InfoHub Logo

24 QAZAN – BİRİKKEN ULTTAR UIYMY KÚNİ

Birikken Ulttar Uıymy kúni – BUU Bas assambleıasynyń 2-sessıasynyń sheshimimen 1948 jyldan bastap jyl saıyn 24 qazanda atap ótiledi. Bul kúni 1945 jyly BUU Jarǵysy kúshine endi. 1971 jyly 26-sessıada Bas Assambleıa bul kúndi halyqaralyq mereke dep jarıalap, barlyq memleketterdi memlekettik mereke retinde atap ótýge shaqyrdy. Osylaısha, dúnıe júzinde 24 qazan – Birikken Ulttar Uıymy kúni. Birikken Ulttar Uıymy kúnine oraı BUU Bas hatshysy jyl saıyn dúnıejúzilik qaýymdastyqqa úndeý joldaıdy. Bul kúnniń merekelik sharalaryna kezdesýler, pikirtalas «dóńgelek ústelderi», kórmeler kiredi, Bas Assambleıa zalynda halyqaralyq konsert ótedi. Keıde BUU músheleri dúnıe júzindegi qalalarmen elektrondy túrde baılanysyp, telekonferensıalar, arnaıy is-sharalar ótkiziledi.

Ár memleket bul kúndi ártúrli túrde atap ótedi: Danıada men Fınlándıada  - Tý kúni. AQSH-ta – Birikken Ulttar Uıymy kúnine baılanysty jyl saıyn Prezıdenttiń joldaýy jarıalanady. Shvesıada - Birikken Ulttar Uıymynyń kúni, flagshtoktarda Shvesıanyń týy nemese BUU týy kóterilýi múmkin.

BUU qandaı uıym?

Ekinshi Dúnıejúzilik soǵystan keıin BUU-nyń qurylýyna áskerı, saıası, ekonomıkalyq jáne basqa da birqatar faktorlar serpin berdi. Ol kezde kóptegen elder men halyqtar adamzatqa beıbitshilik pen tynyshtyq ákeletin, halyqtardyń beıbit ómir súrýin qamtamasyz etetin jáne memleketterdiń damýyna kómektesetin uıymdy armandady. Mundaı halyqaralyq qurylymdy qurý ıdeıasy alǵash ret 1941 jyly kóterildi.

BUU – halyqaralyq beıbitshilikti, qaýipsizdikti saqtaý jáne nyǵaıtý jáne elder arasyndaǵy yntymaqtastyqty damytý maqsatynda qurylǵan memleketterdiń halyqaralyq uıymy. Búginde álemdegi eń bedeldi bul uıymǵa 193 memleket kiredi. BUU eń iri halyqaralyq uıym bola otyryp, ujymdyq retteýdi qajet etetin qazirgi zamannyń jahandyq máselelerin sheshýge arnalǵan alań retinde qyzmet etedi. Bitimgershilik – halyqaralyq beıbitshilik pen qaýipsizdikti ilgeriletý jáne saqtaý úshin BUU-nyń qol jetimdi eń tıimdi quraldarynyń biri.

BUU kóptegen jahandyq máselelerdi sheshetin álemdik arenadaǵy eń yqpaldy uıymdardyń biri. Bul óz kezeginde memleketterdiń saıası ǵana emes, ekonomıkalyq prosesterinde de kórinis tabady. BUU - qaqtyǵystardy beıbit jolmen retteıtin, álem halyqtaryn dostyq qarym-qatynastardy damytýǵa yntalandyratyn, beıbitshilikke tónetin qaterlerdiń aldyn alatyn uıym.

BUU qalaı qarjylandyrylady?

Múshe memleketter Uıymnyń búdjetine baǵalaý shkalasyna sáıkes qarajat engizedi. Ol eldiń tólem qabilettiligi, jalpy ulttyq ónim, halyq sany negizinde quralady. Búdjetke negizgi salymshylar AQSH, Japonıa, Qytaı jáne Germanıa bolyp tabylady. BUU-nyń aǵymdaǵy ekijyldyq turaqty búdjeti 5,4 mıllıard AQSH dollaryn quraıdy. Bir jylǵa arnalǵan bitimgershilik operasıalarynyń búdjeti 6,7 mıllıard AQSH dollary kóleminde. Salystyrmaly túrde aıtsaq, 2016 jyly jahandyq áskerı shyǵyndar 2 trıllıon AQSH dollaryn qurady. Osylaısha, beıbitshilikti saqtaý úshin soǵys júrgizýden góri az aqsha jumsalady.

Siz bilesiz be?

• 1945 jyldan beri BUU-nyń qoldaýymen 170-ten astam beıbit kelisimder jasalyp, aımaqtyq qaqtyǵystar toqtatyldy.
• Otarsyzdandyrý prosesinde BUU sheshýshi ról atqardy. BUU-nyń kómegimen álemniń 80-nen astam eli táýelsizdik alyp, egemen memleketter boldy.
• BUU-nyń kúsh-jigeriniń arqasynda adam quqyqtary, terorızmmen jáne halyqaralyq qylmyspen kúres, bosqyndar, qarýsyzdaný, taýarlar men muhıttardy qorǵaý týraly 500-den astam kópjaqty kelisimder jasaldy.
• Dúnıejúzilik azyq-túlik baǵdarlamasy – álemdegi eń iri gýmanıtarlyq mekeme jyl saıyn 80 elde orta eseppen 90 mıllıon adamdy ashtyqtan qutqarady.
• Sarapshylardyń boljamy boıynsha dúnıe júzinde 1990 jyldan beri qaqtyǵystarda qaza tapqandardyń 90 paıyzy beıbit turǵyndar bolǵan, al olardyń 80 paıyzy - áıelder men balalar.
• Álemde óndiriletin barlyq vaksınalardyń jartysyn IýNISEF óz baǵdarlamalaryn júzege asyrý úshin satyp alady. 
• BUU-nyń agenttikteri 65 mıllıon bosqyndar men qonys aýdarǵandarǵa kómek pen qorǵaýdy qamtamasyz etedi.
• Túrli naýqandar arqyly Uıym jyl saıyn 3 mıllıon adamnyń ómirin saqtaı otyryp, dúnıe júzindegi balalardyń 45 paıyzyn ımmýnızasıalaıdy.
• 103 mıllıon bosqyndar men soǵys qurbandaryna, ashtyq pen qýǵyn-súrginge ushyraǵandarǵa kómek kórsetedi jáne olardy qorǵaıdy.
• Dúnıe júzindegi 12 operasıa aıasynda 87 000 bitimgershilik kúshtermen beıbitshilikti saqtaıdy.
• Dúnıe júzinde 3,6 mıllıardtan astam adamnyń ómirine áser etetin sý resýrstary máselelerindegi jahandyq daǵdarysty sheshýge kómektesedi.
• 80 kelisim-sharttar men deklarasıalar erejelerin basshylyqqa ala otyryp, barlyq jerde adam quqyqtaryn qorǵaıdy jáne kótermeleıdi.
• 202 mıllıon adamǵa 46 mıllıard dollar kóleminde gýmanıtarlyq kómekti jınaýdy úılestiredi.
• Dıplomatıalyq ádistermen qaqtyǵystardyń aldyn alady, onyń ishinde jyl saıyn 50 elge saılaý ótkizýge kómektesedi.
• Jyl saıyn 30 mıllıonnan astam áıelder paıdalanatyn reprodýktıvti densaýlyq saqtaý salasynda qyzmet kórsetedi.

BUU-da syılyqtar jınaǵy bar

Biriken Ulttar Uıymynyń syılyqtar jınaǵy – 1950 jyldan beri múshe memleketter, qorlar jáne jeke donorlar Birikken Ulttar Uıymyna resmı túrde syıǵa tartqan óner, tarıhı nysandar men sáýlet elementteri jınaǵy.  

Halyqaralyq quqyqtyń qaǵıdattary men normalary saqtalý kerek

Degenmen, biz búgingi kúni adamzat úshin asa mańyzdy kezeńde ómir súrip jatyrmyz. Álem geosaıası qaıshylyqtar kúsheıip kele jatqan jańa kezeńge tap bolyp otyr. Jaqynda ǵana, ıaǵnı 20 qyrkúıekte Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev BUU Bas Assambleıasynyń 77-sessıasynyń jalpy debatynda sóılegen sózinde: «Biz munda – BUU shtab-páterinde adamzat úshin asa mańyzdy kezeńde bas qosyp otyrmyz. Tártip pen jaýapkershilikke negizdelgen ári buryn qalyptasqan halyqaralyq júıeniń ornyn haos pen boljaýǵa kelmeıtin jaǵdaı basyp otyr. Tejemelik jáne tepe-teńdiktiń jahandyq júıesi beıbitshilik pen turaqtylyqty saqtap qala almady. Qaýipsizdik arhıtektýrasy kelmeske ketip barady. Álemdik alpaýyttar arasyndaǵy ózara senimsizdik jyldam arta tústi. Álem jańa áskerı qaqtyǵys oshaqtarynyń qurbanyna aınaldy. Biz eki býynnan keıin alǵash ret ıadrolyq qarýdyń qoldanylý qaýpimen betpe-bet keldik» dep qadap turyp aıtty. Ras, halyqaralyq ahýal shynynda da óte kúrdeli.

Sonymen qatar, Memleket basshysy óz sózinde atap kórsetkendeı: «Ótken jyldardaǵy kóptegen jáne kóbine ózara baılanysty daǵdarystar jahandyq basqarýda aıtarlyqtaı kemshilikter bar ekenin kórsetti. Olar BUU-ny jańǵyrtý jáne reformalaý qajet ekenin aıqyndap berdi».

Osydan 77 jyl buryn BUU-nyń negizin qalaýshy memleketter Uıymnyń Jarǵysyna halyqaralyq quqyqtyń qaǵıdattary men normalaryn engizdi. Bul erejeler osy ýaqyt aralyǵynda álemdik qaýymdastyqtyń qyzmetin tıimdi rettep keldi. Qazir osy ámbebap Uıymnyń negizinde qalyptasqan irgeli qaǵıdattarǵa qaıta oralý asa mańyzdy. BUU aıasynda bekitilgen qundylyqtar júıesi álemniń túpkir-túkpirindegi mıllıonaǵan adamǵa úmit sáýlesi bolyp qala beredi. Biz yntymaqtastyq rýhyna negizdelgen BUU-ny basshylyqqa alyp, sol qundylyqtardy batyl qorǵaýǵa tıispiz. Biz tek kúsh jumyldyra otyryp qana qazirgi zamannyń syn-qaterlerine tótep bere alamyz.

Bıyl Qazaqstan men BUU arasyndaǵy seriktestikke - 30 jyl! Táýelsiz Qazaqstannyń qalyptasýy men nyǵaıýyna BUU zor úles qosty. Osy aralyqta biz Adam quqyqtary jónindegi keńesten bastap Qaýipsizdik Keńesine deıingi Uıymnyń barlyq negizgi organdarynda BUU Jarǵysynda belgilengen maqsattarǵa qol jetkizý úshin jumys istedik.  Qazaqstan alda da qaýipsiz, ornyqty jáne damyǵan jahandyq qoǵam qurý jolynda bar kúsh-jigerin aıamaı jumsaıtyn bolady. 

Sabyrhan SMAǴULOV,  Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti

Qazaqstan tarıhy kafedrasynyń oqytýshysy

---