InfoHub Logo

PS: Búginde ınternet jelisin ashyp qalsańyz bolǵany, neshe túrli jańalyqtarǵa  tap bolasyz. Dúbirli dúnıeniń dúrkiregen daýsy aldyńyzda aıdan anyq shyǵa keledi. Prıorıtetti, tolǵandyratyn, talqyǵa kóp salynatyn  jastar   máselesi órip júr. Nebir sumdyq, sýyq habarlar jaǵańdy ustatady. Mysaly, jastardyń meıirimsizdigi, zulymdyq áreketteri, sýısıd, t.b.

Jaqynda ǵana Astana qalasynda birge turǵan dos qurbysyn óltirip, denesin 26 jerden pyshaqtap, kilemge orap, kireberiske shyǵaryp tastaǵan jaǵdaı Qazaqstannyń  BAQ betterin  «Azapty ólim» aıdarymen shýlatty. Kún saıyn elimizde osy taqylettes qatygezdikpen jasalyp jatqan túrli jaǵdaılar oryn alýda. 

Endi ınternettiń  jańa betin ashyp, izdeý jolaǵyna «Chelovek ız ocheredı» dep terińiz. Koreıalyqtardyń túsirgen bul rolık-vıdeosy áleýmettik paraqshalarda eń kóp daýys jınaǵan týyndy. Áleýmettik jeli tutynýshylary osy vıdeomen bólisý arqyly barsha álemdi meıirimdi bolýǵa, qaıyrymdy ister jasaýǵa, adamdardyń bir-birine adamgershilik, izgilik, meıirbandylyq, baýyrmaldylyq, jaqsylyq tanytýǵa shaqyrady.

M.F. Dostoevskıı «Krasota spaset mır» degen eken óz kezinde. Biz biletin sulýlyq tán sulýlyǵy emes, júrektegi jan sulýlyǵy bolǵanda ǵana, álemde tynyshtyq, beıbitshilik, izgilik nury sáýle shashyp, meıirimdilik garmonıasy bılik qurmaq.

Búgin de izigilik nurymen sýsyndaýyma kóp septigin tıgizgen - Abaıdyń sózderi. Meıli, men baı bolmadym, halqymdy dáýletke keńeltpedim, meıli men halqymnyń saýatyn ashatyn oqymysty ǵalym bolmadym, biraq men júreginde izgilik nury bar adam bolaıyn, ımandy bolaıyn, sonda halqyma jamanym tımes. Osyndaı rýh maǵan Abaıdy oqý arqyly berildi. Meni Abaı sózderi odan ári demedi, qajyrlandyrdy, qaırattandyrdy. Ómirdegi maqsat-múddemdi aıqyndaı tústi. Ózgeler baıqamaǵan, aıtpaǵan adam men qoǵam arasyndaǵy názik qatynastardy  uǵyna bastadym. Bireýge aıtqan maqtanym bolmasyn, Abaıdy oqyp, osal bolmadym. Tyǵyryqqa tirelsem, qandaı da bir sheshimin tappaı aınalyp kelgenimde Abaıym eske túsedi. Halqym óleń surasa, Abaıymdy aıtatyn boldym, Abaıdan keler isime bastaý bolar, tirek bolar naqyl taptym. Sol sebepti búgingi jas urpaqty tárbıeleýde Abaıdy kóp nasıhat etý kerek. Al ony júzege asyrý jalań shubyrtpaly ýaǵyzben emes, kórer kózge kórikti, kókeıge qonymdy, maǵynaly hám túsinikti jetkizý shart.

Balany – jastan. «Jastyq shaqta alynǵan bilim – tasqa oıylǵan naqysh» deıdi paıǵambarymyz Muhammed (s.ǵ.s.). Sol sebepti qazir jas óskeleń býynǵa Abaıdy dáripteý asa  qajet. Bul tek Abaı óleńderin jatqa oqytyp, bir jylda bir respýblıkalyq deńgeıde Abaı oqýlaryn ótkizý emes, biz Abaıdy jas jetkinshekterdiń ómirine engizýimiz kerek. Abaıdyń taǵylymy «jaqsylyq kórseń ǵıbratli» - deı sezinip,hám asyqtyryp ózine baýrap,eliktirip, oıly jasty tárbıelerlik máni zor bolary haq. Qazirgi «Disney», «Bacugan», «Ný,pogodı!», «Tom and Jerry» sekildi sheteldik mýltfılmniń qyzyǵyna áýestenbeı, ózimizdiń ulttyq mentalıtetimizdi kórsetetin tárbıelik mańyzy bar balalarǵa kórkem sýretti fılmderdi nege túsirmeıdi memleket dep nalısyń. Suranys ne usynys joq pa ult qamyn oılaıtyn azamattardan? Meniń osy kúnge deıin balalarǵa tárbıe bererlik qazaq múltfılmderinen tek Asan men Úsenniń kórkem fılmderin, sosyn Ámen Qaıdar atamyzdyń shyǵarǵan «Qarlyǵashtyń quıryǵy nege aıyr?» sekilddi birneshe týyndydaryn ǵana bilem. Onyń ózine de talaıdyń júzi boldy. 

Qarap otyrsam sheteldiń múltfılmderin kórgen qazaq balasynda sol keıipker erligine elikteý, odan bos qıaldaý týyndaıdy. Mysaly,«Bakugan» múltfılm toptamasyn tapjylmaı kórgen 7-8 jasar esti balanyń sanasynda onyń geroıy sıaqty jerden aspanǵa ushyp, aspanda túsiniksiz qalyqtap júrip kompúterdiń knopkasymen basqarylatyn jekpe-jek, atys-tartysty kórgen bala endi sony erlik kórip, kúni boıy joldastarymen «batyrlyq» tanytyp álek bolady da jatady. Árıne, budan ol jeńiske jetý úshin ózindik kúsh-qaıratyn,talpynysyn oıatatyn shyǵar. Biraq, ol bala sol ómirdegi «jeńisiniń» mánin túsine almaı ketedi ǵoı. Al ony tikeleı uǵyndyratyn uly dana ulaǵaty – Abaı sózderi. Bizdiń qazaq halqy ata-babalarymyzdan salmaqty sóz aıtyp, salıhaly oı aıta bildi, odan taraǵan urpaq tekti bolsa, nege ata sózin túsinbeske? Ekiniń biri, egizdiń syńary aıtatyn «Abaıdyń tili qıyn, fılosofıasy tereń, sózi aýyr» degennen jaýyr bop bıttim. Sóz joq, Abaı astarlap paıymdaǵan, olaı demese, ol qandaı aqyn, qandaı oıshyl, qandaı kemeńger? Onyń tili qıyn bolatyny, basqa tilge aýdarylýynan dep bilem, biraq óz qazaǵym óz tilin aýyr dese, ony basqa eshkim qajet etpeıdi. Osylaı tili qıyn eken dep júre bersek, urpaq ulttyǵyn joǵaltady. Sol sebepti meniń jasaǵym keletin usynysym – Abaı sózderin jas jetkinshekterdiń keleshegine qajettiligin kórsetý, durys naqyldy kerek jerine jaratý. Ol úshin Abaıdyń ǵaqlıalyq qara  sózderine súıene otyryp, balalarǵa arnalǵan kópserıaly qysqa ýaqytty, biraq ónegeli, túsinikti etip múltfılm túsirý. Munyń ózindik «plústary» bar. Birinshiden, bul – qazaq otbasyndaǵy ata-ájeniń tárbıesinen kem emes, ekinshiden, ol kórkem sýretti bolǵandyqtan, jetkinshekterdi óziniń beıneligimen, keıipkerimen tartatyn bolady, úshinshiden, «sheteldikimen» emizdiktenip jalań jasandy rýh alǵansha, óz eliniń «Abaı bylaı degendi» aıta alatyn bir-bir ulany bop júrse, qandaı tamasha! Bunyń eń bir taǵylym alarlyq paıdasy –  uly dananyń, uly kemeńgerdiń sózin estip jetilgen urpaq sanaly, óz keleshegine, Otanyna, tiline, dinine beı-jaı qaramaıtyn azamat bolary sózsiz, sebebi ónegesi jaqsy eldiń óskeleń urpaǵy jerde qalmaıdy! 

Bizder, jastar qoǵamnyń belsendi ıntellıgentimiz, sondyqtan ózimizden keıingi ini-sińlilerimizdiń sanasyna durys baǵyt berýimiz kerek. Aǵa býyn ókili jetkize almaı jatqan tyń joldy, tyń ıdeıany biz aıtyp jaryqqa shyǵarýymyz kerek. Qurmetti aǵaıyn! Sizderden ótine suraımyn, meniń osy usynysyma ashyq oılaryńyzdy jazyp, qoldaý kórsetińizder. Jumyla istegen júk jeńil emes pe, bárimiz osy istiń bastamasyn qolǵa alyp, onyń keńshiligi bolmasa kemshiligi bolmaıtynyn joǵarydaǵy el aǵalaryna jetkizeıikshi. Kishkentaı qazaq balalaryna uly dana sózi arqyly úlgi-ónege kórsetip, adamgershilik jolyna úgitteıik! Sebebi, olar el kelesheginiń tutqasy. Kezinde Qunanbaı on jastaǵy Abaıdy el isine aldyrtýy tegin emes. Qalaı desek te búgin Elbasy bolǵanymen, el tizgini erteńgi kúni jastardyń qolynda! Kúndelikti bolyp jatqan oqıǵalarǵa zer salyp qarasaq, aldyńǵy býyn keıingi býynǵa min artady. Úlkenderdiń kishilerge aıtatyny: Jastar Abaıdy oqymaıdy deıdi. Iá, oqıtyndar qatary sırep bara jatyr. Sebebi, búgingi tańda aqparat qory mol. Jastardy qyzyqtyratyn da dúnıe kóp. Bul jerde osyndaı jaǵdaı oryn alǵan eken, aǵa býyn Abaıdy oqytýdy kúshtep emes, zaman talabyna saı úıretý kerek. Ol degenimiz Abaıdy ózgertý emes, (sebebi Abaı aıtqan «tolyq adamnyń» admgershilik qaǵıdasy ózgermek emes), Abaı sózi arqyly oqyrman oıyn ózgertý. Abaıdyń 45-qara sózin nysanaǵa alyp, ár sózine ómirden mysal retinde oqıǵa kórsetip kóp serıaly balalarǵa arnalǵan zamanaýı kórnekti fılm túsirýimiz kerek. Kók ekran arqyly jetetindikten qazirgi jetkinshekter tez qabyldaıdy dep bilem. Ári bul danyshpan sózin bilmeıdi degen minge qarsy toıtarys bolar edi.

                             Jaınagúl Tambaıqyzy
Rentabelnyı orta mektebiniń 
qazaq tili men ádebıeti muǵalimi
Chapaevka aýyly

---