InfoHub Logo

Men qaıtalap boz bala shaǵyma oralǵandaı boldym. Ótken ýaqyttyń qorjynynda ketken, máńgilik degen joq uǵymynyń enshisine buıyrǵan, balaýsa kezinde úskirik jeldiń bet shymshyr bolmashy sýyǵyna urynyp, óziniń álsiz, qaýqarsyz beınesimen, osynaý meıirmge toly dep áldekimderdiń aýyz toltyryp aıtar, syrty jadaǵaı, ishi súrkeıli, jalǵandyq jalaýy jelbirep, jaǵympazdyqtyń sóli tamyp turatyn ómirdiń tikendi betkeıinen taıǵanap qulaǵan perishtemmen qaýyshtym...

Qap-qara tún... dalada bolymsyz, shash jelbireter maıda jelemik bar. tereze perde áldebir kúshtiń yqpalymen baıaý diril qaǵady.

Kózimdi jumsam kók kóılegin jelbiretip, súırikteı aq saýsaǵyn maǵan sozyp turǵan qyzdy kórem. Onyń árbir qımyly jeńil, oınaqy. Biraq kózine qasyrettiń qandy dorbasy ilinip tur. Meni ózine birden elitedi. Sábıdeı shalyqtaǵan kúıge túsem de, ańyzǵaqta kebersip, bolmashy dymqyl kútken kezdegimdeı erinimdi jybyrlatamyn. Onyń salaly saýsaqtaryna, óziminiń kónge aınalǵan alaqanymdy ala ushamyn.

— Kelshi, janym, men seni kóp kúttim

— Men senen eki eli alystap kórmedim.  

Kózimdi ashqanda, ol aq jaýlyǵyn jelpip, aqsha bulttardyń ústinde ketip bara jatyr.

Óńim be, túsim be? Ózime de belgisiz beıne. Biraq meniń san jyldan bergi at óksitip izdegen asyl perishtem ekeni daýsyz. Sol balǵyn beınesi, jarqyn júzi. Ózgergen eshteńesi joq sıaqty. Mańaıymdaǵylar aıtýshy edi “ senen qarttyqtyń keıbir beınelerin kóremiz”  dep. Men ózgergem. Týǵan jerden jyraq kettim. Saǵynysh, jalǵyzdyq meni erte eseıtti. Kóz aldymda bala dáýirdiń, tipti jastyq shaǵymnyń tiri kýasy joq. Al sol qyz ózgermegen. Desede, ómirdiń azynaǵan daýyly onyń janaryn ózgertipti... ony qaıdan kórdim? Oıymda sansyz jolyǵýlar. Ras, alǵash ujymaq reńdes kóktemde kórgem.  Ol kez de men bozbalalyqtyń aqjalyna jańadan er salyp, aqtúbit ıegime jıren sırek qaptaı bastaǵan shaq. Aına aldynda otyryp, ózimdi jigit sanaıtyn edim. Balalyq dáýirdiń basymnan tez ótkenine asa shattanatyn aqymaq kezim edi. Tez eseıýdi armandadym. Dyr-dýmanǵa aralasqym keletin. Jeńgelerime erkeleıtin mezgilden alystap, bulaq basynda qyzdarmen syrlasýdy ańsaıtynmyn. Men ony alǵash kórgende, kózi móp-móldir, oınaqy bolatyn. Eles bop oralǵandaǵy muńly janaryndaı jastylaý emes, qaıta ashyq, tunyq edi. Ýaqyt kerýeni oǵan da shań búrkip úlgeripti.

Tereze perde baıaý diril qaqty. Meniń appaq perishtem qaıta oraldy. Aspan tósindegi sút darıaǵa shomylǵan sıaqty, ústinde jasyl kóılek. Qara almas kózinen jas tamyp tur...

— Kelshi janym, men seni kóp kúttim.

— Men senen eki eli alystap kórmedim.

— Men nege seni kóre almaımyn?

— Pende shirkin qashan kózin ashyp júrýshi edi.

— Men zaǵıyp emespin.

— Jalǵan.

— Alǵash kórgen soń men seni kóp izdedim.

— Taba alatynyńa senimdime ediń? Eles qyz jáýdireı qarady.

— Taba alatynyma kúmánim bolǵan.

— Osylaı qateleskensiń. Eger tabaryńa senimdi bolsań tabar ediń. Senimsizdigiń sen ekeýmizdiń de úmitimizdi úzdi.

— Biraq, men úmitimdi áli sóndirmedim. Mine búgin taptym.

— Bul kezdesý tabysý emes, qoshtasý.

— Sen ketesiń be?

— Ketý men qoshtasý eki basqa is.

— Tym jumbaqtasyp ketipsiń. Beıneń ózgermegenmen, oılaý júıeń kúrdelilesip ketipti. Shynymen de men onyń, menen de eseıip ketkenin  Ańǵardym. Janaryna qaradym, maǵan beımaǵulym jazýlar.

— Meni nege taba almaǵanyńnyń sebebin izdep kórdiń be?

— Joq.

— Adamı bolmystaryńa ortaq aýrýymen aýyrmaǵan bolsań ózińdi de, meni de qınamaı tabar ediń.

— Qandaı aýrý?

— Bir-birińnen assam degen astamshylyqtaryń.

— Ol bizdiń asqaq muratymyz.

— Sol murattaryń senderdi qurdymǵa batyrady. Sen kurısyń...

Men oǵan qolymdy sozdym. Ol ornynan baıaý kóterildi de ǵaıyp boldy… Baǵanadan soǵyp turǵan jelemikte kúsheıe bastapty. Men taǵy da surapyl aqbýyryl tolqyndar ishinde qaldym. Jaraly qanat, kúızelgen jan arpalysy. Jasyl kóılek. Men seni qaıdan kórdim. Esime oraltýǵa tyrystym. Janymda jatqan shylymdy tutattym da, qushyrlana sora bastadym. Shubalyp shyqqan kók tútin bólme ishin keýlep, bórenelerge sińe bastady.

... men ony Nazynyń naıza shyńynan kórgem. Saı tabanynda jyrǵalań ózeni sarqyrap aǵyp jatyr. Betkeılerdegi qoı búldirgen jańadan pise bastaǵan kez bolatyn. Jazdyń jaıma-shýaq mezgili. Jigittik dáýrenim. Aıǵaı jıyrma bes.

«Aq tamaqtan emintip bir ısketseń

Aınalsoqtap qasyńnan ketemin be». Alystan talyp osy áýen jetedi. Zaryqqa, saǵynyshqa toly jan ańsaýy. Úıir shaqyrǵan ker buǵynyń zarly únindeı, osynaý súıgen jaryna degen yntyzarlyq pen nazǵa toly ándi aıtyp otyrǵan qoıshy jigit eken.

«Aq tamaqtan emintip bir ısketseń...». jalǵasy joq. Aıtýǵa úlgirmedi. «Aıt, Aıt», «Qarys, Qarys», «Aq tóbet, aq tóbet». Jańaǵy nazdy áýen birden súrkeıli daýystarǵa  ulasty. Ǵashyǵyn ańsap án salyp, oıy qoıda emes, álde qaıda otyrǵan qoıshynyń qoıyna qasqyr shapty. Qapy qaldy bilem.

Astymdaǵy atymdy tebitip, sydyrta jalǵa shyqtym. Qandyaýyz qasqyrdan arasha tilegen qoılar, ońtaıly sátti paıdalanǵan qasqyr, arsyldaı atylǵan ıtter. Aq taıaǵyn ala júgirgen qoıshy. Qyzyl qanǵa bógilgen jasyl shalǵyn...  men osylardy kórdim. Aıqas, jantalas, bir-birin tartyp jeý — ómirdiń ózgermes aksıomasy ekenin men alǵash sonda túsindim. Aldy-aldyna bólingen qoılaryn qaıtadan bir-birine qosyp qoıshy álek. Jal ústindegi jalǵyz aıaq jolmen, endi óz basyna keler haýypty sezgen kók arlan bezip barady. Úrikken qoıda ıesiniń qaıyrýymen uılyǵyp tur.

— Qandyaýyzdyń silekeıinen kıe juqsyn qotanyńa.

— Saǵynyshym saqtyǵymnan aıyrdy. Anaý jetim qozynyń obalyna men qaldym. Basqasyn qoıshy.

— Ol ómirdiń qatygezdigi, ózińdi kinalama.

— Áreń júrgende aýyzyna aldymen sol túsken sıaqty, tamaǵynan  bir tistep laqtyryp jiberipti.

Kóz aldymda «Aq tamaqtan emintip bir ısketseń» dep armandaǵan qoıshynyń arýynyń aq tamaǵy men qasqyrdyń azýyna ilingen jetim marqanyń baýyzdalǵan tamaǵy. Bul — qatygezdik pen meıirimdiliktiń qan tamyrda qatar aǵýy edi. Qoıshynyń kózinde eki birdeı qımastyq sezim ushqyny alaýlaıdy.

Men óz jónime kettim. Kelesi bir jaldyń ústine shyqqanymda, «At óksitip alystan kelgenimde» dep soza túsken qoıshynyń daýysyn estidim. Bulaq boıyndaǵy bıe baılap otyrǵan kıgiz úıge at basyn tiredim. Jelidegi qulyndar shybyndap tur. Baılaýǵa kóndikken, jýasyp bolǵan. Uzaq turýǵa shydamaǵan tárizdi, tory qulyn aıaǵyn sozyp tastap, kerilip jatyr. Aptap kúnniń ystyǵynan bolar, shabynan ter shyǵyp, jipsip jatyr. Sonadaıda mama bıeler jaıylýda. Shábeleńdeı júgirgen ıtin jasqaı júrip, úıge kirýge usynys etti kók kóılegin kólbirete kıgen, qulynnyń saýyryndaı dóńgelek betti qara qyz. Jazdyńgúngi jeńil kıiminen dene músheleri bilinip tur. Adamǵa tike qaramaıdy. Kóz qıyǵyn tastaıdy. Erini shıedeı qyzyl. Aq tamaǵyna kúmis alqa taqqan. Ózgeshe ásemdik berip, kórkin ashyp tur. Keýdesi ántek kózge túserdeı. Meniń iship-jep otyrǵan kóz janarymnan jasqanǵan bolar, lyp etip syrtqa shyǵyp ketti de, shapan kıip qaıta kirdi. Aldyn túımelep kıgen shapan baǵanaǵy ádemi kórinisterdiń bárin búrkemelep alypty.

— Jaz jyly bolǵanmen kún sýyq-aý — , dedim qaǵytpalaı.

— Kúnniń sýyǵynan emes, kózdiń suǵynan osylaı kıinýge týra keldi. Qaǵytpamnyń qarymjysyn eselep qaıtardy. Jópeldemede jóndi jaýap taba almaı, aldymdaǵy qymyzdan soraptaı juttym.

«Aq tamaqtan emintip bir ısketseń». Alystan án saryny estildi.

— Aǵataıym kele jatyr eken.

— Úıgede osylaı ándetip kelýshi me edi?!

Qyz úndemedi. Aǵasynyń ersi qylyǵy ony da tyǵyryqqa tirese kerek. Kún qyzýy qaıtqan mezgilde atyma mindim de úıge qaıyttym. Ózimede beımaǵulym sezim samaly óne boıymdy sıpap óte shyqty. Meni de esirik sezim qysa bastady.

; Kózińniń móldirin-aı;... osynaý án yrǵaǵy sanama qalaı kelgenin ózimde bilmeımin...

Dalada aq boran tútep tur. Baǵanadan soqqan jel qutyryp, ábden kúsh alǵan. Tereze perde ántek qozǵalyp eles qaıta paıda boldy.

— Kelshi janym, men seni kóp kúttim.

— Men senen eki eli alystap kórmedim...

— Men seni kórgem.

— Qatelespe meni kórgen emessiń. Men seniń qıalyńda ǵana ómir súremin.

— Kórgem. Qoıshynyń ánin estigen Nazynyń naıza shyńynan. Qolyńnan dám tatqam. Sondaǵy qulyn saýyryn qyz sensiń. Soǵan uqsatamyn.

— Adamdardyń tragedıasy — uqsatýdan bastalady. Uqsastyq izdemeıdi. Ol ekeýmizden uqsastyq taba aldyń ba?

— Joq

— Mine, meni oǵan uqsatpa. Ol ekeýmizden uqsastyq izde. Eger uqsastyq taba alsań muratyńa jetesiń...

Kózim aldy munarlanyp ketti. Óń men tústiń arasyndaǵy ótpeli kezeńde turǵandaımyn. Bet búrkenishin túsirdi. Aıdaı sulý deýdiń ózi onyń ajaryna teńeý bola almas. Múmkin hor qyzy dep júrgenimiz osy bolar. Ol jaýlyǵyn jelpı otyryp suraý qoıdy:

— Sen meni qyzǵanasyń ba?

— Ózimde bilmeımin.

— Álsizsiń. Adam ózine taýeldi dep bilgen adamyn qyzǵanýdan qalǵany mahabbatynyń óshkindep, júregindegi alaýdyń sóne bastaǵanynyń aıǵaǵy. Názik seziminiń dórekilene túsinýiniń alǵashqy bastamasy. Mahabbatty óltirýdiń eń jeńil tásili — qyzǵanysh sezimin joǵaltý bolmaq.

Ol ǵaıyp boldy... men sonaý bozbala shaǵyma qaıtyp oralǵandaımyn. Qaıdan kórdim kózi móldir eles qyzdy. Yńyldap án aıta bastadym. Biraq doly boran óz daýsymdy ózime de estirtpedi...

---