40 upaı Eń alǵash teleskopty oılap tapqan ǵalym? G. Galıleı
50 upaı Telefondy kim oılap tapqan? (1847 - 1922 jyldary ómir súrgen amerıkan ónertapqyshy A. Bell. Osy ǵalymnyń qurmetine dybystyń qattylyǵy Desıbelmen ólshenedi (dB))
3. Teorıkter saıysy:
I. Núton zańy - İ tek ınersıaldy sanaq júıesinde oryndalady.
İİ údeý kúshke týra proporsıonal, deneniń massasyna keri proporsıonal: a=F/m.
İİİ árekettesýshi kúshter modýli jaǵynan teń, baǵyty jaǵynan qarama - qarsy bolady.
G. Om zańy - tizbektiń bóligindegi tok kúshi osy bóliktiń ushtaryndaǵy kerneýge týra proporsıonal ótkizgishtiń kedergisine keri proporsıonal: I=U/R
Sh. Kýlon zańy – qozǵalmaıtyn eki núktelik zarád vakýmde zarádtardyń kóbeıtindisine týra proporsıonal jáne olardyń araqashyqtyǵynyń kvadratyna keri proporsıonal kúshpen árekettesedi: F=k*q1*q2 / r2
Djoýl - Lens zańy - ótkizgish boıymen tok júrgen kezde ótkizgishte bólinetin jylý mólsheri tok kúshiniń kvadratyna, ótkizgish kedergisine jáne toktyń júrý ýaqytyna týra proporsıonal: Q=I2Rt
4. İzdenýshiler saıysy:
Esep
Esepter (oılanýǵa 2mın)
1.“Isataı batyr Taısoıǵannan erte shyǵyp, túste han ordasyna jetpekshi boldy. Onyń astyndaǵy Aqtabany bulttan tómen, qaraǵaıdan joǵary shapty.” Taısoıǵan men han ordasynyń araqashyqtyǵyn shamamen 300 km, al Isataı batyr jolda 10 saǵ boldy dep esepteńder. Aqtabannyń qandaı jyldamdyqpen shapqanyn anyqtańdar.
2. Avtomobıl radıýsy 100 m aınalma jolmen 36 km/saǵ jyldamdyqpen júrip keledi. Onyń sentrge tartqysh údeýin anyqta.
Fızıkalyq shamalar men ólshem birlikter
1 - komanda shamalardyń atyn jazyp shyǵady, 2 - komanda ólshem birligin jazyp kórsetedi.
İ – komanda ------------------------------ İİ - komanda
U – kerneý, ishki energıa; ----------- kerneý – «V», ishki energıa «Dj»;
T – temperatýra; ---------------------- temperatýra – «K, 0S»;
R – kedergi; ----------------------------- kedergi - «Om»;
F – kúsh; ---------------------------------- kúsh – «Núton»;
Q – jylý mólsheri; ------------------ jylý mólsheri – «Dj»;
A – Jumys; ----------------------------- jumys – «Dj»;
V – kólem; ------------------------------ kólem – m3;
N – qýat; -------------------------------- qýat – «Vt»;
P – qysym; ----------------------------- qysym – «Pa»;
S – oryn aýystyrý, jol; ---------- jol – «m»;
Úshinshi bólimi «Labırınt» - dep atalady. Oıynshylardyń mindeti, osy tapsyrmalardy sheship, ádilqazylarǵa kórsetý. (Senderge 3 mınýt ýaqyt berilsin)
№1. Jerden aıǵa ushyp jetý úshin, latyn áripteri arqyly qandaı fızıkalyq shamalar belgilengenin aıtyńyz.
Jaýaby: massa, ýaqyt, jyldamdyq, uzyndyq, uzyndyq, mıkro.
№2. Mektepten úıge jetý úshin, fızıkalyq shamalardyń ólshem birlikterin bilý kerek.
Jaýaby: metr, m/s, kg, s, m, m/s, m.
5. Sıqyrshylar saıysy:
1 - komanda:
Suraq: biz naızaǵaı jarqyldaǵan 1 - shi dybysyn estımiz be álde 1 - shi jarqyldy kóremiz be?
Jaýap: biz birinshi jarqyldy kóremiz sebebi jaryqtyń taralý jyldamdyǵy c=3*108 m/s, al dybystyń taralý jyldamdyǵy odan az v = 340m/s teń. (Dybystyń taralý qubylysy)
2 - komanda:
Suraq: nege shańǵysyz adam qarda júre almaıdy, al shańǵysy bar bala qarda emin erkin júredi? Shańǵymen de, shańǵysyz da adam qardy óziniń salmaǵyna teń birdeı kúshpen basady.
Jaýap: Óıtkeni shańǵy betiniń aýdany adam tabanynyń aýdanynan 20
Esedeı úlken. Sondyqtan ol shańǵymen turǵanda qar betiniń árbir sharshy santımetr aýdanyn shańǵysyz turǵandaǵydan góri 20 esedeı az kúshpen basady. (Qysym qubylysy)
6. Tarıhshylar saıysy:
5 upaı (M. V. Lomonosov)
Arhangelsk qalasnyń mańaıyndaǵy orys derevnásynda 1711j 19 qarashada dúnıege kelgen. Alǵashqy orys joǵary oqý ornynda oqyǵan. Ony tanyǵyn kisi “Ensoklopedıa” dep ataǵan. Fızıka termınin eń alǵash orys tiline engizgen ǵalym kim?
10 upaı (I. Núton)
Óziniń ǵylymı jumystary úshin aǵylshyn fızıgi “Rysar tıtýlyn”alǵan. Fılosof Gegel degen ǵalym bylaı qaljyndaıtyn: “Álemdiqurtqan úsh alma: Adam almasy, Parıj almasy jáne onyń almasy” Áńgime qaı ǵalym týraly aıtylǵan?
5 upaı (G. Galıleı)
Negizgi tárbıeni shirkeýden alǵan, bilimin Pıza ýnıversıtetiniń medısınalyq fakúltetinde jalǵastyrdy. Sodan keıin matematıka muǵalimi bolyp jumys istegen. Ol 1692j qaıtys boldy. 100j ótken soń 1737j onyń máıitin ósıeti boıynsha Florensıaǵa Mıkelandjelonyń janyna kóshirdi. Tek 300j ótkennen keıin Rım papasy onyń aıtqany durys dep jarıalady. Ol alǵashqy teleskopty oılap tapqan.
Bul qaı ǵalym?
10 upaı (B. d. d 272 - 212 ómir súrgen Sırakýs ǵalymy Arhımed)
Ejelgi grek ǵalymy “Maǵan tireý núktesin kórsetseńiz bolǵany men Jerdi kóterip beremin” degen sózimen tarıhta qalǵan.
Ol kim? Qaı eldiń ǵalymy?
7. Fızıkalyq shamalar saıysy:
1 - komanda 2 - komanda
Ltov - Vólt;
Radaf – Farad;
Trıapoıd – dıoptrıa;
Elvınk - Kelvın;
Temrom – Ommetr;
Qorytyndy:
Barlyqtaryńyzǵa qatysqandaryńyz úshin rahmet. Ustazdar sizderge jumystaryńyzǵa jemis, oqýshylarǵa tilerim oqýda ozat bolyńyzdar. Kezdeskenshe, saý bolyńyzdar!
1. Oıyn saýyq barysynda fızıkalyq termındi, shamalardy qaıtalaý, bilimderin keńeıtý;
2. Oqýshylardyń qyzyǵýshylyqtaryn, oı - óristerin, tanymdyq qabiletterin damytý;
3. Ózara qarym - qatynas jasaýǵa tárbıeleý, tapqyrlyqqa baýlý;
Kórnekilikter:;
1. Fızıkalyq shamalar jazylǵan kartochkalar,
2. Ǵalymdardyń foto - sýretteri;
3. Interaktıvti taqta;
Sabaqtyń ádisi: Toppen jumys
Ótý barysy:
1. Tanystyrý;
2. Sergitý sáti (2komandaǵa ortaq qyzyqty logıkalyq suraqtar);
3. «Teorıkter saıysy»
(Taqtada G. Om, I. Núton, Sh. Kýlon, E. Lens, P. Djoýl attary jazylyp turady. Osy uly ǵalymdardyń zańdaryn atap, formýlasyn jazyp beredi.)
4. «İzdenýshiler saıysy»
(3 bólimsheden turatyn tapsyrmalarǵa jaýap beredi. )
5. «Sıqyrshylar saıysy»
(Suraqtar beriledi.)
6. «Tarıhshylar saıysy»
(Uly ǵalymdardyń ómirbaıanynan úzindi oqylady. Kim týraly, ıaǵnı qaı ǵalym ekenin anyqtaý kerek.)
7. «Fızıkalyq shamalar aıtysy»
(Shashyraǵan áripterdi jınap, belgili bir fızıkalyq shamany qurastyrý kerek. Bul jumys shapshańdyqpen baǵalanady.)
1. Tanystyrý
2. Sergitý sáti:
10 upaı. Ashyq ydystaǵy sý nege azaıady, qandaı fızıkalyq qubylyspen túsindiriledi? (Kebý)
20 upaı Eleýishpen sý ákelýge bolama? (ıa, qar j/e muz kúıinde)
30 upaı Meganútonda qansha Núton bar? (106 N)
Sýda qandaı tastar bolmaıdy? (qurǵaq)
40 upaı Ǵaryshkerler kúni qashan? (12 sáýir)
Qalaı 10m satydan sekirip jaralanbaýǵa bolady? (1 satysynan sekirý kerek)
50 upaı Aspan nege kók? (Aýa qabaty kók tústi jaqsy ustap qalady)
Radıony kim oılap tapqan, týǵan kúni qashan? (1895j 7 mamyr A. SPopov)
5 upaı Qandaı jolmen adam esh ýaqytta júrmeıdi? (Qus jolymen)
10 upaı Alma túsip basyna
Basyna emes qasyna
Tartylys zańyn taptym dep
Ketti ǵalym asyǵa (I. Núton)
20 upaı Qurmetteıik ǵalymdy
Ǵylymdy alǵa jyljytqan
Inersıa qubylysyn
Aıtshy dostar kim ashqan? (G. Galıleı)
30 upaı «Aýyr ıadro, jeńil oq j/e qustyń qaýyrsyny» qandaı jaǵdaıda jerge birdeı jyldamdyqpen qulaıdy? (Aýasyz bos keńistikte. Vakýmde. G. Galıleı Pıza munarasy.)
40 upaı Eń alǵash teleskopty oılap tapqan ǵalym? G. Galıleı
50 upaı Telefondy kim oılap tapqan? (1847 - 1922 jyldary ómir súrgen amerıkan ónertapqyshy A. Bell. Osy ǵalymnyń qurmetine dybystyń qattylyǵy Desıbelmen ólshenedi (dB))
3. Teorıkter saıysy:
I. Núton zańy - İ tek ınersıaldy sanaq júıesinde oryndalady.
İİ údeý kúshke týra proporsıonal, deneniń massasyna keri proporsıonal: a=F/m.
İİİ árekettesýshi kúshter modýli jaǵynan teń, baǵyty jaǵynan qarama - qarsy bolady.
G. Om zańy - tizbektiń bóligindegi tok kúshi osy bóliktiń ushtaryndaǵy kerneýge týra proporsıonal ótkizgishtiń kedergisine keri proporsıonal: I=U/R
Sh. Kýlon zańy – qozǵalmaıtyn eki núktelik zarád vakýmde zarádtardyń kóbeıtindisine týra proporsıonal jáne olardyń araqashyqtyǵynyń kvadratyna keri proporsıonal kúshpen árekettesedi: F=k*q1*q2 / r2
Djoýl - Lens zańy - ótkizgish boıymen tok júrgen kezde ótkizgishte bólinetin jylý mólsheri tok kúshiniń kvadratyna, ótkizgish kedergisine jáne toktyń júrý ýaqytyna týra proporsıonal: Q=I2Rt
4. İzdenýshiler saıysy:
Esep
Esepter (oılanýǵa 2mın)
1.“Isataı batyr Taısoıǵannan erte shyǵyp, túste han ordasyna jetpekshi boldy. Onyń astyndaǵy Aqtabany bulttan tómen, qaraǵaıdan joǵary shapty.” Taısoıǵan men han ordasynyń araqashyqtyǵyn shamamen 300 km, al Isataı batyr jolda 10 saǵ boldy dep esepteńder. Aqtabannyń qandaı jyldamdyqpen shapqanyn anyqtańdar.
2. Avtomobıl radıýsy 100 m aınalma jolmen 36 km/saǵ jyldamdyqpen júrip keledi. Onyń sentrge tartqysh údeýin anyqta.
Fızıkalyq shamalar men ólshem birlikter
1 - komanda shamalardyń atyn jazyp shyǵady, 2 - komanda ólshem birligin jazyp kórsetedi.
İ – komanda ------------------------------ İİ - komanda
U – kerneý, ishki energıa; ----------- kerneý – «V», ishki energıa «Dj»;
T – temperatýra; ---------------------- temperatýra – «K, 0S»;
R – kedergi; ----------------------------- kedergi - «Om»;
F – kúsh; ---------------------------------- kúsh – «Núton»;
Q – jylý mólsheri; ------------------ jylý mólsheri – «Dj»;
A – Jumys; ----------------------------- jumys – «Dj»;
V – kólem; ------------------------------ kólem – m3;
N – qýat; -------------------------------- qýat – «Vt»;
P – qysym; ----------------------------- qysym – «Pa»;
S – oryn aýystyrý, jol; ---------- jol – «m»;
Úshinshi bólimi «Labırınt» - dep atalady. Oıynshylardyń mindeti, osy tapsyrmalardy sheship, ádilqazylarǵa kórsetý. (Senderge 3 mınýt ýaqyt berilsin)
№1. Jerden aıǵa ushyp jetý úshin, latyn áripteri arqyly qandaı fızıkalyq shamalar belgilengenin aıtyńyz.
Jaýaby: massa, ýaqyt, jyldamdyq, uzyndyq, uzyndyq, mıkro.
№2. Mektepten úıge jetý úshin, fızıkalyq shamalardyń ólshem birlikterin bilý kerek.
Jaýaby: metr, m/s, kg, s, m, m/s, m.
5. Sıqyrshylar saıysy:
1 - komanda:
Suraq: biz naızaǵaı jarqyldaǵan 1 - shi dybysyn estımiz be álde 1 - shi jarqyldy kóremiz be?
Jaýap: biz birinshi jarqyldy kóremiz sebebi jaryqtyń taralý jyldamdyǵy c=3*108 m/s, al dybystyń taralý jyldamdyǵy odan az v = 340m/s teń. (Dybystyń taralý qubylysy)
2 - komanda:
Suraq: nege shańǵysyz adam qarda júre almaıdy, al shańǵysy bar bala qarda emin erkin júredi? Shańǵymen de, shańǵysyz da adam qardy óziniń salmaǵyna teń birdeı kúshpen basady.
Jaýap: Óıtkeni shańǵy betiniń aýdany adam tabanynyń aýdanynan 20
Esedeı úlken. Sondyqtan ol shańǵymen turǵanda qar betiniń árbir sharshy santımetr aýdanyn shańǵysyz turǵandaǵydan góri 20 esedeı az kúshpen basady. (Qysym qubylysy)
6. Tarıhshylar saıysy:
5 upaı (M. V. Lomonosov)
Arhangelsk qalasnyń mańaıyndaǵy orys derevnásynda 1711j 19 qarashada dúnıege kelgen. Alǵashqy orys joǵary oqý ornynda oqyǵan. Ony tanyǵyn kisi “Ensoklopedıa” dep ataǵan. Fızıka termınin eń alǵash orys tiline engizgen ǵalym kim?
10 upaı (I. Núton)
Óziniń ǵylymı jumystary úshin aǵylshyn fızıgi “Rysar tıtýlyn”alǵan. Fılosof Gegel degen ǵalym bylaı qaljyndaıtyn: “Álemdiqurtqan úsh alma: Adam almasy, Parıj almasy jáne onyń almasy” Áńgime qaı ǵalym týraly aıtylǵan?
5 upaı (G. Galıleı)
Negizgi tárbıeni shirkeýden alǵan, bilimin Pıza ýnıversıtetiniń medısınalyq fakúltetinde jalǵastyrdy. Sodan keıin matematıka muǵalimi bolyp jumys istegen. Ol 1692j qaıtys boldy. 100j ótken soń 1737j onyń máıitin ósıeti boıynsha Florensıaǵa Mıkelandjelonyń janyna kóshirdi. Tek 300j ótkennen keıin Rım papasy onyń aıtqany durys dep jarıalady. Ol alǵashqy teleskopty oılap tapqan.
Bul qaı ǵalym?
10 upaı (B. d. d 272 - 212 ómir súrgen Sırakýs ǵalymy Arhımed)
Ejelgi grek ǵalymy “Maǵan tireý núktesin kórsetseńiz bolǵany men Jerdi kóterip beremin” degen sózimen tarıhta qalǵan.
Ol kim? Qaı eldiń ǵalymy?
7. Fızıkalyq shamalar saıysy:
1 - komanda 2 - komanda
Ltov - Vólt;
Radaf – Farad;
Trıapoıd – dıoptrıa;
Elvınk - Kelvın;
Temrom – Ommetr;
Qorytyndy:
Barlyqtaryńyzǵa qatysqandaryńyz úshin rahmet. Ustazdar sizderge jumystaryńyzǵa jemis, oqýshylarǵa tilerim oqýda ozat bolyńyzdar. Kezdeskenshe, saý bolyńyzdar!
You Might Also Like
