InfoHub Logo

Sabaqtyń taqyryby: Ystyq sýsyndar
Maqsaty:
Bilimdilik: Oqýshylarǵa ystyq sýsyndar týraly keń aýqymda maǵlumat berý.
Tárbıelilik: qonaqjaılylyqqa, sypaıylylyqqa, ınabatty bolýǵa tárbıeleý.
Damytýshylyq: sháı, kofe, kakao daıyndaý tehnologıasyn meńgertý, shyǵarmashylyq izdenisterin damytý.
Sabaqtyń túri: Jańa sabaq
Sabaqtyń ádisi: túsindirý
Kórnekiligi: tehnologıalyq karta, sýretter, ydys - aıaq túrleri

Barysy:
1. Uıymdastyrý: oqýshylarmen
sálemdesý, túgendeý
2. Úı jumysy:
«Nazar aýdaryńyz»
«Qyzylsha salaty»
Myna áripter formasynan qyzylsha salatyna qajetti azyq – túlikti tabyndar
Sábiz
Qyzylsha
Jýa
Qıar
Kartop
Tuz
Maı
Ydys

Áıgili ańyzdar da chanbýddıster uzaq ýaqyt boıy sergek júrýleri kerek delingen. Hramda sájde eti kezinde uıyqtap ketý – uıatty.
Bir kúnderi áıgili patrıarh Bodhıdharma sájde etý kezinde uıyqtap qalǵan. Uıqydan oıanǵan soń Bodhıdharma yzaǵa býlyǵyp, óz kirpikterin qyrqyp tastaǵan. Sol kirpikteri túsken jerden shaı butaqtary shyqqan. Sháı butaǵynyń japyraǵynan sergektik shaıyn daıyndaıtyn bolypty degen ańyz bar.
Shaıdy óleń joldaryna qosyp jyrlaı bastady. Sháı Qytaı elinde súıikti sýsynǵa aınaldy.
«Adam ómir súrý úshin 7 túrli nárse kerek: otyn, kúrish, maı, shaı, tuz, sút jáne bıdaı» degen sóz bekerge aıtylmaǵan.
9 - ǵasyrda sháı Qytaıdan Japonıaǵa keldi. Shotland maıory Robert Brýstyń arqasynda Indıada 1823 jyldan bastap shaı óndirile bastady. Azzamom jáne Bırmoı ormandary arasynan kezdeısoq shaı ósimdikteri tabylǵan. Sol kezden bastap brıtandyqtar Indıada sháı ósirýge bolatynyna senimdi boldy. Osy kúni Indıada 7000 astam sháı alqaptary bar. Evropadaǵy golandıalyqtardyń dastarhanynda 17 ǵasyrda paıda boldy. Odan ári Anglıaǵa aparyldy

Rossıaǵa shaı Sibir arqyly Azıadan keldi. Eń alǵash monǵol hany orys dıplomanty Vasılıı Starkovqa syılyq retinde bergen. Ol orys elshisine túlkige aıyrbas retinde 64 kg shaı bergen. Jańa sýsyn patsha men ýázirlerge qatty unady. 17 ǵasyrdyń 70 jyldarynan bastap orys halyqtarynyń bazarlarynda shaı satyla bastady
1825 jylǵa deıin Qytaı jerinde ǵana jabaıy sháı ósimdikteri ǵana belgili boldy, odan ári ol Indıa, Bırma, Koreıa, Vetnam jáne Laos jerindegi qalyń jýnglılerde paıda boldy. Jabaıy shaıdiń keıbir túrleri Tıbettegi Gımalaı taýlarynan tabyldy
1. Qara
2. Kók
3. Sary
4. Qyzyl

Tehnologıalyq karta shaı daıyndaý
Shaı quramynda neler bar?

Kofeın - Sergektik, titirkendirgishtik
Ilengish zat - Tutqyrlyq dám beredi
Efır maıy - vatty hosh ıisti, dezınfeksıalyq jáne antıseptıkalyq qosylys
Pektın - Asqorytýdaǵy aýytqýlardy retke keltiredi
Dárýmender
Mıneraldy zattar
«Tún sekildi – qara, ot sekildi - ystyq, perishte sekildi - taza, mahabbat súıispenshiligindeı – tátti».
Bul – kofe. Ol túrli tarıhı, sıqyrǵa toly. Kofe men táttiler qosyndysynan negizgi kofeın qurylady. Kofe men táttiler – bir fılosofıa.
Bul fılosofıa men ómirdiń negizgi aıtary: toqta, oıyndy ból, túrli máselelerdi umytyp, az ýaqyt bolsyn ómirdiń qyzyqtaryn qyzyqta, kúsh - qýatqa, qýanyshqa toly ómirdi jalǵastyr. Bir jutym hosh ıisti ystyq sýsyn – sergitip, oǵan úlpildegen toqash – bir náziktikti sezindiredi. Bul qosylys oıyndy bólip basqa bir álemge jeteleıdi.

Ańyzdar Efıopıada ósetin Arabıka jaıly ne aıtady? Ańyz boıynsha Iahın monah eshkiniń boıyndaǵy kúsh – qýattyndaǵy ózgeristi baıqaıdy. Solaısha ol eshkiniń jegen jemisterinen daıyndalǵan qara sýsyndy iship kóredi. Sýsyndy iship alyp, óziniń lashyǵynda ne bolady eken dep kútken. Bir kezde monah ózinde bir ǵajaıyp kúsh paıda bolǵanyn sezedi. Ol jeńildep, sergip qalǵan. Monah bul sýsyndy “kewek” dep atady. Ol sergitkish beretin degendi bildiredi
Tarıhta Shyǵysta qonaqtarǵa shynyaıaq kofe usynyp, bylaı degen: “Sen 10 saǵat boıy mamyq jastyqta uıyqtaǵandaı jáne 40 sarbazdy qarýsyzdandyratyndaı sezinesiń....”. Qazir bul shyndyqqa aınaldy. Myqty dám men fızıkalyq jáne psıhologıalyq belsendilik beredi.

Kofeniń túrleri
1. Dándá
2. Túıirshikti
3. Erigish

Chocolatle — osylaısha hosh ıisti sýsyndy kakao burshaǵydep meksıka halqy ıspandyqtar jaýlap alǵanǵa deıin ataǵan.
Ańyz boıynsha 1519 j ıspan sarbazdary Meksıka astanasyna kirip, patsha saraıynan kóptegen burshaqtar qoryn tapqan. Ispandyqtar aqyrynda sýsyndy daıyndaý quramyn tapty. Mysaly: úkkishten ótken kakao burshaǵyn ystyq sýǵa eritip, burysh qosqan. Biraq Evropalyqtarǵa bárinen de patshaǵa daıyndalǵan sýsyn unady. Qýyrylǵan kakao burshaǵyn kýkýrýz dánderimen qosyp eritti, bal qosyp jáne agava sogy, vanılınmen aralastyrdy. Kakao burshaǵy men erekshe sýsynnyń jasalý quramyn ıspandyqtar óz patshalaryna ákeldi. Sýsyn quramyn qupıada saqtaǵylary kelgenmen, keshikpeı onymen Fransıa tanysty, XVII ǵasyr naǵyz «shokolad jarylys» boldy. Londonda 1650 jyly alǵash ret plıtochnyı shokoladtar satyla bastady, 1659 jyly Fransıada shyǵaryla bastady. Fransýz shokolady búkil álemdik rynokty jaýlady. XIX ǵasyr aıaǵynda aǵylshyn shokoladtary bizdiń elimizge kirýi toqtatylyp, óz qazaqstandyq kondıterleri bul táttini fransýzdardan kem jasamaıtyndaı dárejege jetti. Muny qaı – qaısymyzda joqqa shyǵara almaspyz.

KAKAO (shokolad aǵashy), máńgi jasyl teobroma tegi. Amerıkanyń tropıkalyq ormandarynda ósedi. Dán quramynda alkaloıd teobromın, medesınada qoldanady, sonymen 50% maı bar.
Olardy kakao maıyn alý úshin qoldanady (kondıterlik zattar shyǵarýǵa, dárilik svecha jasaýǵa, maz, erin dalaby), shokolad jáne kakao untaǵyn jasaıdy
Úı jumysy: Kakao týraly jumbaq jazý;
Shaı, kofe, kakao týraly ańyzdar izdep, jazý;

Basqada kakao men kofeniń daıyndalý retin jazý;
Úıde óz otbasyna sháı demdep berý.
Joldastaryna kakao daıyndap, usyný.