InfoHub Logo

Bir halyqtyń mádenıet retinde qandaı dárejede ekendigi sol halyqtyń hat biletinderiniń sanynyń kóp-azdyǵyna qarap bilinedi. Hat biletinderi kóp bolsa, ol halyq mádenıet, óner-bilim retinde artta qalǵan bolady.

Jáne ár halyqtyń mádenıet retinde qandaı halde, qandaı orynda ekenin, sol halyqtyń gazet oqýynyń, gazet aldyrylýynyń kóp-azdyǵyna qarap ta biledi.

Máselen:

Árbir halyqtyń júz adamynyń ishinde hat biletinderiniń sandary mynadaı:

1. Danıanyń 100 adamyn alsaq, bári de hat biledi, 100 prosent.

2. Belgıanyń júz adamyn alsaq, onyń ishinen toqsan toǵyz adamy hat biledi, toqsan toǵyz prosent.

3. Germanıanyń 100 adamyn alsaq, onyń ishinen 98 adamy hat biledi, 98 prosent.

4. Shvesıanyń 100 adamyn alsaq, onyń ishinen 97 adamy hat biledi, 97 prosent.

5. Rossıanyń orys halqynyń 100 adamyn alsaq, onyń ishinen 33 adamy hat biledi, 33 prosent.

6. Qazaq halqynyń 100 adamyn alsaq, onyń ishinen 3 adamy hat biledi, 3 prosent.

Mine, osy alty jurttyń árbir 100 (júz) adamynyń nesheýiniń hat biletinin kórgende, osy 6 jurttyń qaısysynyń mádenıet retinde joǵary ekeni bilinedi.

Betpaq dalada qarańǵy túnde qańǵyryp, ógizge jekken dóńgelegi synyq, eki aıaqty qańsyǵan aǵash arbanyń yǵyna tezektiń tútinin byqsytyp qazaq kedeıi otyrady.

Onyń ústinen Betpaqdalany basqan qarańǵy túndi qaq jaryp, elektr fonardiń jaryǵymen áýe kemesinen (aeroplanmen) mádenıetti, ónerli jurttyń, máselen Germanıanyń azamaty ushyp ótedi.

Qazaq kedeıi muny kórip aspanǵa qarap jaǵasyn ustap «kalıma» keltiredi.

Mine, Germanıanyń 100 adamynyń 98 adamy hat bilgendegi, qazaqtyń 100 adamynyń úsheýi-aq hat bilgendigi aıyrmasy da úkimettiń ár túrli iske tutynǵan jol-jobalary da «Eńbekshi qazaq» gazetiniń betinde jazylyp otyrady.

Qazaq hat bilýge, bilgen hatyn umytpaýǵa tyrysý kerek.

Endi qaı halyqta qansha gazet shyǵady eken, soǵan keleıik. Máselen, jylyna kári bolsyn, áıel bolsyn, erkek bolsyn, árbir jan basyna:

1. Danıada 5423 dana gazet shyǵyp turady.

2. Germanıada 3512 dana gazet shyǵyp turady.

3. Shvesıada 2461 dana gazet shyǵyp turady.

4. Belgıada 2406 dana gazet shyǵyp turady.

5. Rossıada 3 dana gazet shyǵyp turady.

6. Qazaqstanda 500 qazaqqa jylyna bir-aq gazet shyǵyp turady.

Mine, bul esep te qaı halyqtyń mádenıet retinde, óner-bilim retinde qandaı dárejede ekenin kórsetedi. Germanıanyń árbir adamyna jylyna 3 512 dana gazet shyǵyp tursa, qazaqtyń 500 adamyna jylyna ortaqqa bir-aq gazet shyǵyp turady...

Budan buryn talaı jazyp ta keldik. Qazaqstannyń eńbekshil taby jer júziniń eńbekshil tabynyń qataryna kirýi úshin pálen qylý kerek, túlen qylý kerek dep. Mine, sondaǵy qazaqtyń kedeılerine jalpy qatarǵa kirý úshin kóp kerekti istiń biri — jumylyp jatpaı-turmaı oqý. Al oqýdyń ishinde ár túrli maǵlumat alý úshin jer júziniń turmysynan, ár memlekettiń saıasatynan maǵlumattar alyp, árbir isten habardar bolyp otyrý úshin gazet aldyryp, gazet oqyp otyrý kerek.

Ónerli halyqtardyń árbir adamy jylyna 5000-6000 dana gazet aldyryp oqyp otyratyn sebebi sol.

Gazet oqý adamnyń bilimin arttyrady.

Qazaqtyń birazy jasynda oqyp hat tanysa da, eshbir kitap, gazet oqymaǵan soń, biliminen aırylyp, tanyǵan hatyn umytyp, qaraıyp, bara-bara ábden nadan bolyp ketedi.

Qazaqstan úkimetiniń isteri — keńestik qazaqtyń kedeıine, jarlysyna kerek is.

Az hat biletin kedeıiniń ekeý-úsheýi birikse de gazet aldyryp, oqýǵa kirisý kerek.

18.06.1923 jyl

---