InfoHub Logo

Erte zamanda, mynaý jalǵan dúnıede bir koról ómir súripti. Onyń kıimdi sándep kıingendi jaqsy kóretini sonshalyq, qolynda bar aqshasyn túgeldeı jańa kıim-keshek tiktirýge jumsaıdy eken. Al kez kelgen saýyq-saırandy ol óziniń soǵan baryp qatysyp, jańa kıim-keshegin kórsetýdiń sáti túsetindigi úshin unatady eken.

Bul koróldiktegiler barlyǵy kóńildi ómir súripti. Kún saıyn derlik sheteldik qonaqtar tolassyz kelip jatady eken. Kúnderdiń bir kúni bul koróldikte áldeqaıdan qańǵyryp kelgen eki alaıaq paıda bolypty. Olar ózderin toqymashymyz dep tanystyrypty jáne kórgende kózdiń jaýyn alarlyqtaı sonshalyqty bir ǵajap mata toqı alatyndaryn: ári ol matanyń tańǵalarlyq erekshe bir keremeti — óziniń bilim-dárejesine saı emes orynda otyrǵan nemese aqymaq adamnyń kózine kórinbeıtin qasıeti bar ekendigin aıtady.

«Iá, kóılek kıgenniń kókesi endi bolady! — dep oılady koról. — óz baǵynyshtylarymnyń qaısysy ózine laıyqty orynda emestigine, qaısysynyń aqyldy, qaısysynyń aqymaq ekenin anyq biletin múmkindik týdy degen sóz. Endeshe olar tez arada maǵan sol aıtqan matasyn toqyp bersin».

Sóıtip koról iske birden kirissin dep, alaıaqtarǵa qomaqty kepildeme qarjyny aldyn ala berip jiberedi.

Alaıaqtar eki toqyma stanogin quryp qoıady da, sonyń aınalasynda bar ynta-jigermen jumys istep jatqan túr kórsetkenimen, shyndyǵynda stanoktarynda toqıtyn eshteńe joq bolatyn. Olar betteri búlk etpesten, jumysqa qajet dep jińishke jibek jáne altyn jipterdi suratyp alyp qaltalaryna basady, ózderi tańerteńnen kesh batqanǵa sheıin bos stanoktiń janynda qur-bosqa otyrady da qoıady.

«Jumystyń qalaı júrip jatqanyn kórip kelgenim durys bolar edi!» — dep oılaıdy koról. Alaıda ol matanyń tańǵajaıyp qasıetin esine alǵan kezde, ózinen ózi yńǵaısyzdanyp qaldy. Árıne, onyń eshkimnen qorqatyn jaıy joq, biraq... aldymen basqa bireýdiń baryp kórgeni durys qoı! Al bul ýaqytta tańǵajaıyp mata týraly dańǵaza-daqpyrt búkil qalaǵa tarap, árkim-aq ony tezirek kórmekke yntyzar bolyp júrgen bolatyn.

«Olarǵa ózimniń eń adal kári mınıstrimdi jibereıin, — dep oılady koról. — sonyń baryp kórgeni durys: ol aqyldy ári ózine laıyqty qyzmet atqaryp júr».

Sóıtip kári mınıstr bos stanoktardyń janynda ótirikshiler otyrǵan zalǵa kelip kiredi.

«Keshire gór, qudaıym! — dep oılaıdy barynsha nazar sala qaraǵan mınıstr. — munda eshteńe de kórip turǵan joqpyn ǵoı!». Ol muny tek ishinen aıtqan bolatyn.

Ótirikshiler oǵan izet kórsete jaqynyraq kelip, matany qarap, onyń órnekteri men boıaýlary ózine qanshalyqty unaıtyndyǵy týraly pikir aıtýyn ótinedi. 

Osylaı aıtyp turǵanda olar buǵan qur bos stanoktardy nusqaǵan edi, al beıshara mınıstr bolsa, qanshama nazar salyp qarasa da, báribir eshteńeni kóre almaǵan edi. Óıtkeni kóretin eshteńe joq edi ǵoı.

«O, qudaıym! — dep oılady ol. — Meniń de shynymen aqymaq bolǵanym ba? Ózimdi olaı dep eshqashan oılamaǵan ekenmin-aý! Qudaı saqtasyn, munymdy bireý-mireý bilip qalyp júrmesin!.. Múmkin, men óz qyzmetime laıyqty emes shyǵarmyn?.. Jo, joq, matany kórmeı turǵanymdy eshqashan moıyndaýǵa bolmaıdy!»

— Siz bizge eshteńe aıtpaısyz ba? — dep suraıdy toqymashylardyń biri.

— O, ıá, bul sondaı tamasha eken! — dep jaýap beredi kári mınıstr kózildiriginiń ar jaǵynan úńile qarap turyp, — Qandaı ǵajap oıý-órnekter, qandaı keremet túster? Iá, ıá, men endi korólge senderdiń jumystaryń ózime óte unaǵandyǵyn málimdeıtin bolamyn!

— Barynsha tyrysatyn bolamyz! — degen ótirikshiler mınıstrge matanyń oıý-órnekteriniń qandaı ereksheligi barlyǵyn, qoldanylǵan boıaýlardyń ǵajap úılesimi týraly sıpattap, maqtaı jóneledi. Koróldiń aldyna barǵanda túp-túgel qaıtalap aıtyp berý úshin mınıstr olardyń aıtqan sózderin óte muqıattap tyńdady. Ol solaı istedi de.

Ótirikshiler endi burynǵydan da kóbirek aqsha, jibek pen altyn talap ete bastady; alaıda olar munyń bárin qaltalaryna sala berdi, al jumysqa kelgende, budan bir sabaq jip te qoldanǵan joq. Báz burynǵysynsha, bos stanoktardyń janynda otyryp alyp, mata toqyǵan keıip tanytatyn da qoıatyn.

Biraz ýaqyt ótken soń koról ózi laıyqty dep kórgen taǵy bir mınıstrin toqymashylarǵa jumsady. Onyń da mindeti — istiń barysy qalaı júrilip jatqandyǵyn kózben kórip tanysyp, jumystyń qashan aıaqtalatyndyǵyn anyqtap bilip kelý bolatyn. Bul mınıstrmen de alaıaqtar alǵashqy mınıstrmen bolǵandaı áńgime órbitti. Ol da barynsha nazar salyp, qanshama tesile qarasa da, aldyndaǵy bos stanoktardan ózge eshteńeni kóre almady.

— Iá, qalaı, sizge mata unady ma? — dep suraǵan ótirikshiler, oǵan óńi túgili túsinde kórmegen ǵajayp matany kórsetip turǵan bolyp, onyń oıý-órnekterin maqtaıdy.

«Men aqymaq emespin be osy, — dep oılaıdy mınıstr. — Demek, men ózime laıyqsyz orynda otyrǵan boldym ǵoı? Mássaǵan, endeshe! Biraq eshkimge eshqandaı syr bildirýge bolmaıdy!»

Sóıtip ol da óz kózimen eshqashan kórmegen matany maqtaı bastaıdy, onyń ǵajaıyp sýretteri men kórkem boıaýlarynyń úılesimine tańdanyp tańdaı qaǵady.

— Tamasha, óte tamasha! — dep baıandaıdy ol korólge.

Kóp uzamaı búkil qala halqy tańǵajaıyp mata týraly gýlete áńgimeleıtin boldy.

Aqyry koróldiń ózi de bul ǵajaıyp matany stanoktan almaı turǵanda tamashalap kórmek bolypty. 

Arasynda matany buǵan deıin kórip kelgen álgi eki mınıstri de bar, saraı qyzmetshilerin, nókerlerin ertken koról bos stanoktardyń janynda jantalasa jumys istep jatqan túr kórsetip júrgen eki ótirikshige keledi.

— Ǵajap! — dep aıqaılap jiberedi munda buryn kelgen mınıstrler.

— Qyzyqpasqa dát bar ma?  Qandaı ǵajap sýret... anaý boıaýlaryn aıtsańyzshy! Olar bos keńistikti saýsaqtarymen nusqaǵanda, munda turǵandardyń bári de osy matany kórip turǵandaı aýada qarmalanýmen boldy. 

«Bul ne sandyraq! — dep oılady koról. — Men eshteńe de kórip turǵan joqpyn ǵoı! Sumdyq qoı bul! Sonda men de aqymaq bolǵanym ba? Masqaranyń masqarasy osy boldy, endeshe!»

— O, ıá, óte, óte keremet eken! — deıdi sonda koról. — Meniń kıim tik dep maquldaýyma ábden laıyqty eken!

Sóıtip ol da dán rıza bolǵan keıippen stanoktarǵa qaraǵan qalpy basyn ızeı berdi, — sóıtip ol da bul jerde óziniń eshteńe kórip turmaǵanyn moıyndaǵysy kelmedi. Koróldiń qyzmetshi nókerleri de bári birdeı tesile qaraǵanymen, koról sıaqty bular da eshteńeni kóre alǵan joq, sonda da olar biraýyzdan: «Óte, óte keremet eken!» — dep qaıtalaýmen boldy jáne korólge alda kele jatqan saltanatty rásimge arnap osy matadan kıim tiktirip kıgendigi durys degen keńes berip jatty. 

— Keremet! Tańǵajaıyp! — degen madaq sózder ǵana jan-jaqtan jamyraı estilip jatty. Barlyǵy da keremet qýanyshty edi! 

Saltanat qarsańynda ótirikshiler ónimdi jumys istep otyrǵan qalyp tanytyp, túni boıy on alty shamdy jaǵyp bitirdi, — olardyń korólge arnalǵan jańa kıim-keshekti ázirlep aıaqtaý úshin jyldamdatyp, qatty qarqynmen jumys istep jatqany barsha jurtqa aıan bolatyn. Olar stanoktan matany alyp, úlken qaıshylarmen kesip-piship, sodan keıin kıimdi jipsiz ınelermen kóktep tigip jatqandaı bolyp, kóz aldaý kórinisin kórsetýmen boldy. Aqyry olar biraz ýaqyt ótkende:

— Tolyqtaı ázirmiz! — dep málimdedi.

Jańa kıimderin kıý úshin koról qyzmetshi-nókerleriniń qaýmalap qolpashtaýymen toqymashylarǵa ózi keledi. Ótirikshiler qoldaryna áldeneni ustap turǵandaı etip, sodan soń joǵary kóterdi de:

— Mine, shalbar, mine, qamzol, mine, qaptal shekpen! Ǵajap kıimder emes pe! Órmekshiniń órmegindeı jeńidigi sonsham, kıgende tipti ústińde bar ekendigi de bilinbeıdi! Munyń basty keremetiniń ózi de osy ǵoı! — dep daýyryǵa sóıledi.

— Iá, ıá! — desip bulardy japyryla qoshtady saraı qyzmetshileri. Biraq olardyń ózderi de eshteńeni kórip turǵan joq edi. Óıtkeni munda kózge kórinetin túk te joq qoı.

— Al endi, mártebeli taqsyr, kıimińizdi sheship, mynaý úlken aınanyń aldyna turýyńyzdy ótinemiz! — deıdi alaıaqtar korólge, — Biz sizge jańa kıimińizdi kıgizemiz!

— Qudaıym-aý, qalaı unasymdy edi! Qalaı quıyp qoıǵandaı jarasa ketti á!— dep kúbirlesedi nókerleri. — Oıý-órnegi qandaı, boıaýynyń túsi netken ashyq edi! Óte sándi kıim eken!

Koról aınanyń aldynda taǵy bir ret aınalyp kórdi: óziniń sándi kıimin barynsha muqıat qarap, tekserip turǵan qalpyn aınalasyndaǵylarǵa kórsetýi kerek qoı.

Koról mantıasynyń etegin kóterip júrýge tıisti saraı qyzmetshileri edennen áldeneni ilip alǵan sıaqty qımyl kórsetip, qoldaryn aldyna kótere ustap, ámirshiniń sońynan erdi, — olar da ózderiniń eshteńe kórip turmaǵandyqtaryn aıtýǵa dátteri jetpedi.

Sóıtip koról sándi baldahınniń kóleńkesinde, kóshede saltanat quryp kele jatty. Al kóshede jınalǵan nópir halyq bolsa:

— Týh, bizdiń korolimizdiń jańa kıim-keshegi qandaı sán-saltanatty edi! Keremet jarasyp tur eken! Mantıasy qandaı sándi edi! — dep aıqaılaı qoshemetteýmen boldy.

Bulardyń ortasynan da eshbir adam koróldiń ústinen óziniń eshteńe kórip turmaǵanyn júregi daýalap aıta almady. Óıtkeni eshkim de óziniń aqymaq ekenin ári ózi otyrǵan orynǵa laıyqty emestigin moıyndaǵysy kelgen joq. Koróldiń buǵan deıingi eshbir kıim-keshegi dál osyndaı madaqtaý-qoshemetke ıe bolmaǵan edi.

— Aý, koról tyr jalańash qoı! — dep kenet halyqtyń arasynan bir kishkentaı balaqaı aıqaı saldy.

— Ýa, halaıyq, myna perishte sábıdiń ne dep turǵanyn estidińder me! — deıdi sonda balanyń ákesi. Sol-aq eken, jurttyń bári balanyń sózin bir-birine sybyrlap ilip áketti.

— Iá, rasymen de ol tyrdaı jalańash eken ǵoı! Minekı, onyń esh kıimsiz, tuttaı jalańash turǵanyn myna balaqaı aıtyp tur! — desken halyq, aqyry aıqaılap shýlaı jóneldi.

Osy mezette koróldiń záresi ushyp qorqyp ketti: olardyń aıtyp turǵany ras qoı, biraq qaıtkende de abyrjymaı mynaý saltanatty rásimdi sońyna deıin jetkizý kerek!

Sóıtip ol sándi baldahınniń astynda burynǵydan da mańǵazdana basyp, aıańdap kele jatty. Al saraı qyzmetshileri eshqashan bolmaǵan mantıanyń etegin kótergen qalpy koróldiń sońynan ilesip barady.

Aýdarǵan: Asylbek BAITANULY

---