InfoHub Logo

Aqyn Ǵafý Qaıyrbekovtyń týǵanyna 70 jyl tolý mereıtoıy Qazaqkonsert zalynda asa bir saltanatty jaǵdaıda ótti. Aqynnyń turǵylastary, qurbylastary, úzeńgiles serikteri, týǵan-týys, ini-qaryndastary tegis jınalyp kelip, zal ishin aqynǵa degen, qalamger murasyna degen qurmet pen mahabbatqa toltyryp jibergendeı boldy.

Sol saltanattyń kýási bola otyryp, osydan tórt-bes jyl burynǵy bir oqıǵany erikten tys eske aldym.

Burynǵy Taldyqorǵan oblysynyń Aqsý óńirinde İlıas Jansúgirovtyń 100 jyldyq uly toıy ótip jatty. Sol toıda aqyndar músháırasyn basqarǵan maǵan oblys ákimshiligi avtokólik mingizdi. Toı tarqar kezinde men Alakól aýdanynan arnaıy kelgen jerlesterime kirip, qoshtasyp shyqpaq boldym. Alty qanat aqboz úıdiń tórinde jubaıymen Ǵafý Qaıyrbekov, Tumanbaı Moldaǵalıev, Rymǵalı Nurǵalıev sıaqty meniń syıly da kúıli qalamdastarym qonaq bolyp otyr eken. Men asyǵys amandasyp, jón aıtysyp ketpek edim, Ǵafań turyp:

— Sákenjan, kóligiń qutty bolsyn. Biraq mashına degen de temir ǵoı, búgin bar, erteń joq, — synady da qalady. Seni eliń syılap, qurmetteıdi eken. Men soǵan razy boldym. Sol eldiń mahabbatyna osylaısha bólene berýińe árdaıym tilektespin, — dep tost kótergen.

Sol kezgi aýdan ákimi:

— Oý, aǵaıyn, dastarqan ıesimen ǵoı, ruqsatpen, kezekpen sóıleıik te. Dastarhan túgili, elý myń halqy bar aýdańdy da basqaryp otyrmyz ǵoı, — dep Ǵafań sózine sholtań etip keıis bildirip qaldy.

— Áı, qaraǵym, men oǵash eshteńe aıtqan joqpyn ǵoı, — dep órkókirek Ǵafań bul joly múdire kúńkildeı berdi.

"Sholaq saı tez tasıdy" degendeı, álgi ákimniń orynsyz qystyrylǵanyna men de yzalana bastap edim, orta joldan sózge Rymǵalı Nurǵalıev aralasty:

— Áý, aǵaıyn, — dedi ol, — búgin biz qazaq ádebıetiniń aıtýly klasıkteriniń birin marapattap, mereıtoıyn ótkizip otyrmyz. İshimizde sol ult ádebıetiniń taǵy bir asqar bıik ókili, tiri klassıgi Ǵafań otyr. Buıyrsa, kúni erteń bu kisiniń de kezegimen keler mereıtoılaryn osylaı el bolyp atap ótetin bolamyz. Sondyqtan búırekten sıraq shyǵarmaı, tatý-tátti tarasaıyq ta.

"Sózińdi bireý sóılep jatsa, aýzyń qyshyp bara ma?" degendeı, mundaı ádil aıtylǵan ataly sózden soń men artymdy qysyp, Almatyǵa attanyp kete bergenmin.

Áıtse de, eshqashan aýyzdyǵa sóz, aıaqtyǵa jol berip kórmegen Ǵafańnyń sol kúngi bir sátke múdirýin, kóńiliniń sál basylýyn kórý de maǵan aýyr tıip edi. Óıtkeni ol kisi qaı jer, qaı ortada bolsyn óktem kórinip, aǵyla, aǵynan jaryla sóılep otyratyn. Sońyna ergen, kóp jyldar Ǵafańnyń qaraýynda istegen úrkerdeı bir top inileri Saǵı, Shámil, Tumanbaılar ol kisiniń aldynan kese ótý túgili, bir ret kezeksiz kıligip, sózin buzyp kórmegen bolar. Ózderi de kóleńkeleri kúndik jerge túsetin kósem bolyp qalǵandaryna qaramaı, Ǵafań aldynda tómenshiktep turatyndaryn kóp ańǵaryp júretin edim.

Tumanbaı Moldaǵalıev 50 jasqa tolyp, úıinde bir top adamǵa dastarqan jaıǵany esimde. Toıdyń tamadasy (álde "asabasy" deıtin be edi?) Kádirbek Segizbaev bolatyn. Ol da tildi jigit, jurtty kúldire uıytyp, kezegimen sóz berip tur edi, orta joldan Ǵafań qosyldy da, tizgindi birden óz jaǵyna tarta bastady. "Oý, aǵa, tamada men edim ǵoı!" — deıdi Kádirbek. "Sensiń ǵoı tamada, bilem ǵoı, biraq tura tur!" — dep Ǵafań ári qaraı bılikti ózi qaǵyp alyp, basqaryp kete bergen bolatyn.

Ordabasyda ótken uly jıynǵa (1993 jyl) jazýshylar birqaýym el bolyp barǵanbyz. Biz Tumanbaı Moldaǵalıevpen eki kisilik kýpede edik, ústimizge qolynda qomaqty sómkesi bar Ǵafań kirgen. Ashyq esikten bir mezette Ábdijámil Nurpeıisov kirip, tórge ozdy. Ǵafekeń maǵan:

— Sáken, ana sómkege qol jalǵashy, jeńgeń salǵan dám bolsa kerek edi, — dep buıyrdy.

Qol salyp edim, solań etip úlken kesilgen qazy shyqty ishinen.

— Oý, árirek suqsańshy qolyńdy, — deıdi Ǵafań. Árirek suǵyp edim, sopań etip endi bir shólmek konák shyqty.

— E, báse! — dep jymyń etti Ǵafań.

Qazyny Ábekeń ustady. Kertip jep, esikten syǵalaǵandarǵa kerenaý qarap, kertip asatyp otyr. Ǵafańnyń aýzyna eshnárse tıe qoımady-aý deımin:

— Áı, Ábekem-aı, jurttyń qazysyna kelgende, múldem shúlen bolyp ketedi ekensiz-aý! — dep qaldy.

Biz dúrlige dý kúlip edik...

... Áńgime basynda aıtylǵan oqıǵadan keıin izin sýytpaı Ǵafańa jolyqtym.

— Ótken joly kóńilińizge aýyr alyp qaldyńyz-aý deımin, aǵa. Sol jigittiń jeligin basyp, táýbesine keltirer bir amalyn oılastyrsam qaıtedi? — dep suradym.

— Óı, qaıtesiń sony. Onyń ústine, sol jigittiń ózi de qatesin moıyndap, sen ketkesin keshirim suraǵandaı bolǵan. "It úredi, kerýen kóshedi" emes pe? Elep qaıtesin, — deı salǵan.

Sondaǵy Rymǵalı aıtqan bir aýyz dáleldi sóz Ǵafańnyń 70 jyldyǵynda taǵy da eske túsip, klasık aqynymyzdyń alda bolar uly toılarynyń basy osy eken-aý dep túıgen edim.

Ózimniń Ǵafandy tanyǵan, bilgen kezderimdi de retimen baryp eske alǵam.

Jumeken jaıynda jazylǵan bir esteligimde aıttym ǵoı deımin, "Aqdarıǵa" dep atalatyn kólemi úsh baspa tabaqtaı ǵana kitabymnyń qoljazbasyn kóterip, aldyma Nájimedenovtyń ózin salyp, Ǵafý Qaıyrbekovke bardym. "Aǵa, az ǵana ýaqytyńyzdy qıyp, osyny oqyp shyǵyńyz, — dep jalyndym, — unamasa endi qaıtyp sizdiń mazańyzdy almaýǵa sóz, osy kóshemen júrmeýge ýáde bereıin".

Ǵafańnan alysta júrgen, astanaǵa oqta-tekte bir soǵatyn men túgili, kóp jyl qatar otyryp qyzmet atqarǵan, ózderiniń de kúndik jerge kóleńkesi túserlik ataq-abyroıy bar óksheles inileri Tumanbaı, Saǵı, Shámilder de yǵysa júretinin baıqaıtynmyn. Jańaǵy qolqama bir bólmede ıyq tirestire otyrǵan olar da tańyrqasyp, bir sát aldaryndaǵy jumystarynan bas kótergen qalpy, únsiz bizge qarasyp qalǵan.

Qoljazbamdy qolyna alyp, salmaqtap kórgen Ǵafekeń: "Jaqsy, qaraǵym, qol da tımeı jatyr edi, buryn mundaı qolqa salyp kórmep ediń, tastap ket te, birer saǵattan keıin qaıta oral'', — dedi.

Mólsheri bolyp-aq qaldy-aý dep, araǵa birer saǵat salyp baryp edim, Ǵafań:

— Áı, Sáken, sen aqyn ekensiń ǵoı, qalqam. Qatty razy boldym! — dep qoljazbamdy ózime qaıtardy.

"Kitap etip shyǵaryp beremiz" dep aıta ma degen bir dámeli úmit jylt etip baryp sóngendeı bolyp edi ishimde.

Óleń jazǵannyń bári aqyn bola qoımaıtynyn ózim de biletin edim. Ǵafý sekildi qudiret sanaıtyn adamnyń aýzynan "aqyn ekensiń!" degen sóz estý meniń tóbemdi kókke jetkizip tastaǵandaı bolǵany ras.

Ǵafý Qaıyrbekovtiń ózin emes, sózin buryn tanyp edim. "Sózine qarap kisini al, kisige qarap sóz alma", — dep Abaı aıtqandaı, alǵashqy óleń kitaby — alaqan kólemindeı "Qurdasty" oqyp shyǵyp qumartqan aqynym bolatyn. Budan soń "Dala qońyraýy" deıtin úlken dastan-romanyn oqydym. 1969 jyly shyqqan "Altyn besik" degen (bul Ǵafań kitaby ishindegi tula boıynda bir mini joǵy edi) kitabyn túgel jattap ta alǵam.

Keıin Ǵafańmen bir shańyraq astyńda (Qazaqstan Jazýshylar odaǵy) qyzmet ete júrip, jaqynyraq aralasa bastadyq. Biraq juldyzymyz tym jarasyp ketip edi dep aıta almaımyn. Ony Ǵafańnyń ózi de sezip, ár jerde: "Bul ekeýmizdiń basymyz bir qazanǵa syıysa bermeıdi" dep aıtyp júretin. Men áıteýir aldynan kese kóldeneń ótken emespin. Ózi de betti, ózi de tekti adam. Sodan da ma, jasy kishilerdiń bári ol kisiden ımene, yǵysa júretin. Birde maǵan telefon soǵyp, el aqyndarynyń biriniń kitabyn: "Nege shyǵarmaısyń, ózi meniń qasymda otyr, senderdiń ámise óstip, alystaǵy aǵaıyndy shetqaqpaılaı beretinderiń ne osy?" — dep qatty-qatty sóz aıtyp tastady. Daýsy da qatty shyǵyp ketti-aý deımin, men de shamdanyp: "Oý, siz nege sonsha aıǵaılaısyz? Daýys mende de bar", — degen bolyp edim, aǵam birden ádisin ózgertip: "Sáken-aý, men aǵań emespin be, sondyqtan aıqaılaımyn da!" — dep shyǵa keldi. "Á, onda jón, aǵa. Aıtqanyńyz bolady, qup, taqsyr!" — demeske sharam qalmady.

Sóıtsem, Ǵafań qasynda otyrǵan, álgi elden kelgen adamǵa: "Ol bizdiń bala ǵoı, qazir kózińshe qatty tapsyraıyn, kitabyndy qalaı shyǵarmas eken!" — dep otyrady da, qolma-qol maǵan telefon soqqan. Jáne menen qarsylyq bola qoıady dep oılamaǵan ǵoı.

Pendelik qylyqtan da quralaqan emes edi jaryqtyq. 1985 jylǵa qorytyndy jınalysta Ǵafań qazaq poezıasyna sol jyly qosylǵan shyǵarmalar haqynda baıandama jasaǵan. Jınalys bolardan birer kún buryn Qadyr Myrzalıev ekeýmizge kezdeısoq ushyrasyp qalǵan Ǵafań:

— Sákenjan, seniń "Bel-beles" deıtin kitabyńdy Nesipbek ákelip berip edi, oqyp bitirip qaldym. Maǵan asa unap tur, — dedi júre sóılesip.

— Unasa boldy ǵoı, aǵa. Ar jaǵyn ózińiz bilersiz, — degem de qoıǵam.

Qyzyǵy jınalys ústinde boldy. Jyl boıyna shyqqan kitaptarǵa túgel toqtalyp, birin maqtap, birin minep degendeı, biraz sóılep alǵan Ǵafań baıandamasy aıaqtalar tusta: "Ókinishke qaraı, bıyl shyqqan kitaptar ishinen meniń qolyma Sáken Imanasovtyń "Bel-belesi" túspedi. Sondyqtan ol kitapqa baǵa bere almaımyn", — degen sózdermen aıaqtaǵany ǵoı.

Daǵdaryp, ne derimdi bilmeı qaldym. Taǵy da zalda Qadyrmen qatar otyr edim.

— Dymyń ishinde bolsyn, men sóıleıin, — dedi ol meniń qazirgi halimdi aıtqyzbaı uǵyp.

Jaryssózge shyqqan Qadyr: "Ǵafa, kúni keshe ǵana meniń kózimshe Sákenge kitabyn maqtap jatyr edińiz, búgin "qolyma túspedi" dep tursyz. Sonda qalaı bolǵany? Ne keshegi, ne búgingi sózińiz ótirik bolǵany ǵoı, sirá", — dedi.

Baıandamashy aǵam qorytyndy sózinde bul týrasynda lám-mım demeı, oraǵytyp óte shyqty.

Jınalys sońynan ekinshi qabattaǵy foede Syrbaı Máýlenov aǵama jolyǵyp, álgi jaǵdaı jóninde muń shaǵyp otyr edim, ústimizge qańǵalaqtap Ǵafań kele qalǵany.

— Myna Sáken maǵan seniń ústińnen aryz aıtyp otyr, — deı bastap edi Syraǵań, Ǵafań kıip ketip:

— Áı, Sákenjan-aı, keıde meni de atar adam joq osy, bolary bolyp ketti ǵoı, qoıshy endi, qazbalaı bermeı! — dep tyıyp tastady.

Ataly sózge daý aıtardaı arsyz emespiz deýshi edik, álgi moıyndaýdan keıin, úlken-kishi bolyp, máz bola kúlisip qana tarasqanbyz.

1994 jyldyń kúzinde Jezqazǵan jeri Sáken Seıfýllınniń 100 jyldyq toıyn atap ótti. Almatydaǵy aqyn-jazýshy túgel ǵana sol jaqqa kóship barǵandaı boldyq. Men taǵy da osyndaǵy aqyndar músháırasyna tóraǵalyq etken edim. Sol músháıraǵa qatysqan Ǵafań da báıgeli oryn ala tura, ony óz boıyna olqysynyp qalǵanyn túsindim. Músháıra sońynan menen: "Sáken, arnaıy daıyndap kelgen sózim bar edi, sony oqyp bereıin!" — degen. Jergilikti belsendilerdiń qarsylyǵyna qaramaı, "Ǵafańa bermegen sózdi kimge bermekpiz!" — dep, tizege sala otyryp, — Ǵafý Qaıyrbekov sóıleıdi, — dep habarladym.

Aǵam jaqsy-aq daıyndalǵan eken. Biraq buryngy taý sýyndaı tasyp turǵan ekpin joq. Entige turyp, qaǵazdaǵy sózin áreń ǵana oqyp shyqty.

Ertesinde Qarqaralyǵa qaraı júrer jol ústinde kezdestik. Bir mashınada Ǵafań, jeńgemiz Bádesh, jazýshy Dýlat Isabekov bar eken. Júgire jetip, amandasyp qol berip edim, o kisi sálemimdi salqyn ǵana alǵandaı boldy.

Almatyǵa bir samoletpen ushtyq.

Profesor Tursynbek Kákishev, Jeńis Qashqynov úsheýmizden keıingi oryndyqta báıbishesimen Ǵafań otyrdy. Tursekeń qurdas retinde, men erkeleý ini retinde ázildesken bolyp edik, kóńil qoshy bolmaı otarǵanyn tanytyp, qabyl ala qoımady.

Aýyryp júrgen kezi eken...

---