InfoHub Logo

BAQ salasynyń aıasy keńeıip, aqparat tolqyndarynyń arnalary keńeıgen saıyn jýrnalısıka salasynyń yqpaly da arta túsedi. Jýrnalıser – qoǵam bilýi kerek túrli aqparatty jınaıtyn jáne nasıhattaıtyn aqparattyq izasharlar. Al jýrnalısiń jumysy – adaldyq. Jýrnalısıka – bilim izasharlary, jańany ashýshylar jáne jaqsylyqty qorǵaýshylar úshin qyzyqty, biraq qaýipti orta.

Qazirgi saıası talaptarǵa baılanysty medıa keńistigindegi keıbir jýrnalıser ne memlekettik monopolıaǵa, ne qýyrshaqqa, ne saıası kúshterdiń yqpaldy tulǵalaryna aınalyp barady. Aqyrynda ol úkimettiń kórkeıtý kúshine nemese úgitshige aınalady.

Áıtse de, zer salyp qarasańyz, naǵyz jýrnalıs, osy salanyń bilgiri bolyp, adal nanynan aıyrylmaǵan jandar jeterlik. Shyndyqty shyryldatyp, jasyryn qazannyń betin ashpaq bolǵan jýrnalıserdiń kóbisi bıliktiń meıirimine túsip, tipti ómirine qaýip tóndiredi. Osyndaı kezde «Aqparat maıdanynda jýrnalıserge erkindik bar ma?». Suraqtar eriksiz týyndaıdy.

Jýrnalıserdi qorǵaý komıtetiniń málimetinshe, 2018 jyldyń basynan beri álemde 71 jýrnalıs qaıtys boldy. Olardyń 19-ynyń óliminiń sebebi belgisiz. Jýrnalıser úshin qaýipti elder tiziminde Aýǵanstan da kósh bastap tur. Onda bir jyldyń ishinde on bes jýrnalıs óltirildi, Qazaqstan da sol elderdiń biri.  Bul komıtettiń pikirinshe, Qazaqstandaǵy jýrnalısıka salasy «erkin emes». Olar eldiń saıasatyna qarsy bolǵandyqtan qýdalaýǵa jáne saılaý quqyǵynan aıyrýǵa beıim. Mysal retinde Qazaqstandaǵy Ratel.kz bas redaktoryn qýdalaýdy keltirýge bolady.

Jýrnalısıkada kóp jyldyq tájirıbesi bar brıtandyq jýrnalıs, 30 elde jumys isteıtin Etıkalyq jýrnalısıka jelisiniń jetekshisi Aıdan Ýaıttyń aıtýynsha, búginde álemde komersıalyq turǵydan ózin-ózi qamtamasyz etetin aqparat quraldary azaıyp barady. Qarjy jınaıtyn uıymdar men saıası qozǵalystar da ony óz maqsattaryna paıdalanǵysy keledi. Baspasóz bostandyǵy – onyń basty qundylyǵy.

Qazaqstannyń «demokratıalyq» dep atalatyn elderiniń sanatynda sóz bostandyǵy tómen. Oǵan dálel – «Shekarasyz tilshiler» uıymy jarıalaǵan sóz bostandyǵy bar elder reıtıńinde Qazaqstannyń jyl saıyn tómendep bara jatqany. Bıyl Qazaqstan 180 eldiń ishinde 158-orynǵa turaqtady. Iaǵnı, Qazaqstan sóz bostandyǵy qatań shektelgen 25 eldiń qatarynda. Bul statısıka boıynsha Túrkıa birinshi orynda tur. Tergeý nátıjesinde «Shekarasyz reporterlar» uıymy: «Bul qazirgi TMD, onyń ishinde Qazaqstannyń baspasóz bostandyǵy jaǵynan Taıaý Shyǵys pen Soltústik Afrıka deńgeıine túskenin dáleldeıdi. Jabyldy, al qalǵandary zańdy qysymmen taratyldy». Qazaqstan Astana qalasynyń «táýelsiz BAQ pen jýrnalıserge qysym jasalyp, sóz bostandyǵy shektelgen» degen málimdemesin birneshe ret joqqa shyǵardy.

Jańa Qazaqstannyń irge tasy qalanyp jatqanda Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev: «Bul óte ózekti másele. Biz bul máseleni muqıat qaraýymyz kerek. Úkimetke tıisti tapsyrma beremin. Prezıdent retinde sheshedi. Beremin» degeni bul isti joǵarǵy organdar qolǵa alyp, aldaǵy ýaqytta biraz shara kóretinine senim uıalaǵandaı.

Týǵan jeriniń múddesin birinshi orynǵa qoıyp, halyqtyq memlekettiń týyn jelbiretken jýrnalıser azattyqqa daý aıta almaıdy dep alańdaımyn. Sóz bostandyǵy bolsa, saıasattyń kiseni azaımas pa edi?

Arýjan Asemhan

---