InfoHub Logo

At tuıaǵyn qaǵar tomar joq áıdik dala tósinde jarysyp kelemiz. Mingenimiz kómpis tuǵyr emes, kekilin jel taraǵan tý quıryǵy bir tutam jelqabyzdar. Aıǵaıǵa elirip, andaǵaıdaı ekpindep keledi. Bul dańǵazasy qulaqty tundyrǵan qaladan, óz tólinen jerigen tumsa saýlyqtaı, qalany jat kórip aýylǵa kelgen shaǵymyz edi. Bir-birimizge aıta almaıtyn, bir-birimizden suraı almaıtyn jannyń jarasyn dalanyń jeline jalatyp kelsek degen aq úrpek armannyń oryndalǵan tusy edi. Bar muńdy, bar ashýdy, ishki nazalyq pen qusalyqty terge bókken at ekpinimen jýmaqshymyz. Kózimizdegi syr ushqynyn aıttyrmaı bilemiz. Janarymyzdan «týǵan jerdiń qysy-aı» degen ot ushqyny alaýlaıdy. Meniń de esime týǵan jer oraldy.

...Sol jyly da qar qalyń túsken aspannyń ısindi bolǵan qysy edi. Aýyl qarttarynyń aıtýynsha «bul qys pálen jyldan beri bolmaǵan qys edi», «bul qys anaý jylǵy pálensheniń otary aýylǵa jete almaı túgelimen qyrylyp qalǵan qystaı boldy» degen jyrǵa bergisiz ańyzdy qys boldy. Jastar aýyl syrtyndaǵy shańǵy maıdanyna jınalatynbyz. Murnynyń mańqasyn jıa almaıtyn balalyq shaq emes, degenmen bozbala qataryna ilingen kezimiz. Aqqýdyń kógildirindeı kóz tarta bastaǵan qyzdardyń syrǵasynyń syńǵyrynan syr urlaı bastaǵanbyz. Sózden zergerlik ustaǵan jigitter tobymyzdyń toǵanaǵyn ázil sózderimen jandyryp keledi.

Syrǵanap kelemiz, jarysyp kelemiz. Máz-máıram, arqa-jarqa dyr-dýman. Bul shaqta bólinip-bólinip aramyzda seldireı bastaǵan. Etekke aǵyzyp kele jatyp qalyń qarǵa ekbetimnen jyǵyldym. Meniń qasyma, jaqyndaý araǵa kelip aq sary júzdi qyzda burq ete tústi. Qalyń qarǵa, sýǵa súńgigen qazdyń balapanyndaı toǵytylyp baryp qaıta shyqqanda, qar asytnan hor qyzy shyǵa kelgendeı elestep ketti. Ekeýmiz ońasha qalyppyz. Qar-qar bolǵan betin súrtip, jymıa qarady. Men de yrjıǵan boldym. Qyzdyń jymıysy maǵan álem kúlip turǵandaı áser etti.

— Qarǵa ádemi súńgıdi ekensiń kólde júzgendeı, — dep qaljyń qystyrdym.

— Siz sıaqty jyǵylyp jatqannan maltaǵan álde qaıda artyq qoı. Sóz osymen tamamdaldy. Joǵaryǵa únsiz órlep kelemiz.

— Shańǵyńyzdy berińiz, men kóterip alaıyn, sharshaısyz ǵoı.

— Ekeýinde siz kóterip, men bos júrsem bul teńsizdik bolmaı ma?

— Ómirde ár qashan teńdik bolmaǵan.

— Bul álde qashan áksıomalasyp bolǵan pálsapa. Desede áýelde teńdik pen ádildik jaratylǵan. Tek, biz, adamdar ózimiz qoldan teńsizdik pen ádiletsizdik jasaımyz. Beıne siz sıaqty eki shańǵyny bir adam arqalap, men sıaqty bir adam bos júredi. Aq sary qyz ekeýmiz silbir jańbyrdaı ilbip basyp kelemiz.

— Men sóılemeımin be desem, siz menen ótken úndemes ekensiz,- dedi bir kezde.

— Sóılesem taǵy qatelesem be dep qorqamyn, - dedim. Ony sóıletkim kep ádeıi osylaı dedim.

— Onda siz qaýypty adam ekensiz.

— Nege? Betine bajyraıa qaradym, taǵy qaı jaǵymnan orap keter ekensiń dep.

— Men úshin dúnıedegi eń qaýypty adam qatelespeıtin adamdar. Men qatelesýdi bilmeıtin adamdardan qorqamyn. Óıtkeni qatelespegen adamdar durystyń kózine túzý qaraı almaıdy. Osy kezde baryp qyzǵa sóıleýden qyrman alǵan ońaı ekenin bildim.

Aq sary qyz ekeýmiz shańǵy alańynyń basynan tómen qaraı quıǵytyp kelemiz. Ol aldy da, men óksheleı qýyp kelem. Bul shaqta bir-birimizge úırenisip qalǵamyz. Onyń shańǵysynan ushqan aq túıirshikter betime kelip soǵylady. Jup-jumsaq aq túıirshikter... bul onyń shańǵysynan ushqan qar ushqyndary emes, ulpa demindeı bolyp bilinedi maǵan. Syrǵanap kelemin, ishteı syr túıip kelemin.

— Sonsha qýǵanyńyz ne? Biz jarysbaǵan edik qoı?

— Ómirde bir-aq qyzyq bar. Ol qýǵanyńdy demaltpaı qýa berý.

— Qyzyq ekensiz, biraq sózińiz unamdy.

Qozy minezdi qyzdyń qylyǵy ózine elitip barady. «Ádemilikti baǵalaý úshin ǵana jaratqan. Men adamnyń kóńili emes, kúzdiń qulaǵan japyraǵy týraly da oılanamyn. Ózimdi eshkimmen salystyrǵym kelmeıdi, tipti seni de solaı, óıtkeni men ózge bola almaımyn, ózge men bola almaıdy. Tipti sen bolý eshkimniń qolynan kelmeıdi. Ár taýdyń óz bıigi, óz ulary bolǵany sıaqty, ár adamnyń da óz ereksheligi bar. Qansha adam bolsa sonsha minez bolady. Tek sol dara minezimizdi joǵaltyp almaıyq», — deımin ishteı.

Aq sary qyzdyń alma júzi talaı kúnge deıin jadymnan shyqpaı ýaq-ýaq oıyma oralyp júrip, keıinnen birte-birte óshkindep ketken, óshken, umyt bolǵan. Sol kezdegi qyzdyń elesin oıymnan óshirýge tyrysqanym balapanyn jyly jaqqa alyp ushqan ata aqqý men ana aqqýdyń jan arpalysynan esh kem bolmap edi. Birde dosym mynadaı qyzyq ańyzyzǵa bergisiz áńgime aıtyp bergen. Qońyr kúz kelip, aǵash japyraqtary sarǵaıyp, dala jaıalyqtana bastaǵanda jyl qustary óńtústikke, jyly jaqqa qonys aýdara bastaıdy. Aqqýlarda solaı, olarda aýa ushady, biraq aqqýlar shaıdaı ashyq kúni emes aq túbit tumandar túsken kúni jyly jaqqa bet alady eken. Aqqýlardyń tumandy kúni qonys aýdarýy da tekten-tekke bolmasa kerek. Alty aı boıy osy jaqty mekendep, uıa basyp shyǵarǵan balapandary uıasyn, kindik júrtin qıa almaı, kókke kóterilip baryp yra tómen quldılap, qaıta uıasyna qonyp alady. Sondyqtanda aqqýlar tuman túser sátti asyǵa kútedi. Dál tuman túsken kúni balapandaryn birge alyp kókke kóteriledi eken. Sonda balapandary uıasynyń qaı mańda qalǵanyn tumanda paryqtaı almaı eriksiz ata aqqý men ana aqqýǵa erip otyrady. Mine mashaqat degen, mine jan arpalys degen. Mende ony umytý úshin ýaqyt tumanyn asyǵa kútkem...

Shyrmaýyqtaı shyrmaǵan oılarmen ótken shaqtyń elesin qýyp ketken men, atymnyń aqyryn júriske aýysyp, aıaǵyn sanap basyp kele jatqanyn da sezbeppin. Tek aldyǵa, alysqa ozyp, uzap ketken ekeýi qaıyrylyp kelgende baryp biraq esimdi jıdym. Attary sabyndy sýǵa shomylǵandaı aq kóbik. Kópten beri qurǵaq bede jep kóbeń semizdengen attar solq-solq etip, aýyzdyqtaryn qarsh-qarsh shaınaıdy. Qala qapyryqtaryn túgeldeı silkip, tozańnan arylǵandaı ekeýiniń kóńilderi taý qoparyp, jaý qulatyp kelgen jasaýyldaı kóterińki.

— Seni qandaı oı qamap aldy? Mynaý dalada, mynaý keń jerde, mynaý appaq ólkede biz qaıǵyny oılaýǵa tıis emespiz. Ómir degen kıeli de kúıeli mektepiń janymyzǵa juqtyrǵan keselderin at shabysymen jýyp, dala samalymen jelpýimiz kerek. Botasynan aıyrylǵan boz ingendeı bebeýlegen býaz oılarǵa berilme... ózińdi-óziń arshy qusalyqtan. Ózińdi-óziń sergitpeseń, seniń aıdaryńnan aımalap, kekilińnen sıpar eshkimiń joq bul jaqta...eshkim de seniń aıaǵyńnyń balshyǵyn tazalap bermek túgili kirpigińniń shańyn da qaǵyp bermeıdi. Shap ,baýyrym, bundaı sát kúnde týa bermeıdi,- dep ol attyń basyn qaıta qoıa berdi. Jel qanat jylqy da shaýyp turmasa shaý tartyp qalady ǵoı, osyndaı bir uzaq shabysty ańsaǵan attar tizginniń bosaýyn kútkendeı aǵyza jóneldi. «shirkin týǵan jerdiń qysy-aı, seni de kórmegeli, seniń syqyrlaǵan qaryńdy kerzi etikpen syqyrlatyp baspaǵaly da jyldar aýnady ǵoı» dep taǵy da oılarǵa berildim. Sol aq sary qyz esime tústi. Múmkin ol meni sol shańǵy maıdanynan qaıtqan kúni aq umytqan bolar. Biraq ózin umytý úshin kóp azaptanǵan, tipti shekara attap ketsede, osynaý shaqta ózin eske alǵan bir jan baryn bileme eken á? Týǵan jerden de, týǵan elden de mahabbaty ottylaý dúnıe bolady eken-aý osy ómirde.

* * * *

Dalada aq tútek boran ulyp tur. Dalan úıdiń áıneksiz terezesinen jel ańyraıdy. Ekeýi shyrt uıqyda. Kúndizgi at soǵyp tastaǵan denelerin kótere almaı tuıaq serippeı uıyqtap jatyr. Al meniń kóńlim aq tútek daladaı alasapyran. Azynaǵan boran mazań oılarymnyń perdesin julqylaıdy.

...Ras, men seni shyn súıdim. Taý baldyrǵany sekildi balǵyn balalyq mahabbattyń janǵa salǵan jarasynyń aýyzy qara qotyrlanyp, ólettenip kele jatqanda sen jolyqtyń. Sonaý bir jyldary óz qolymmen baýyzdap qabirge kómip ketken baqytym, álde bir tylsym kúshtiń qudyretimen tirilip, qabyrinen qarǵyp shyqqandaı bolyp edi. Qysqy uıqyǵa ketken haıýanattardaı tynysh, qybyrsyz jatqan sezimimniń qobyzyna qyl ishek taǵyp kúńirente shaldyń. Perdesin aıaly saýsaǵyńmen aıalaı bastyń. Qorqyttyń «El aıyrylǵany» ma? álde botasyn izdegen «Bozingen» daýsy ma? álde «Kóńil tolqyny» ma? Belgisiz áýen keýdemde shertilip, myń jylqy shaýyp ótkendeı dúrsildetip edi. Nege ekeni belgisiz, bulttan shyqqan kúndeı jarqyrap jolyqqanyńmen, sanamda qarańǵy túnekke kirgen jolaýshydaı muńly yrǵaq bar bolatyn. Óıtkeni men sóngenine jyldar aýnap ketken mahabbattyń qaıta aınalyp bir soǵaryn bilmegen edim. Kózimde kúıip ólgen sáýle, kóńilimde qara topyraqqa kómilip qalǵan iz, erinimde yzǵar soǵyp, solǵan gúldiń taby, júregimde ýádesinen taıyp, dıdaryn ǵaıyp qylǵan jannyń tabyttaı sýyq izi bar edi. Keıde joǵalyp ketken jannyń qaıta aınalǵan elesi shyǵar dep te oıladym. Biraq bári kerisinshe eken. Sen taǵdyrymnyń qarańǵy dalasyna Prometeı alaýyn jaǵyp túsken jan ekensiń. Sen bala qaıyńniń japyraǵyndaı nilińe qurttyń aıaq izi túspegen kirshiksiz aq, adal jan ekensiń. Sodan da bolar men ózimdi tolqyp jatqan aıdynnyń tuńhıyq ırimine ózin laqtyrǵan aq sazandaı qulap edim. Úzilip ketken baǵymnyń jibek jibin qaıta jalǵap edim...

Dala at qulaǵy kórinbes aq tútek. Tek qutyrǵan borannyń ýli men juptasar shaǵy bolyp uylǵan shıebórilerdiń ashshy daýsy qulaqqa jetedi. İshki úıdegi ekýiniń qoryly tóbeni túsirerdeı. Qamsyz uıyqtaýda bir baqyt. Men taǵy býaz bultty oılar shúńetine shóge bastadym.

Túndegi borannyń da dolylyǵy basylǵan. Ornynan turǵan ekeýi mynaý appaq dalaǵa basqasha janarmen, basqasha sezimmen qaraıdy. Ulpa qarda eshteńeniń taby joq. Áli aıaq izi túspegen qar kóz uıaltady. Ótkengi izderdi jaýyp, dalany tazalap tastaǵan. Menińde sanam tazarǵan.

Álde qaıdan shyqqan qoıan aq qarda júıtkip barady. Úsheýmiz atqa qondyq...aq qar taǵy shımaılandy. Úsh attyń soıdaq-soıdaq izi qalyp barady.

---