InfoHub Logo

Bizdiń jaqta qys túsken kezde qarlyǵashtar ushyp baratyn sonaý ıt arqasy qıandaǵy bir elde koról bolypty. Onyń óndirdeı on bir uly, Elıza degen jalǵyz qyzy bar edi. Aǵaly-inili on bir hanzada mektepte sabaq alatyn. Omyraýlaryna juldyz taǵyp, belderine qylysh baılap júretin. Altyn taqtaǵa almas qalammen jazatyn. Bári de sabaqqa júırik oqýǵa alǵyr bolýshy edi. Hanzada ekendikteri aıtpaı-aq kórinip týratyn. Ortalaryndaǵy jalǵyz qaryndasy Elıza aına shynydan jasalǵan uzyn oryndyqta koróldiktiń baılyǵynyń qaq jartysyn berip, satyp alǵan sýret kitapshany tamashalap otyratyn.

Ia, bul balalardyń turmysy jaqsy-aq edi! Biraq baqyttary uzaqqa barmady...

Balalardyń sheshesi dúnıe salyp, ákesi tósek jańǵyrtty. Koról bir zalym áıelge úılendi de, ol jetim baıǵustardy ıt etinen de jek kóretin boldy. Muny balalar kelgen kúni-aq baıqady. Saraıda saýyq-saıran bolyp, balalar balalyǵyn jasap, biri meıman, biri qojaıyn bop oınamaq edi. Mundaıda, olardan eshkim tátti taǵam men otqa kómgen almany aıamaıtyn, al ógeı sheshe, olarǵa bir tabaq qum salyp berdi de, táttiniń ornyna sony jeńder, osymen oınańdar! – dedi.

Bir apta ótpeı jatyp, ógeı sheshe qarshadaı Elızadan qutylǵysy kep derevnádaǵy qara shekpen sharýanyń tárbıesine berdi. Sonan soń sorly hanzadalardy koról ákesine jamandap-jamandap, endigári kórmeıtindeı etip arazdastyryp qoıdy.

— Joǵalyńdar kózimnen! – dedi, bir kúni zalym áıel. – Qańqyldaýǵa úni joq, qaıǵysyz óter kúni joq, qańǵybas qus bolyńdar, óz kúnderińdi ózderiń kórińder.

Ógeı shesheniń qarǵysy, áıteýir, túgel oryndala qoıǵan joq, hanzadalar, shynynda da, tańǵajaıyp on bir jabaıy aqqýdyń keıpine enip, saraı terezesinen qıqýlasyp ushyp shyqty da, orman toǵaıdyń ústimen órleı samǵap, alysqa sapar shekti.

Olar derevnádaǵy kishkentaı úıdiń terezesinen qıqýlap ótkende, áli tań atyp, kún shyqpaǵan kez, qaryndasy Elıza áli shyrt uıqydan oıanbaǵan bolatyn. Aqqýlar shatyrdyń dál tóbesinen moıyndaryn sozyp, qanattaryn sympyldatyp, suńqyldata daýys qylyp ótip barady. Biraq olardy kórgen eshkim joq. Jigerleri qum bolyp, sorly aqqýlar ushyp ótti. Olar qazbaýyr bulttarmen jarysa, shyrqaý bıikke kóterilip, bir sheti sonaý teńizge baryp qulaǵan ulanǵaıyr qara ormanǵa bet aldy.

Sharýanyń úıinde kishkentaı Elıza jasyl japyraqtarmen ǵana oınaıtyn, odan basqa oıynshyǵy da joq. Japyraqtyń dál ortasynan kishkentaı ǵana tesik jasap, sodan kún nuryna syǵalap qarasa, aǵalarynyń jaýdyraǵan kózderi kóz aldynda turatyn tárizdi; kún nurynyń ystyq lebi betine tıip ketse, aǵalary betinen súıip jatqandaı sezinedi.

Kún artynan kún ótti, bir-birinen aýmaıtyn raýshan gúldi samal jel jelpip ótse, japyraqtary sybdyr qaǵady: «Senderden sulý bar ma eken bul jalǵanda?» deıdi, gúlge samal jel.

Raýshan gúl basyn shaıqap: «Elıza bárimizden de sulý», – dedi. Jeksenbi kúnderi esik aldyna shyǵyp duǵalyq oqyǵan kempir kórse, samal jel kitap betin jelpip ótedi de:

— «Bul jalǵanda senderden aqyldy, senderden izgi kim bar?» – deıdi yntyǵyp. «Elıza bárimizden de aqyldy, bárimizden de izgi», – deıdi kitap, raýshan gúl de, kıeli kitap ta ádilinen qaq jarylyp.

Sóıte-sóıte Elıza aqyry on bes jasqa tolyp, úıine qaıtty. Elızanyń aı dese aýzy bar, kún dese kózi bar asqan sulý qyz bolǵanyn kórip, ógeı sheshesiniń ishi órtenip kete jazdady, oǵan ábden óshigip aldy. Ógeı qyzdy da jabaıy aqqýǵa aınaldyryp jiberer edi, biraq koról óz qyzyn kórmek bop shaqyrtyp qalǵandyqtan, óıtýge ógeı shesheniń batyly barmady.

Tipti bolmaǵan soń koroleva tańerteń ertemen aınalasyna jaınaǵan qaly kilem, jup-jumsaq jolbarys terileri tóselgen haýyzǵa keldi de, úsh baqany ustap alyp, tumsyqtarynan bir-bir súıip, birinshisine bylaı dedi:

— Elıza kelip sýǵa túsken kezde tóbesine sekirip minip al, ózińnen aýmaıtyn mıǵúla bolsyn! Al, sen, – dedi ol ekinshi baqaǵa, – Elızanyń mańdaıyna sekir, ózińnen aýmaıtyn jeksuryn bolsyn; sóıtseń, ony týǵan ákesi de tanymaı qalady! Al, sen, – dep sybyrlady ol úshinshi baqaǵa, – tup-týra júregine sekir, jurttan asqan zulym bolsyn da, sol zulymdyǵynan ózi ǵana qorlyq kóretin bolsyn!

Sony aıtyp ol baqalardy sýǵa laqtyryp jiberip edi, sýdyń beti jap-jasyl bop ketti. Sodan keıin koroleva Elızany shaqyryp, kıimin sheshindirdi de, sýǵa tús dep buıyrdy. Elıza sýǵa túsip edi, bir baqa shashyna jabysty da, bir baqa mańdaıyna sekirdi, bir baqa keýdesine qonyp aldy. Biraq qyz osynyń birde-birin ańǵarǵan joq; qyz haýyzdan shyqqanda, sýdyń betinde úsh birdeı kóknár gúli qalqyp júrdi. Olar Elızanyń basy men keýdesine sekirgen úsh baqa edi. Eger mystan olardy tumsyqtarynan súımegende, úsheýi de qyp-qyzyl raýshan gúline aınalatyn edi. Elızaǵa onyń sıqyry daýa bolmady, óıtkeni ol júregi izgi, kúnádan pák qyz bolatyn.

Muny kórip, zalym koroleva Elızany grek jańǵaǵynyń maıymen sylap, kirshiksiz appaq tánin qara qoshqyl túske engizdi de, jibekteı qolań shashyn uıpa-tuıpa ǵyp uıystyryp tastady. Asqan sulý Elıza adam tanymastaı ózgerdi. Koróldiń ózi de kórgende shoshyp ketip, bul meniń qyzym emes dep, mańaıyna jolatpaı qoıdy. Shynjyrdaǵy ıti men bólmesine uıa salǵan qarlyǵashtan basqa ony jandy karǵa tanymaı qoıdy. Olardyń qolynan ne kelsin, aıtqanyn kim elesin.

Elıza sorly eńirep jylap jiberdi, esine el aqtap ketken aǵalary tústi. İshine sher tolǵan soń, eshkimge bildirmeı saraıdan shyqty da, mıdaı dala, mı batpaqty keship ótip, kúni boıy júrip, alystaǵy ıt tumsyǵy batpaıtyn qara ormandy betke alyp júre berdi, júre berdi. Qaı aradan izderin, qaı ólkeni kezerin bilmese de, saǵynǵan baýyrlarymdy qaıtsem de tabam, týǵan úı, ósken bosaǵasynan qýǵyn kórip, qańǵyp ketken aǵalaryma qaıtsem de jolyǵam dep, bekem bel býdy.

Elıza orman ishine kirisimen, qarańǵy túsip, sorly qyz adasty da ketti. Sonan soń qyz jumsaq múktiń ústine búk túsip jata ketip, táńirisine jalbaryndy da, qulaǵan aǵashtyń túbirine basyn saldy. Orman ishi qulaqqa urǵan tanadaı typ-tynysh. Shóptiń ústinde adasyp júrgen juldyzdaı júzdegen jaltyraýyq qońyzdar órip júr. Elıza bir butaqty silkip qalyp edi, samsaǵan ot ushqyndaryndaı jerge shashyrap tústi.

Elıza tún balasy túsinde óziniń baýyrlaryn kórip shyqty. Bári de baıaǵy bul eken deıdi, ý-shý bop asyr salyp júr. Altyn taqtaǵa almas qalammen jazý jazyp, koróldiktiń teń jartysyn berip satyp alǵan sýret kitapshalardy tamashalap otyr eken deıdi. Biraq olar burynǵydaı árip pen dóńgelek birdemelerdi tekke shımaılamaı, bastarynan ótken hıkaıalaryn, kórgen azabyn birin qaldyrmastan bir-birine baıandap otyr eken deıdi. Al kitaptaǵy sýretterdiń bári – jandy sýret, jandy maqluqat eken deıdi. Qustar kádimgideı saırap, adamdar kitap betinen kádimgideı sekirip jerge túsip, Elızamen, onyń baýyrlarymen kádimgideı tilge keledi eken deıdi. Elıza kitap paraqtaryn aýdarǵan saıyn basqa bettegilermen bylyǵyp ketpes úshin, sýretterdiń bári sekirip-sekirip óz oryndaryna tura-tura qalady eken deıdi.

Elıza uıqysynan oıanǵanda, kún arqan boıy kóterilip qalypty. Kúnniń kózin qop-qoıý jasyl japyraqtar tasalap kórsetpeıdi, biraq onyń názik nurlary altyn torǵyndaı sáýle shashyp, shynar bıik záýlim aǵashtardyń ushar basyna órmelep shyǵypty. Kógal, jasyl japyraq hosh ıisin shashyp, quıtaqandaı qustar Elızany tóńirektep ushyp-qonyp júr, ıyǵyna kelip, qonǵysy da keletin tárizdi. Sý syldyryn qulaǵy shaldy. San bulaq syńǵyrlaı kelip toǵysyp, túbi qaırań kúmis qum tamasha bir haýyzǵa saıypty. Ia, aınalasyn qalyń buta-shilik basyp ketipti. Biraq bir tusynan elikter sýatqa baratyn soqpaq salyp alǵan eken. Elıza sol soqpaqpen sýat basyna keldi. Sýynyń móldirligi sondaı, eger de samal jel aǵash pen butanyń, qamys pen quraqtyń sý betindegi sáýlesin shymshylap terbetip turmaǵanda, uly sýretshiniń qolynan shyqqan ǵajaıyp kórinis dep qalýǵa bolar edi. Shuǵylamen shaǵylysyp, kóleńkege qymsyna boı tasalaǵan ár japyraq aınadaı jarqyraǵan aıdyn kóldiń betinen, alaqanǵa salǵandaı aıqyn kórinip tur.

Sý betinen óziniń júzin kórgende, Elıza selk etip shoshyp ketti. Bet-aýzy qara qojalaq, adam tanyǵysyz bir jeksuryn bop ketipti. Biraq kóz jasyndaı móldir sýmen beti-qolyn shaıyp jiberip edi, baıaǵy ýyzdaı appaq táni qaıtadan jarqyrap shyǵa keldi. Muny kórip Elıza túgel sheshindi de, sap-salqyn merýert sýǵa shomylyp aldy. Dúnıede teńdesi joq asqan sulý koról qyzynyń keıpine qaıta tústi.

Jýynyp, kıinip, taranyp-sylanyp bolǵannan keıin, ol syldyrap aqqan bulaqqa keldi. Onyń móp-móldir tap-taza sýynan qos ýystap qanyp ishti de, orman ishimen basy aýǵan jaǵyna júre berdi. Bar armany – baýyrlaryn kórý. Pisken jemisten ıilgen jabaıy alma aǵashyn kórip, Elıza júrek jalǵap aldy da, eńkeıgen butaqtaryna taıanysh qoıyp, orman qoınaýyna jol tartty. Aınalasy tym-tyrys, typ-tynysh, qyzdyń óz aıaǵynyń tyqyry, qý shóptiń sybdyry ǵana estiledi. Osynaý meńireý orman túkpirine birde-bir jan tumsyǵyn suqpaıdy eken, kúnniń kózi túsetin birde-bir sańylaý bolmaıdy eken. Túp-túzý záýlim aǵashtar bıik aspanǵa boılap baryp, sonaý ushar basyna taıanǵanda bári birigip tutasyp ketken tárizdi. Elıza ilgeri jaqqa kóz jiberip, samsap turǵan, ıt tumsyǵy batpaıtyn qalyń aǵashty kórdi. Qyz basyna esh ýaqytta dál mundaı jalǵyzdyq, dál mundaı sharasyzdyq túsip kórgen joq edi.

Tún degen de kózge túrtse kórgisiz. Múk betinde jorǵalaǵan jaltyraýyq qońyzdar da kórinbeıdi. Dińkesi quryp, búk túsip jata ketip edi, kenet butalardyń arasynan bireý ózin músirkeı qarap turǵandaı sezindi, japyraqtar tasasynan kip-kishkentaı aq qanatty perishteler syǵalap turǵandaı. Tańerteń uıqydan oıanǵanynda osyny óńinde kórgenin, nemese túsinde kórgenin aıyra almaı qaldy.

Elıza ormanǵa boılap ene berdi. Bir kezde qolynda kárzeńkesi bar bir kempir jolyqty.

Kárzeńkede búldirgeni bar eken, kempir odan qyzǵa aýyz tıgizdi. Qyz kempirden osy aramen on bir hanzada ótpedi me dep surady.

— Joq, – dedi kempir. – Ondaıdy kórgen joqpyn. Al biraq keshe anaý ózenniń boıymen tóbesinde altyn táji bar on bir aqqýdyń júzip bara jatqanyn kórgem. Solaı dedi de, ol Elızany bıik jardyń jaǵasyna ertip apardy.

Ózenniń eki jaǵasy da uıysa bitken qalyń jynys qara orman eken, bir-birine kushaq jaıyp qol sozǵan baýyrlardaı, butaǵy men butaǵy, japyraǵy men japyraǵy jeń ushynan jalǵasyp, aıqasa órilip qapty. Al ekeýi eki jaǵada ósken aǵashtardyń ózderi de bir-birine yntyǵa umsynysqany sonsha, butaqtary men japyraqtary jamyrasa almaǵan soń, tamyrlaryn sozysyp, sol bir orman tamyrlary arman kúshimen jer betinen kóterilip baryp, bir-birimen qaýyshyp, ózenge ótkel bolyp tur.

Kempirmen qoshtasqannan keıin Elıza ózenniń ashyq teńizge quıatyn saǵasyna bardy.

Sóıtip jas qyz shetsiz-sheksiz ǵalamat kók teńizge kezikti. Biraq onyń aıdynynda jelkendi qaıyq ta, jel qaıyq ta kórinbeıdi. Arǵy betke qalaı ótpek? Jaǵa toly malta tas. Teńiz bul tastardy ábden maıdalap, tegistep, jaltyratyp, jumyrlaǵan soń ǵana jaǵaǵa shyǵaryp tastaǵan. Teńizdiń tuńǵıyq túbinen tolqynmen syrtqa tepken zattardyń bári de shyny da, temir de, qoparylǵan qoı tas ta teńiz tolqynynyń sheber qolynan ótken. Al sý degeniń sulý qyzdyń alaqanynan da jumsaq.

Osynyń, bári Elızaǵa mynadaı oı týǵyzdy. «Tolqyn artynan tolqyn uryp, tynymsyz tirshilik taýdaı tastardy da jumyrlap jonyp shyǵarady. Men de solaı tynymsyz eńbek eteıinshi! Ulaǵat ustazdyǵyń úshin myń da bir raqmet saǵan móldir sý, asaý tolqyn; qany birge baýyrlaryma qashan da bolsa bir jetkizersińder – dep sendim saǵan, qasıetti kók tolqyn!»

Jaǵaǵa shylaýmen birge aǵyn aıdap ákelgen aqqýdyń on bir qaýyrsynyn kórip, jas sulý olardy bir shok gúldeı býyp aldy. Tamǵan jas pa, móldir shyq pa, qaýyrsynda móldir monshaqtar mólt-mólt jaýdyraıdy! Teńiz jaǵasynda tiri jan kórinbeıdi, meńireý tynyshtyq basqan. Biraq jas sulýdyń kóńili qulazyr emes: teńiz aıdyny saǵatyna san qubylyp, dóńbekship jatyr, kókoraı shalǵyn shalqar kólde jyl on eki aıda bir kózdespeıtin ǵajaıyp qubylystar osynaý kók teńizdiń aıdynynda asyr salyp, arpalysyp jatyr. Qabartqan qara bulttar aspanǵa oınaqshyp shyqsa, omyraý tolqyndy ojar teńiz de túnere qalyp: «dolylyq meniń de qolymnan keledi!» degendeı, aq kóbigi aspanǵa shapshyp burqanyp, býyrqanyp, jolbaryssha atylady; aq shańqan qanattaryn kósile kerip qazbaýyr qyzǵyltym bulttar shyqsa, aspan shaıdaı ashylyp, jer-jahan jadyrap qalsa, jel de tynyp, tolqyn da tynys alyp, teńiz beti raýshan gúldiń, kógildir kóleńkeli qyzǵylt shashaǵyndaı jaınap shyǵa keledi. Birese aqtańdaqtanyp, birese jasyl zer jamylyp, alystan momaqan kóringenimen, jeńil qanat jelpime tolqyndar jaǵaǵa uryp, uıqydaǵy sábıdiń keýdesindeı bir kóterilip, bir basylyp jatady.

Kún uıasyna bata bergende, Elıza legimen ushyp kele jatqan altyn tájdi bir top aqqýdy kórdi. Olardyń sany attaı on bir eken. Uzyn moıyndaryn umtyla sozyp, biriniń artynan biri aspanǵa tartqan aq jibek arqandaı jubyn jazbastan tizile ushyp keledi. Olardy kórip, Elıza bıik jarqabaqqa júgirip shyqty da, butanyń túbine jasyryna qoıdy. Al on bir aqqý appaq alyp qanattary sympyldap, qyzdyń mańaıyna kelip qona bastady.

Kún uıasyna batqan kezde aqqýlar qanattaryn sypyryp tastap, ǵajaıyp symbatty on bir hanzada bolyp shyǵa keldi. Qyz baýyrlaryn birden tanyp, qýanǵannan aıqaılap, ornynan atyp turdy. Qanshama ózgergenimen qandas baýyryn qaryndas júregi jaza baspaı tanıdy ǵoı. Qyz qushaǵyn jaıa umtyldy da, árqaısysynyń atyn atap shaqyryp, qushaqtap turyp betterinen súıe berdi, súıe berdi. Qaryndastary boı jetip, ajar-kórki adam tań qalarlyqtaı qulpyryp ketkenimen, aǵalarynyń kózine ottaı basyldy. Birese jylasyp, birese kúlisip, ógeı sheshesiniń ólgenshe umytylmas zulymdyǵyn aıtyp, maýqyn basysty.

— Aǵaly-inili on bir ul, – dedi eń úlkeni, – kúni boıy jabaıy aqqý bolyp ushyp júremiz de, kún uıasyna batqan soń, qaıtadan adam qalpyna kelemiz. Sondyqtan kún batar shaqta aıaǵymyz jer basyp turýy kerek. Bulttan bıik aspanda ushyp bara jatyp, adam qalpyna kele qalsaq, sonaý záýlim bıikten zymyrap qulap túser edik. Biz bul arada emes, teńizdiń arǵy betindegi ǵajaıyp bir elde turamyz. Biraq ol jerge jetý úshin kók teńizdi kókteı ótý kerek, al arada qonaqtaıtyn quıtaqandaı aral da joq. Tek teńizdiń dál ortasynda sýdan tóbesi sál ǵana shyǵyp turǵan jalǵyz jartas bar. Sonyń ústinde ǵana qysylyp-qymtyrylyp dem alyp, ál jınaýymyzǵa bolady. Teńiz betinde daýyl turǵan kezde, asaý tolqynnyń aq kóbigi tóbemizde oınaıdy, biraq taryqqanda tas dińgek kezdestirgeni úshin, taǵdyrǵa sonda da raqmet aıtamyz. Onda biz adam keıpinde túneımiz. Sol jartas bolmasa, týǵan jerge esh ýaqytta kele almaǵan bolar edik. Biz munda kúnniń eń uzaq kezinde jylyna bir-aq ret kelip ketemiz. Osynda on bir kún, on bir tún bolamyz. Kóbine anaý qalyń ormannyń ústinde ushyp júremiz. Ol aradan ózimiz týyp-ósken, qazir ákemiz turatyn altyn saraı, qasynda jan anamyz kómilgen sonaý shirkeýdiń, munarasy da ap-aıqyn kórinedi. Týǵan jerdiń ár butasy, ár taly kózimizge ottaı basylady, sonaý keń jazyqta, baıaǵy bizdiń bala kezimizdegideı, jabaıy jylqylar jóńkilip júr, kómirshiler báz-baıaǵy súıikti ánderin áli shyrqaıdy; bir kezde biz sol ánniń yrǵaǵymen asyr salyp bı bıleýshi edik-aý! Qaıran dúnıe, týǵan jer, et júrekti eljiretip ózine tartady da turady! Qalqam qaryndasym, seni de biz osynaý týǵan jerde jolyqtyryp otyrǵan joqpyz ba? Biz munda endi eki kún bolamyz da, amal joq, arǵy betinde jat ta bolsa jaqyn tartyp, baýyr basqan ógeı eli bar kók teńizden ári asamyz. Biraq seni ertip kete almaımyz. Ol úshin kememiz de, qaıyǵymyz da joq.

— Senderdi adam keıpinen aıyrǵan sıqyr kúshin qalaı qaıtarsam eken! – dep qaryndasy aǵalarynan qaıta-qaıta aqyl suraıdy.

Olar túni boıy syr shertisip, tan aldynda ǵana kózderin ildi.

Elıza aqqý qanatynyń sympylynan oıanyp ketti.

Aǵalary kus qalpyna qaıta túsip, oraǵyta ushyp, birtindep bıiktep kók aspanǵa kóterilip barady eken; kóp uzamaı olar da kóz ushynan ǵaıyp boldy. Elızanyń qasynda kenje aǵasy ǵana qaldy. Aqqý qaryndasynyń tizesine basyn súıep erkelep jatyr. Elıza ony alaqanymen sıpap, appaq qaýyrsynyn qolymen jumsaq taraıdy. Uzaq kúndi ekeýi birge ótkizdi. Kún bata basqalary da kelip jetti, kún uıasyna engen kezde adam keıpine qaıta oraldy.

Erteń osy aradan uzaq saparǵa attanamyz da, keler jylǵa deıin kele almaımyz, – dedi kenje aǵasy. Biraq seni tastap eshqaıda da ketpeımiz. Bizben birge ushýǵa júreksinbeısiń be? Qazir osynaý adam qalpynda turǵanymda seni osynaý qara ormannyń o shetinen bu shetine deıin kóterip aparýǵa kúshim kámil jetedi. Endeshe, bárimiz jınalyp bir seni teńizdiń arǵy betine ushyryp aparýǵa álimiz kelmeı me?

— Qaldyrmańdar meni, ala ketińder! – dep zar jylady Elıza.

Túni boıy olar jas tal men qoǵajaıdan tor toqydy. Top ári úlken, ári myqty bolyp shyqty. Elıza sonyń ústine jatty. Kún shyǵa aǵalary jabaıy aqqýǵa aınalyp, tordy shyrt uıqyda jatqan súıikti qaryndasymen qosa tumsyqtarymen kóterip alyp, ulpa bultpen jarysa usha jóneldi. Kúnniń kózi betine túsetin bolǵasyn, bir aqqý ony qanatymen kólegeılep tóbesinde ushyp otyrdy.

Elıza uıqysynan oıanǵan kezde, olar jaǵalaýdan áldeqaıda alystap ketken. Áli de tús kórip jatqan tárizdi, teńizdiń ústimenen záýlim bıikte samǵap ushý oǵan ǵajaıyp qyzyq bolyp kórindi. Qoınynda sabaǵymen bir býda qyzyl búldirgen men qamystyń qant tatıtyn tátti súırigi jatyr eken. Onyń bárin terip ákep, janyna daıyndap qoıǵan kenje aǵasy. Dál tóbesinde kúnge qanatyn qalqan qylyp ushyp kele jatqan da sol ekenin bilip, Elıza oǵan raqmet aıtyp, jaýdyr kózimen jymıa bir qarap qoıdy.

Aqqýlardyń bıik ushqany sonsha, tipti teńizde alǵash kezdesken dáý kemeniń ózi sonaý tómendegi kók tolqynda júzip bara jatqan aq shaǵaladaı ǵana bop kórindi. Art jaqtarynda asqar alyp bıik taýdaı bop dáý bult erip kele jatyr eken. Elıza onyń betinen ózi men on bir aǵasynyń ǵajaıyp úlken kóleńkesin kórip qaıran qaldy. Ne degen ǵalamat! Budan asqan ǵajaıypty ómirinde eshkim de esh ýaqytta kezdestirmegen bolar! Biraq kún neǵurlym tas tóbege kóterilgen saıyn, bulttar da aqqýlardan birte-birte keıindep, ári-beriden soń, kóz ushynan qarasy úzilip ǵaıyp boldy.

Aqqýlar sadaqtyń súr jebesindeı zýyldap kúni boıy ushty, biraq burynǵy qarqyn joq. Óıtkeni qaryndastary bar ǵoı kótergen! Kún batýǵa aınaldy. Qarsydan sýyq jel soqty! Elıza júregi dúrs-dúrs soǵyp, kúnnen kóz aıyrmady. Óıtkeni kún uıasyna eńkeıip qalsa da, teńizdiń ortasyndaǵy jalǵyz jartas áli kórinbegen edi. Bir kezde aqqýlardyń qanattaryn jantalasa sabalap, azapqa túse bastaǵanyn baıqady. «Qap, olar meniń ǵana kinámnan tezirek usha almaı kele jatyr-aý, – dep ókindi Elıza, kún batyp ketse bári de adam keıpine qaıta kelip, teńizge qulap túgel qyrylady-aý!» Qara bult ta túnerip taıap qaldy. Jel barǵan saıyn ekilenip, daýyl shaqyrady. Qara bulttar qatparlana uıysyp, jan túrshigerlik qorǵasyn jota bop, kóldeneń jatyp aldy da, aspan kókti aınala qorshap, torlana bastady. Najaǵaı ústi-ústine shatyrlap, jalt-jult etip asyr saldy. Shalqar teńizde jalǵyz jartas áli kórinbeıdi.

Áne, kún baryp kók teńizge qonaqtaı bastady. Elızanyń júregi alqymyna tyǵylyp, alyp-ushyp barady. Kenet aqqýlar jan túrshiger jyldamdyqpen tómen quldyraı jóneldi. Qulap bara jatyr ma dep oılap edi qyz, joq qulaǵany emes, quldyraǵany eken. Áli ushyp barady. Kún kók teńizge belýarynan batqan kezde, Elıza sonaý tómende tumsyǵyn sýdan shyǵaryp turǵan ıtbalyqtaı ǵana kishkentaı tas dińgekti kózi shaldy. Kún áı-túıge qaratpaı sónip barady, áne, odan juldyzdaı ǵana juqana qaldy. Biraq aqqýlar da bul kezde tasqa jetip, qonyp úlgerdi. Dál sol sátti kútkendeı, janyp bitken qaǵazdaı bolyp kún de sóndi. Elıza ózin qorshaı qaýmalasqan baýyrlaryn kórdi. Úı ornyndaı ǵana tas dińgektiń tóbesine ázer syıyp, qol ustasyp qulap ketpeı ázer tur. Býyrqanǵan kók teńiz ashýly basyn tasqa soǵyp, jynyn shashyratyp nóser bop tógiledi. Jarq-jurq etken najaǵaıdan aspan álemin órt jaılap ketkendeı, kún damylsyz kúrkirep, shatyr-shutyr etip týr. On bir aǵa, jalǵyz qaryndas qoldarynan ustasyp, duǵalyq oqıdy, sodan janǵa dát, boıǵa qýat tapqandaı bolady.

Tań ata daýyl basylyp, aspan shaıdaı ashyldy.

Kún shyǵa aqqýlar Elızany kóterip arman asty. Teńizdiń ashýy áli basyla qoımaǵan, olar záýlim bıikten kók jasyl teńiz tolqynynyń jal-jal bop jóńkilgen lek-lek aǵynyn kórdi. Teńiz aıdynyna aq qanatty aqqýlar qaptap ketken sekildi.

Kún arqan boıy kóterilgen kezde Elıza qarsy aldynan tóbesin máńgi kar basqan asqar bıik taýlary bar, aspanda qalyqtap bara jatqandaı mızam-shýaq bir eldi kórdi. Bıik taýlardyń ortasynda aınalasyn túp-túzý mánerli móldir dińgekter qorshaǵan záýlim saraı týr. Eteginde qurma aǵashtary men úlkendigi dıirmenniń dońǵalaǵyndaı keremet gúlder ósken. Elıza barar jerimiz osy ma dep surap edi, aqqýlar: «Joq, bul Fata-Morǵananyń qazbaýyr bulttan bıikke salǵan, máńgilik qubylyp turatyn sıqyrly saraıy, oǵan áli esh pende basyn suǵyp kórgen emes», – dep jaýap berdi. Elıza saraıǵa endi bir kóz tastap edi, jańaǵy turǵan saraı da, taý-tas ta, orman-ný, ózen-sý da byt-shyt bop, kózdi ashyp-jumǵansha tómen qýlady da, ornyna bıik munara, úshkil súıir terezeleri bar, bir-birinen aýmaıtyn, tańǵajaıyp jıyrma shirkeý paıda boldy. Qyz kúńirengen orǵan daýysyn da estidim dep oılap edi, ol kúrkiregen kókjal teńizdiń ózi eken. Shirkeý de endi taıap qalǵan tárizdenip edi, kenet ol qaptaǵan kemesi bar teńiz áskerine aınalyp ketti. Kemeler aqqýlardyń baýyryna taqap qalǵanda, Elıza úńile qarasa, keme dep kele jatqany teńiz betinde jóńkilgen tuman eken. Bir ǵajaptan soń bir ǵajapqa qaıran qalyp otyrǵanda, aqyry sarǵaıta kúttirgen jer jıegi qarsy aldarynan saz berip, qylań ete qaldy. Elıza ǵajaıyp taýlardy, jańǵaqty samyrsyn ormandaryn, shaharlar men saraılardy kórdi. Ekindi kezinde aqqýlar qaryndasyn úlken úńgirdiń aýzyndaǵy jartasqa aparyp qondyrdy. Úńgirdiń aldy kókoraı shyrmaýyqtardan kórinbeı, túkti kilem tárizdi qulpyryp tur.

— Myna jerde, túsińde ne ǵajap kórer ekensiń, baıqaıyq, – dedi kenje aǵasy, qaryndasyna jatar oryn kórsetip.

— Átteń, túsimde senderdiń sıqyrlaryńdy qaıtaratyn dárý oılap tapsam ǵoı, – dedi ol; sol oı basynan aınalshyqtap shyqpaı qoıdy.

Elıza duǵalyq oqyp, táńirisine jalyna berdi, kózi uıqyǵa ketse de, aýzy duǵa oqyp jatty. Túsinde ol záýlim bıikke kóterilip, bulttan ári asyp, sıqyrly Fata-Morǵana saraıyna samǵap ketken eken deıdi. Ony saraı ıesi aq qanatty perishteniń ózi shyǵyp qarsy alypty, ózi aýzynan kún kóringen, betinen ımany tógilgen asa ınabatty áıel eken, biraq bir ǵajaby, meńireý ormanda kezdesip, Elızaǵa búldirgen bergen, altyn tájdi aqqýlardy kórgen sonaý kempirden aınymaıdy da, aýmaıdy.

— Seniń aǵalaryńdy qutqarýdyń amaly bar, – deıdi perishte, – biraq oǵan erligiń men qaısarlyǵyń jeter me eken? Sý seniń qolyńnan áldeqaıda jumsaq bolsa da, qoı tastardy jumyrlap, jyltyratyp shyǵarady. Biraq onyń qoly aýyrmaıdy ǵoı, seniń qolyń qalaı shydar eken? Sýdyń júregi joq, seniń júregiń bar, ol úreı men azaptan qan qaqsamasa ne qylsyn. Meniń qolymdaǵy oıbaı-japyraqty kórip tursyń ba? Seniń úńgirińniń mańynda mundaı qalaqaı tolyp jatyr. Qalaqaıdyń dál osyndaı túri men molada ósetin túri ǵana saǵan kerek bop qalýy múmkin, osyny myqtap este saqta! Qolyńdy shaǵyp ábden kúldiretip, janyńdy qoıarǵa jer tappasań da, osy qalaqaıdy qolmen otap, aıaǵyńmen tapap, ábden ezesiń de, sonyń talshyǵynan jip ıiresiń. Odan uzyn jeńdi on bir saýyt toqyp, aqqýlarǵa kıgize qoıasyń. Sıqyrly dýa sonda ǵana kúshin joıady. Biraq esińde bolsyn, isińdi bastaǵannan qashan sońǵy jibin ótkizgenge deıin, arada neshe jyl ótse de, aýzyńnan bir sóz shyqpaýy kerek. Aýzyńnan shyqqan jalǵyz soz aǵalaryńnyń júregine ótkir qanjar bop qadalady. Olardyń jany seniń tilińniń ushynda turady! Esh ýaqytta esińnen shyǵarýshy bolma! – dep, aq qanatty perishte onyń qolyna ustap turǵan qalaqaıyn basa qoıdy.

Elıza qolyn otqa qaryp alǵandaı keremet ashyp ketken soń, uıqysynan shoshyp oıandy. Tań atyp, kún shyǵyp qalǵan eken, qasynda túsinde kórgeninen aıny qatesi joq oıbaı-japyraq jatyr. Elıza qýanǵannan ushyp turyp, birden iske kirisý úshin, úńgirden tysqa shyqty.

Ol ottaı qaryp, tikenekteı jabysyp, názik qoldaryn qandy iriń qylyp osqylaǵan oıbaı-japyraqty órshelene jula berdi, jula berdi.

«Súıikti on bir aǵamdy qutqarsam armanym joq!» – dep, sodan basqa esh nárseni oılamaı, dyzyldatqan kók tikenge qaısarlyqpen tózip baqty. Sonan soń oıbaı-japyraqty jalańaıaq tabanyna salyp, ábden ezgilep, jasyl talshyǵyn sýyrtpaqtap ala berdi, ala berdi.

Kún bata qaıtyp oralǵan aǵalary jalǵyz qaryndasynyń saqaý bop qalǵanyn kórgende qatty sasty. Aldymen ógeı shesheleri ony da sıqyrlap qoıdy ma – dep oılap edi. Biraq Elızanyń qoldaryndaǵy qandy jarany kórip, ózderin qutqarý úshin saqaý bop júrgenin birden ańǵardy. Kenje aǵasy muny kórgende, eńirep jylap qoıa berdi. Onyń kóz jasy tamǵan jerdiń kúldiregen jarasy birden ǵaıyp bop, dyzyldaýy da toqtaı qaldy.

Qyz kóz ilmeı, dym syzbaı, túnimen damyl tapqan joq, týǵan baýyrlaryn tezirek sıqyr tutqynynan bosatyp alýdy ǵana oılady. Kelesi kúni aqqýlar ushyp ketken soń, jalǵyzdan jalǵyz otyryp, tan atqannan kún batqansha taǵy da qoly damyl tapqan joq. «Kún degenin munshama qysqa bolar ma?» – dedi ol ómirinde birinshi ret. Bir saýytty ázirlep, ekinshisine endi kirisem degende taý arasyn ańshylardyń kerneıi basyna kóterdi. Elızanyń qoryqqannan júregi jarylyp kete jazdady. Kerneı daýsy birte-birte jaqyndap, ıtterdiń abalaǵanyna deıin estile bastady. Qyz ornynan atyp turyp, úńgirge jyp etip kirdi de, jınaǵan oıbaı-japyraǵynyń bárin bir baý ǵyp býyp, ózi sonyń ústine otyra qoıdy.

Dál sol sátte buta arasynan bir dáý tazy atyp shyǵyp, onyń artynan tazylar men mań tóbetter qaptady da ketti. Abalap, arsyldap dúnıeni basyna kóshirip, tóńirektep ketpeı qoıdy.

Kóp uzamaı ańshylardyń bári úńgirdiń aýzyna jınaldy. İshindegi eń sulýy osy aranyń koroli edi, sol Elızanyń janyna keldi. Ómirinde mundaı sulýdy kórgenine jaǵasyn ustap, qaıran qaldy.

— Munda qaıdan kelip júrsiń, qymbattym? – dep surady ol, biraq Elıza basyn ǵana shaıqady. Onyń lám-mımdep til qatýǵa qaqysy joq, óıtkeni birge týǵan baýyrlarynyń taǵdyry ómir men ólim talasyp tiliniń ushynda ǵana tur. Qolynyń oıbaı-japyraqtyń ýyna kúıgen jerin korólge kórsetpeý úshin beldemshesine jasyra qoıdy.

— Júr bizben birge! – dedi ol. – Seniń bul arada qalýyńa bolmaıdy. Eger tán sulýlyǵyńa jan sulýlyǵyń saı bolsa, úlde men búldege oran, basyńa altyn táj kıgizem de ózim alam, meniń eń jaqsy degen altyn saraıymda sen turatyn bolasyń. Sóıtip, ol Elızany erdiń ústine otyrǵyzyp, ózi mingesip júrip ketti. Elızanyń óz mańdaıyn ózi uryp, zar eńiregenine koról qaraǵan joq. Men seniń qolyńdy baqytqa jetkizýdi ǵana oılap kelemin. Osy úshin maǵan áli alǵys aıtasyń túbinde, deıdi ol.

Sóıtip álgi koról qyzdy jan kórmegen taý arasyna qaraı ala jóneldi, sońdarynan ańshylar da shubyryp keledi.

Kún batarda olar tańǵajaıyp bir shahardyń samsaǵan munaralary men kúmbezderin kórdi, bul memleket astanasy edi. Koról Elızany óziniń altyn saraıyna alyp bardy. Záýlim bıik mármár jaılarda syńǵyr-syńǵyr atpa bulaqtar kókke shapshıdy. Jar qabyrǵalar men tóbe bitken ǵajaıyp sýretterge toly. Biraq Elıza bireýine de kóz qıyǵyn salmastan, zar eńirep jylaı berdi, búk túsip sulaı berdi. Qyzmetshi, daıashy áıelder ózine ne istese de, onymen sharýasy joq. Ólgen adamdaı, oǵan báribir. Al olar Elızaǵa koról áıeli ǵana kıetin en asyl degen kıimderdi kıgizip, shashyna gaýhar monshaqtaryn qosa órip, kúldiregen qoldaryna jup-juqa ǵalamat qolǵap kıgizdi.

Asyl kıim Elızaǵa qona ketti. Ol asqan sulý bop shyǵa keldi. Saraı adamdarynyń bári onyń sulýlyǵyna bac ıip, tájim etetin boldy. Al koról bolsa, ony óziniń qalyńdyǵy dep jarıalady. Arhıepıskop unatpaı basyn shaıqap, orman sulýy dál mystannyń ózi bolýy kerek, óıtkeni jurttyń bárin kelmeı jatyp ózine qaratyp aldy, hám korolimizdiń júregine sıqyrly dýa bop jabysty dep, qulaǵyna qansha sybyrlasa da, onyń birine de kónbeı qoıdy koról.

Koról onyń aıtqanyn tyńdaǵan joq. Mýzykanttarǵa ym qaqty da, daıashylarǵa dastarqandy en jaqsy taǵamdarmen toltyrýdy, kánızáktarǵa Elızanyń tóńireginde aınala bılep, kóńilin kóterýdi buıyrdy. Ózi ony qoltyqtap, hosh ıisti, máýeli baqtardyń arasymen asyl jıhazdy óz bólmesine alyp bardy. Biraq qyz bir ret te ezý tartyp jymıǵan emes; júzine aýyr qaıǵy óshpes iz salyp ketken tárizdi. Mine, koról óziniń uıyqtaıtyn bólmesine qanattas shaǵyn ǵana uıadaı bólmeniń esigin ashty. Onyń ishi toly asa qymbat jasyl kilem eken. Dál ózi shyqqan úńgirden aýdyrmaı jasandyrypty. Edende bir qushaq qalaqaı talshyǵy jatyr, al joǵaryda Elıza óz qolymen toqyǵan qalaqaı saýyt ilýli tur. Munyń bárin qyzyq úshin ańshylardyń biri úńgirden ala kelgen edi.

— Bul bólme ózin týǵan úńgirińdi esińe túsiredi! – dedi koról.

— Al mynaý óz qolyńmen toqyǵanyn. Bálkim, bir kezde muny da ermek qylarsyń, sán-saltanatty saraı turmysynan jalyqqanda bir sát aldanysh etip, ótken-ketkendi eske alyp otyratyn ornyń bolar.

Óziniń janyndaı jaqsy kóretin qasıetti qazynasyn kórgende, Elıza qýanǵanynan ezý tartyp, eki betine qan oınap shyǵa keldi: baýyrlaryn azat etýdi ǵana oılap, ol koróldiń qolyn shóp etkizip súıip aldy. Al koról qyzdy qushaqtaı alyp, júregine basty da, jaqynda úılený toıy bolatynyn jarıalap, barsha munaralardyń bárinen jer kúńirente qonyraý soǵýǵa buıyrdy. Tilsiz saqaý orman sulýy koróldiń qalyńdyǵy boldy.

Arhıepıskop korólge Elızany jamandap qaıta-qaıta barady, biraq oǵan qaraıtyn koról joq. Aqyry toı da boldy. Qalyńdyqtyn, basyna tájdi arhıepıskop óz qolymen kıgizýi kerek boldy. Ol tap-tar tájdi qalyńdyqtyń mıyǵynan túsire basa kıgizdi. Altyn táj bas súıegin syndyryp jibersin – dep oılaǵan edi. Biraq Elıza ony aýyrsynyp elegen de joq, onyń qaraqusyn qańsytyp áketip bara jatqan basqa bir aýyrtpalyq bar, ol baýyrlarynyń qamyn oılap zar ıleıdi. Tán jarasynan jan jarasy myń ese aýyr. Ernin jymqyrǵan kúıi áli bir ashqan joq. Aýzynan bir sóz shyqsa boldy, aqqý bop ushyp júrgen aǵalary aspannan qulap túsedi! Biraq qyz kózinde asty-ústine túsip báıek bop júrgen, ári qıapatty, ári izgi korólge degen rızalyq, qushtar sezim ushqyn atady. Oǵan degen qushtary kún sanap arta tústi. Shirkin-aı, súıiktisine qaıǵy-sherin aqtaryp salyp, syryn sherter kún týsa ǵoı! Joq, bastaǵan isin tyndyrǵansha, jumǵan aýzy ashylmaı ótýi kerek. Kún saıyn túnde ol koróldiń tóseginen jylysyp shyǵyp, tar úńgir tárizdi óz bólmesine barady. Torkóz saýytty toqı berdi, toqı berdi. Jetinshi saýytty toqı bastaǵan kezde qalaqaı talshyǵy da bitti.

Mundaı oıbaı-japyraq qalaqaıdy zırat basynan tabýǵa bolatynyn ol jaqsy biledi, biraq ony qolmen ǵana julyp alý qajet, endi ne isteý kerek?

«Jan-júregimdi tilgilegen jan azabynan tán azaby kúshti bop pa! dep oılady Elıza. Beldi bekem býaıyn! Táńirim ózi medet bersin!»

Aıly túnde baqtan ótip, eki jaǵyn qorshaǵan soqpaq, uzyn kóshelerdiń boıymen zıratqa qaraı bet alǵanda, qoryqqanynan júregi dúrs-dúrs soǵyp qoıa berdi, ólimge bara jatqandaı. Kenet ol aýmaqty qulpytastyń ústinde shoǵyrlanyp otyrǵan bir top mystandy kórdi. Túrinen jan shoshyrlyq mystandar sýǵa túsetindeı-aq, bar shoqpytyn sheship tastap, tyr jalańashtanyp alyp, jas molalardan jańa kómilgen ólikterdi sýyryp alyp, talasyp-tarmasyp, tyrıǵan qoldarymen julmalap jep jatyr. Elıza qoryqqanyna qaramastan solardyń janynan ótýge májbúr boldy. Jalmaýyz mystandar oǵan ala kózderimen atyp qarap qoıady. Ol jan dármen bir qushaq oıbaı japyraq qalaqaıdy julyp alyp, saraıdaǵy bólmesine ákeldi.

Ol túni ony basqalar shyrt uıqyda jatqanda, jalǵyz ózi serýendep júrgen arhıepıskop qana kórip qoıdy. Korolevadan qaýiptengen onyń pikiri rasqa shyqqandaı boldy. «Shynynda da, mynaýyń naǵyz mystan bolyp shyqty, – dep oılady ol, koróldi de, kúlli halyqty da sıqyrlap alyp júrgeni sodan ǵoı».

Koról sájdaǵa kelgende, arhıepıskop túnde óziniń kórgen oqıǵasyn túgel aıtyp berdi. Biraq onyń aýzynan haram sózder shyqqan kezde jar qabyrǵadaǵy áýlıelerdiń sýretteri óz-ózderinen bastaryn shaıqap: «Shylǵı ótirik! Elıza kúnádan pák!» degendeı jaratpaǵan keıip bildirdi; alaıda arhıepıskop ony ózinshe túsindirdi: «Áýlıeler de bastaryn shaıqasyp, koról zaıybynyń kúnásyn keshire almaı turǵanyn kórdiń be?» – dep uǵyndyrdy ol. Koróldiń kózinen eki monshaq ystyq jas úzilip baryp jerge tústi, onyń júregine de senimsizdik uıalaı bastady. Túnde ol uıyqtaǵan bop jatty, biraq kózine uıqy keler emes. Áne, ol Elızanyń tósekten turyp, jylysyp shyǵyp bara jatqanyn kórdi. Jubaıynyń sońynan bildirmeı erip otyryp, óz bólmesine enip ketkenin kórdi.

Kelesi kúni sol oqıǵa taǵy qaıtalandy.

Koról kún sanap muńaıa berdi. Muny Elıza da baıqady, biraq onyń ne qaıǵysy bar ekenin túsine almady. Al ózi aǵalarynyń qaıǵysynan et júregi eljirep barady. Koról bergen úlde men búlde ystyq jasqa shylanyp malmandaı boldy. Al basqa jurt aı dese aýzy bar, kún dese kózi bar qasa sulýdyń asyl kıimine tań qalysyp, qyzyǵa qarasty.

Ol kezde toqymasy tamamdalýǵa taıanyp, tek jalǵyz saýyt qana qalǵan edi. Biraq Elızanyń ákelgen talshyǵy taǵy da jetpeı qaldy. Birneshe túp oıbaı-japyraq qalaqaı ákelý úshin aqtyq ret mola basyna barýǵa týra keldi. Iesiz moladan da, erbıgen jalmaýyz mystandardan da et júregi titireıdi, biraq amal joq, aǵalaryn sıqyr dýasynan qutqarý kerek. Sol úshin bárine de tózý kerek.

Sóıtip Elıza da saparǵa attandy. Koról men arhıepıskop izinshe erip otyryp, onyń qara qorym, qalyń zıratqa enip ketkenin kórip qaldy. Qorymnyń qorshaýynan moıyndaryn sozyp, aýmaqty qulpytastyń ústinen Elıza kórgen jalmaýyz mystandardy olar da kórip, jandary túrshigip, tik qaraýǵa dátteri shydamaı, teris aınalyp ketti. Jańa ǵana qoınynda jatqan áıel de osylardyń arasyna bardy ǵoı – dep oılady koról.

— Ádil tóresin halyq aıtsyn! – dedi ol.

Halyq úkim shyǵaryp: «Elızany órtep jiberý kerek», – dedi.

Koróldiń sán-saltanatty saraıynan Elızany ishi dymqyl, qarańǵy tas zyndanǵa tastady, terezesi temir. Temir tordan uıtqyp jel soǵyp tur. Púlish kórpeniń, appaq jibek jamylǵynyń ornyna sorlyǵa tósenish te, jastyq ta túnde ózi mola basynan terip ákelgen oıbaı-japyraq jamylǵysy ezi toqyǵan tikenek tor kóz saýyt boldy. Biraq oǵan budan artyq syı bolar ma. Sóıtip, ol aıaqtalmaı qalǵan jumysyna kaıta kiristi. Kósheden balalardyń «mystan, mystan!» dep aıqaılaǵan daýsy shyǵady. Jany ashıtyn pende joq.

Namazdyger shamasynda temir torly terezeden aqqý qanatynyń sýyly estildi; qaryndasyn izdep tapqan kenje aǵasy eken. Elıza qýanǵanynan júregi jarylyp kete jazdap, eńirep qoıa berdi. Ómiriniń sanaýly ǵana saǵattary qalsa da, jumysyn tamamdaýǵa az-aq qalǵany, aǵasynyń qasynda bolǵany dátke qýat edi.

Korólge bergen ýádesi boıynsha, tutqyn qyzdyń janynda sońǵy birer saǵatyn birge ótkizý úshin arhıepıskop keldi, biraq qyz basyn shaıqap, qolyn sermelep, ymmen túsindirip, ketýin ótindi, onyń óz sharýasyn osy túnde bitirýi kerek, óıtpese kórgen jan azaby, tókken kóz jasy, uıqysyz ótken túnderi bári de zaıa ketedi. Arhıepıskop ony balaǵattap-balaǵattap ketip qaldy, biraq Elıza baıǵus óziniń esh jazyǵy, qyltanaqtaı kúnási joq ekenin biledi, oǵan kóńil aýdarmastan óz sharýasymen bola berdi.

Qurttaı da bolsa kómegimiz tısin dep, edende olaı-bulaı shaýyp júrgen qapteserler shashylyp qalǵan qalaqaı sabaqtaryn tistep ákep berip jatyr, tor kózdi tereze syrtynda qonaqtap otyrǵan sandýǵash túni boıy on salyp, kóńilin kóterýge tyrysty.

Erteńine kún shyǵýǵa bir saǵattaı qalǵan eleń-alańda Elızanyń on bir aǵasy saraı qaqpasyna kelip, ózderin korólge jiberýdi etindi. Koról áli uıyqtap jatyr, onyń uıqysyn buzýǵa eshkimniń batyly barmaıdy, sondyqtan oǵan qazir jiberý múmkin emes degen jaýap aldy olar. Olar ári-beri jalynǵanǵa bolmaǵan soń, kúshpen qorqytpaq ta boldy. Saqshylar shaqyryldy, olardyń artynan ile-shala ne bop qalǵanyn bilý úshin koróldiń ózi de keldi. Biraq dál sol sátte kún shyǵyp qaldy da, aǵaıyndy on bir jigit kózden ǵaıyp bop. saraı tóbesinen on bir jabaıy aqqý suńqyldap óte shyqty. Mystandy qalaı órteıtinderin kóremiz dep, jurt shaharlardyń syrtyna lek-legimen aǵylyp jatyr. Elızany aǵash arbaǵa jegilgen jaýyr mástek zorǵa súırep barady. Beısharanyń ústinde alba-julba kenep shekpen, hor qyzyna laıyq qolań shashy uıpa-tuıpa bop jalbyrap ıyǵyna túsken, betinde bir tamshy qan joq, sup-sur, erni sál ǵana jybyr-jybyr etip, qoly-qolyna juqpaı oıbaı-japyraq qalaqaı talshyǵyn áli toqyp barady. Óler aldynda da isin qolynan túsirgen joq. Torǵaýyt on saýyt dap-daıyn kúıi janynda jatyr, ol endi on birinshisin toqyp barady.

Jurt ony mazaq qylyp, ishek-silesi qatady:

— Mystandy qarańdar, aýzy jybyrlap birdeme dep barady-áı ózi! Qolyndaǵy, dáý de bolsa, duǵalyq emes shyǵar, joq, ana qarańdar, óziniń mystandyǵyna kerek birdeme ǵoı! Qolynan julyp alyp byt-shytyn shyǵarsaq qaıtedi?

Qolyndaǵysyn julyp almaq bolyp, olar Elızany qorshaı bastady. Sol kezde on bir aqqý ushyp kelip, arbanyń jaqtaýyna qaz-qatar qondy da, qaryndasyn óz tánderimen qalqalap, qýatty qanattarymen sabalap, ashshy da muńly suńqylǵa basty.

Jurttyń záresi ushyp, jan-jaqqa bytyraı qashty.

— Bul táńiriniń kókten túsken pármeni. Qyz kúnály bolmaýy kerek! – dep sybyrlasty jurttyń kóbi. Biraq estirte aıtýǵa batyldary barmady.

Jendet Elızany qolynan shap bereıin – dep edi, biraq ol on bir torǵaýyt saýytty on bir aǵasynyń ıyǵyna jaýyp ta úlgerdi. Sol sátte aqqýlardyń ornyna ǵajaıyp symbatty on bir hanzada paıda boldy. Tek, eń kenjesiniń bir qolynyń ornynda aqqýdyń kanaty qalyp qoıdy, óıtkeni Elıza torǵaýyt saýyttyń bir jeńin toqyp úlgere almaǵan edi.

— Endi sózdi maǵan berińder! Meniń tyrnaqtaı da kúnám joq! – dedi ol.

Bolǵan oqıǵany kózben kórgen jurttyń bári ony naǵyz qasıetti áýlıe tutyp, aıaǵyna jyǵyldy. Al Elıza bastan ótken jan azaby men qaıǵy-qasiretten ábden tıtyqtap qalǵan eken, es-tústen aırylyp qulap túskeninde aǵalary ázer súıep qaldy.

— Halaıyq, onyń tyrnaqtaı da kúnási joq ekeni haq! – dedi úlken aǵasy, sóıtti de bastan keshkenderin birin qaldyrmastan aıtyp berdi. Ol áńgimesin aıtyp turǵanda, alandy sansyz raýshan gúli jaýyp ketkendeı, aýaǵa ǵajap bir jupar ıis taraldy. Qyzdy órteýge úıip qoıǵan aǵash kesindileri al qyzyl raýshan gúli japqan hosh ıisti jal bolyp kóldenen tura qaldy. Solardyń ortasynda kóz shaǵylysqan ǵajaıyp sulý, jalǵyz bir appaq gúl jaınap turdy. Koról sol gúldi julyp aldy da, Elızanyń omyraýyna qadaı qoıdy. Sol kezde Elıza tátti uıqydan oıanǵandaı, júzi gúl-gúl jaınap, kózin ashyp aldy.

Shirkeý bitkenniń qońyraýlary óz-ózinen soǵylyp, qustar ásem daýysqa úıir-úıirimen ushyp kelip jatty, koról saraıyna toıshylar men bıshiler lek-legimen aǵyla bastady. Ondaı toıdy eshbir koról áli kúnge jasap kórgen joq.

Aýdarǵan Ǵ.Jumabaev