Ǵabıden Mustafın (1902 - 1985)
Ǵabıden Mustafın (1902 - 1985)
Men árdaıym búgingini, shamam kelgenshe – erteńgini jazdym. Jazýshy, aldymen, óz dáýiriniń jarshysy. Men óz boıymdaǵy búkil darynym men kúsh - qýatymdy… halyq múddesine qaltqysyz, alańsyz baǵyshtaǵan jazýshymyn. Meniń tvorchestvomnyń ózegi, arqaýy, negizi jańa zaman, jańa adam. (Ǵabıden Mustafın)
Ǵabıden Mustafın murasy - 20 - 40 jyldardaǵy Qazaqstannyń kórkemdik shejiresi. Jazýshy shyǵarmalarynan esken shyndyq - dán salmaǵynan basyn kótere almaı, maýjyraı terbelgen qalyń bıdaı men gúrsildegen shyńyraý shahtany aralatyp, týǵan ólkege kóz jibertedi – eńbekke toly ýaqytty, qarapaıym eńbek adamyn kóresiz. Ǵabıden Mustafın jaǵymdy keıipkerlerdiń tutas bir tizbegin jasady. Olar jarqyn bolashaq úshin batyl kúresip, el - jurtynyń arman - tilegi, múdde - maqsatynyń oryndalýyna aıanbaı at salysty – azamattyq tuǵyrdan túspedi. Óz zamanymen tyǵyz baılanysyp, kúsh - qýatyn ýaqyt aldyndaǵy boryshty óteýge arnaý, óz zamandasyna aıanbaı qyzmet etý, eńbek adamynyń oı - armanyn, baıandy isin madaqtaı jyrlaý, belsendi kúresker bıiginen taımaý -- Ǵabıden Mustafınniń rýhanı kelbeti.
Jastyq shaq. Alǵashqy qadam.
Ádette, jazýshynyń izdenisi men ómir joly kórkem shyǵarmasynda iz qaldyryp, el basynan keshken tarıhı oqıǵalar saırap jatady. Ǵabıden Mustafın murasy - osynaý qaǵıdanyń dáleli men aıǵaǵy.
Ol 1902 jyly Qaraǵandy oblysynyń Telman aýdanynda shaǵyn dáýletti otbasynda ómirge keldi. Talapty bala áýeli aýyl moldasynan oqyp saýatyn ashady. «Basqa oqý joq edi» - deıdi ol keıin jastyq shaǵyn qynjyla, muńaıa eske alyp. Kishkentaı júrekte janǵan shyraq oqý - bilim izdetedi, 1916 jyly zaýyttaǵy oryssha - qazaqsha mekteptiń tórtinshi synybyna túsip, bir jyldan keıin bitirip shyǵady. «Qaıtyp oqýǵa mursha bolǵan joq» - dep ókinedi keıin jazýshy. 1918 - 1925 jyldary aýyldyq keńestiń ár alýan jumysyna aralasady. Bilimge degen qushtarlyq Qazaqstannyń sol kezdegi ortalyǵy Qyzylordadan oqý izdetedi. Biraq balalyq shaǵynda alǵan shamaly bilim oqý ornyna túsýge múmkindik bermeıdi de, joǵarǵy sotqa qyzmetke ornalasady. Jazýshynyń ózi aıtqandaı, kórkem ádebıetke degen qushtarlyǵy osy jyldary oıanady.
Jıyrmasynshy jyldar týǵan elimiz úshin asa bir mańyzdy kezeń edi. Aýyldaǵy negizgi tartystar Azamat soǵysynan keıingi aýyrtpalyqtar, áli ońy men solyn aıyra bermeıtin kedeılerdiń qıyn hal - kúıi tóńireginde órbıtin. Jastaıynan talaı qıanat kórgen bolashaq jazýshy qaınaǵan ómir aǵymynan syrt qala almady. Óziniń alǵashqy qadamy týraly «kórgenimdi, sezgenimdi jazatynmyn» - deıdi Ǵabeń. Demek, jazýshylyq ómiriniń alǵashqy sátinen bastap búkil óner jolyna úlken áser osyndaı tartystardyń qyzý ortasy edi.
Jas talapker ózi kórgen, sotqa kelip túsken shaǵymdarda aıtylǵan qıanat, muń - sher, japa shekken adamdar týraly naqtyly oqıǵa negizinde jazǵan habarlama, ocherk, feletondaryn «Eńbekshi qazaq» (qazirgi «Egemen Qazaqstan») gazetine jarıalap júrdi.
Sóıtip, Ǵabıden Mustafın alǵashqy qalam tartysynan - aq óziniń ózekti taqyrybyn - búgingi qaınaǵan ómirdi dál tapty. Tuńǵysh kitaby «Er Shoıynǵa» (1929) arqaý bolǵan da ózi jaqsy biletin aýyl ómiri, kedeıdiń sana - sezimi, taptyq kúres edi. «Er Shoıyn» - jazýshynyń ǵumyrlyq taqyrybyn belgilegen, óziniń talaby men talantyna senim týǵyzǵan erekshe máni bar jınaq.
Belgili synshy - ǵalym Z. S. Kedrına jazýshynyń óner jolyn saralaı kelip, ony tyń taqyryptarǵa aldymen baratyn batyldyǵyn, jańashyldyǵyn «tvorchestvolyq barlaýda» dep, basyp aıtty. Jınaqqa kirgen tuńǵysh shyǵarmasy «Sársen men Boqash» (1927 - 1928), «Er Shoıyn», «Qan», «Qashqyn» sıaqty áńgimelerinde aýylda ótip jatqan taptyq tartysty naqtyly oqıǵa - kórinister arqyly realısik dáldikpen beıneledi. Jazýshynyń ystyq yqylasy qanalǵan tap jaǵynda. Kórkem obrazdar arqyly: «Adal eńbeginiń qyzyǵyn kórmeı, «adam!» degen ardaqty atqa qoly jetpeı qınalǵan adal jandar osylar!» - deıdi jazýshy. Baıdyń malyn baǵyp, baılyǵyn kóbeıtip júrgen qutty qol jandar jas jazýshyǵa adamgershilik pen aqıqattyń ózindeı kórinedi. Osyndaı jandardy súlikteı soryp, basyn kótertpeı ezgige salǵan ústem tapty avtor jıirkenishpen, jek kóre sýretteıdi. Jazýshynyń maqsaty aıqyn, múddesi ashyq - kimdi jaqtaıtyny, kimdi dattaıtyny túsinikti. Taptyq kúreste qajyr - qaırat. Uıymshyldyq qajettigin sýrettegen «Er Shoıyn» jınaǵy tartystyń áli tolastamaǵan kezinde shyqqanyn eskersek, kitaptyń áleýmettik, tárbıelik máni erekshe bolǵanyn túsiný qıyn emes.
Jas qalamgerdiń shyǵarmalarynda keıbir birkelkilikke qurylyp, jınaqtaý sıpaty, kórkemdik mánerleý, til sheberligi jetpeı jatqanmen, alǵashqy qadamynan - aq avtordyń azamattyq belsendiligi, maqsatynyń aıqyndyǵy anyqtala túsedi.
Biraq Ǵ. Mustafınniń izdenisi jeńil boldy, qıynshylyqqa kezdespedi desek, shyndyqtan aýytqyr edik. Jas kezinde júıeli bilim ala almaǵan jazýshyǵa ómir – bilim bulaǵy, eńbek - óner shyraǵy boldy. Baıaý qalyptasyp, jeńil shyǵarmalar da jazdy, biraq tynymsyz eńbek, izdený, oqý bilimdi, parasatty, qaıratker jazýshyǵa aınaldyrdy.
Jańa kitaptyń qýanyshy basylmaı jatyp, ómirdi tereń zertteý qajettigin túsingen qalamger Qaraǵandy qalasyndaǵy qaınaǵan eńbek maıdanyna (1930) aralasyp ketedi – úsh jyl shahtada jumys isteıdi, jer qazady, tokar mamandyǵyn ıgeredi. «Men kelgende, - deıdi jazýshy, - Qaraǵandyda bes - alty jaman barak qana, 30 - 40 jumysshy ǵana bar edi. Olar kómirdi qaılamen qazyp, syrtqa temir shelekpen qol buraý arqyly shyǵaratyn. Shahta degenderi – bir ǵana qudyq».
1933 jyly Ǵ. Mustafın «Qaraǵandy proletarıaty» gazetiniń jaýapty sekretary qyzmetine taǵaıyndalady. Biraq kóp keshikpeı qazaq tilinde «Qyzyl tý» atty jańa gazettiń ashylýyna baılanysty Novosıbır qalasyna aýystyrylady. Ómirlik tájirıbesi baıyǵan, jýrnalıs retinde qalamy tóselgen Ǵ. Mustafın 1938 jyly gazet jabylysymen Almatyǵa kóship keledi. «Bul meniń toǵyz jyl boıy jazýshylyqtan qol úzip ketken, qaıta oralǵan shaǵym», - dep jazady Ǵabeń.
Ǵabıden Mustafın (1902 - 1985) júkteý
Men árdaıym búgingini, shamam kelgenshe – erteńgini jazdym. Jazýshy, aldymen, óz dáýiriniń jarshysy. Men óz boıymdaǵy búkil darynym men kúsh - qýatymdy… halyq múddesine qaltqysyz, alańsyz baǵyshtaǵan jazýshymyn. Meniń tvorchestvomnyń ózegi, arqaýy, negizi jańa zaman, jańa adam. (Ǵabıden Mustafın)
Ǵabıden Mustafın murasy - 20 - 40 jyldardaǵy Qazaqstannyń kórkemdik shejiresi. Jazýshy shyǵarmalarynan esken shyndyq - dán salmaǵynan basyn kótere almaı, maýjyraı terbelgen qalyń bıdaı men gúrsildegen shyńyraý shahtany aralatyp, týǵan ólkege kóz jibertedi – eńbekke toly ýaqytty, qarapaıym eńbek adamyn kóresiz. Ǵabıden Mustafın jaǵymdy keıipkerlerdiń tutas bir tizbegin jasady. Olar jarqyn bolashaq úshin batyl kúresip, el - jurtynyń arman - tilegi, múdde - maqsatynyń oryndalýyna aıanbaı at salysty – azamattyq tuǵyrdan túspedi. Óz zamanymen tyǵyz baılanysyp, kúsh - qýatyn ýaqyt aldyndaǵy boryshty óteýge arnaý, óz zamandasyna aıanbaı qyzmet etý, eńbek adamynyń oı - armanyn, baıandy isin madaqtaı jyrlaý, belsendi kúresker bıiginen taımaý -- Ǵabıden Mustafınniń rýhanı kelbeti.
Jastyq shaq. Alǵashqy qadam.
Ádette, jazýshynyń izdenisi men ómir joly kórkem shyǵarmasynda iz qaldyryp, el basynan keshken tarıhı oqıǵalar saırap jatady. Ǵabıden Mustafın murasy - osynaý qaǵıdanyń dáleli men aıǵaǵy.
Ol 1902 jyly Qaraǵandy oblysynyń Telman aýdanynda shaǵyn dáýletti otbasynda ómirge keldi. Talapty bala áýeli aýyl moldasynan oqyp saýatyn ashady. «Basqa oqý joq edi» - deıdi ol keıin jastyq shaǵyn qynjyla, muńaıa eske alyp. Kishkentaı júrekte janǵan shyraq oqý - bilim izdetedi, 1916 jyly zaýyttaǵy oryssha - qazaqsha mekteptiń tórtinshi synybyna túsip, bir jyldan keıin bitirip shyǵady. «Qaıtyp oqýǵa mursha bolǵan joq» - dep ókinedi keıin jazýshy. 1918 - 1925 jyldary aýyldyq keńestiń ár alýan jumysyna aralasady. Bilimge degen qushtarlyq Qazaqstannyń sol kezdegi ortalyǵy Qyzylordadan oqý izdetedi. Biraq balalyq shaǵynda alǵan shamaly bilim oqý ornyna túsýge múmkindik bermeıdi de, joǵarǵy sotqa qyzmetke ornalasady. Jazýshynyń ózi aıtqandaı, kórkem ádebıetke degen qushtarlyǵy osy jyldary oıanady.
Jıyrmasynshy jyldar týǵan elimiz úshin asa bir mańyzdy kezeń edi. Aýyldaǵy negizgi tartystar Azamat soǵysynan keıingi aýyrtpalyqtar, áli ońy men solyn aıyra bermeıtin kedeılerdiń qıyn hal - kúıi tóńireginde órbıtin. Jastaıynan talaı qıanat kórgen bolashaq jazýshy qaınaǵan ómir aǵymynan syrt qala almady. Óziniń alǵashqy qadamy týraly «kórgenimdi, sezgenimdi jazatynmyn» - deıdi Ǵabeń. Demek, jazýshylyq ómiriniń alǵashqy sátinen bastap búkil óner jolyna úlken áser osyndaı tartystardyń qyzý ortasy edi.
Jas talapker ózi kórgen, sotqa kelip túsken shaǵymdarda aıtylǵan qıanat, muń - sher, japa shekken adamdar týraly naqtyly oqıǵa negizinde jazǵan habarlama, ocherk, feletondaryn «Eńbekshi qazaq» (qazirgi «Egemen Qazaqstan») gazetine jarıalap júrdi.
Sóıtip, Ǵabıden Mustafın alǵashqy qalam tartysynan - aq óziniń ózekti taqyrybyn - búgingi qaınaǵan ómirdi dál tapty. Tuńǵysh kitaby «Er Shoıynǵa» (1929) arqaý bolǵan da ózi jaqsy biletin aýyl ómiri, kedeıdiń sana - sezimi, taptyq kúres edi. «Er Shoıyn» - jazýshynyń ǵumyrlyq taqyrybyn belgilegen, óziniń talaby men talantyna senim týǵyzǵan erekshe máni bar jınaq.
Belgili synshy - ǵalym Z. S. Kedrına jazýshynyń óner jolyn saralaı kelip, ony tyń taqyryptarǵa aldymen baratyn batyldyǵyn, jańashyldyǵyn «tvorchestvolyq barlaýda» dep, basyp aıtty. Jınaqqa kirgen tuńǵysh shyǵarmasy «Sársen men Boqash» (1927 - 1928), «Er Shoıyn», «Qan», «Qashqyn» sıaqty áńgimelerinde aýylda ótip jatqan taptyq tartysty naqtyly oqıǵa - kórinister arqyly realısik dáldikpen beıneledi. Jazýshynyń ystyq yqylasy qanalǵan tap jaǵynda. Kórkem obrazdar arqyly: «Adal eńbeginiń qyzyǵyn kórmeı, «adam!» degen ardaqty atqa qoly jetpeı qınalǵan adal jandar osylar!» - deıdi jazýshy. Baıdyń malyn baǵyp, baılyǵyn kóbeıtip júrgen qutty qol jandar jas jazýshyǵa adamgershilik pen aqıqattyń ózindeı kórinedi. Osyndaı jandardy súlikteı soryp, basyn kótertpeı ezgige salǵan ústem tapty avtor jıirkenishpen, jek kóre sýretteıdi. Jazýshynyń maqsaty aıqyn, múddesi ashyq - kimdi jaqtaıtyny, kimdi dattaıtyny túsinikti. Taptyq kúreste qajyr - qaırat. Uıymshyldyq qajettigin sýrettegen «Er Shoıyn» jınaǵy tartystyń áli tolastamaǵan kezinde shyqqanyn eskersek, kitaptyń áleýmettik, tárbıelik máni erekshe bolǵanyn túsiný qıyn emes.
Jas qalamgerdiń shyǵarmalarynda keıbir birkelkilikke qurylyp, jınaqtaý sıpaty, kórkemdik mánerleý, til sheberligi jetpeı jatqanmen, alǵashqy qadamynan - aq avtordyń azamattyq belsendiligi, maqsatynyń aıqyndyǵy anyqtala túsedi.
Biraq Ǵ. Mustafınniń izdenisi jeńil boldy, qıynshylyqqa kezdespedi desek, shyndyqtan aýytqyr edik. Jas kezinde júıeli bilim ala almaǵan jazýshyǵa ómir – bilim bulaǵy, eńbek - óner shyraǵy boldy. Baıaý qalyptasyp, jeńil shyǵarmalar da jazdy, biraq tynymsyz eńbek, izdený, oqý bilimdi, parasatty, qaıratker jazýshyǵa aınaldyrdy.
Jańa kitaptyń qýanyshy basylmaı jatyp, ómirdi tereń zertteý qajettigin túsingen qalamger Qaraǵandy qalasyndaǵy qaınaǵan eńbek maıdanyna (1930) aralasyp ketedi – úsh jyl shahtada jumys isteıdi, jer qazady, tokar mamandyǵyn ıgeredi. «Men kelgende, - deıdi jazýshy, - Qaraǵandyda bes - alty jaman barak qana, 30 - 40 jumysshy ǵana bar edi. Olar kómirdi qaılamen qazyp, syrtqa temir shelekpen qol buraý arqyly shyǵaratyn. Shahta degenderi – bir ǵana qudyq».
1933 jyly Ǵ. Mustafın «Qaraǵandy proletarıaty» gazetiniń jaýapty sekretary qyzmetine taǵaıyndalady. Biraq kóp keshikpeı qazaq tilinde «Qyzyl tý» atty jańa gazettiń ashylýyna baılanysty Novosıbır qalasyna aýystyrylady. Ómirlik tájirıbesi baıyǵan, jýrnalıs retinde qalamy tóselgen Ǵ. Mustafın 1938 jyly gazet jabylysymen Almatyǵa kóship keledi. «Bul meniń toǵyz jyl boıy jazýshylyqtan qol úzip ketken, qaıta oralǵan shaǵym», - dep jazady Ǵabeń.
Ǵabıden Mustafın (1902 - 1985) júkteý
You Might Also Like
-
Sabaqtyń taqyryby: Tólegen Aıbergenovtiń "Ana" óleńi
