InfoHub Logo

Búginde el jurtty dúrliktirgen atyshýly «Sınıı kıt» ne «Tıhıı Dom»  dep atalyp júrgen ınternet oıyny ata-anany da, mektep mekemesin de, muǵalimdi de biraz ábigerge saldy. Olaı bolatyny da oryndy. Másele – balalar men jasóspirimder arasynda týyndaǵanymen ózekti. Sýısıdke sanaly túrde jeteleıtin bul sumdyq, qaýipti psıhıkalyq oıynnyń BAQ-ta  taraǵany sol edi, mektep basshylyǵy qaýipsizdiktiń aldyn alý maqsatynda árbir oqýshydan jappaı saýalnama alyp,taǵy bir ıntrıga jasady. Oıyn týraly estimegender kerisinshe odan ary qyza túsip, ol oıynnyń qandaı tartymdylyǵy barlyǵyna eki ese qumarta túsken sıaqty. Tap bir sekta sıaqty ózine baýraıtyn oıynnyń qumaryna qanyqqysy kelgender de bolǵany anyq. Ár jamandyqtyń artynda bir jaqsylyq turady demekshi, «Sınıı kıttiń» syrly taıaǵy syndy: reseılik jelidegi toptyń basshysy Fılıpp Výdeıkın quryqtaldy dep isti jyly jaýyp qoıdyq. Statısıka boıynsha, bul oıynnyń qurbanyna aınalǵan Reseıdiń ár aımaǵynan 12-16 jas aralyǵyndaǵy jasóspirimderdiń ólimi tirkelken. Al Qazaqstanda «QR İİM málimetinshe, 2016 kámeletke tolmaǵan adamǵa qatysty jasalǵan is-áreketter boıynsha toǵyz qylmystyq is júrgizilgen, alaıda olardyń áleýmettik jeli arqyly jasalǵany rastalǵan joq» - degen málimdeme jasaldy. Sonda biz óz balalarymyzdy ólimge qıǵan kezden bastap, qozǵalýymyz kerek pe? «Jel soqpasa, shóptiń basy qımyldamaıdy» ǵoı, demek, qoǵamda oryn alyp otyrǵan bul faktor ár balaǵa qalaı bolsa da áser eteri anyq. Balalaryńyzdy qorǵańyzdar, ata-ana! Olardyń bolashaǵy – sizderdiń qoldaryńyzda!

Búgingi kúni bizdiń basymyzdan ótkerip jatqan HHİ-ǵasyr – jahandanýdyń qarqyndy beleń ala bastaǵan kezi bolyp sanalatyny bárimizge aıan.Bárimiz de esh elden qalys qalmaı, kóshtiń basyn baǵyndyrýǵa baǵyt ustaımyz. Sol sebepti de, damyǵan órkenıettiń órine órlep baramyz. İsher tamaǵymyz, kıer kıimimiz, qajet aqparatymyzdy tez ári qoljetimdi etýde eshqaıda barmaı-aq, úıde otyryp tapsyryp jasap, qalaǵanymyzdy alý búginde qıyndyq týǵyzbaıdy. Bul, árıne, obektıvti túrde, durys. Sebebi, jyldam ári yńǵaıly taýardy tutyný – qarapaıym qajettilik.  Damyǵan el qataryndaǵy Amerıkanyń qurama shtattarynda, Qytaıda, Eýropada ozyq tehnologıanyń eń tıimdi úlgileri qoldanysqa engen bul kúnde. «Adamzat úshin HHİ ǵasyr – jańa tehnologıalar ǵasyry bolmaq, al osy jańa tehnologıalardy júzege asyryp, ómirge engizý, ıgerý jáne jetildirý – búgingi jas urpaq, sizderdiń enshilerińiz...» (N. Á. Nazarbaev)

Internet – qajetińdi qanaǵattandyrýdyń tóte joly. Ómirimizdi bir sátte de ınternetsiz elestete almaımyz. Bala-shaǵa da, ata-ana da, apa-aǵa da, muǵalim de bul kúnde ınternettiń quly bop tur. Búginde  bizder mektep oqýshylaryn ınternetpen oqytatyn kúnge de jettik. Sebebi, qoǵamnyń suranysy sony talap etedi. Biraq, jańa tehnologıa degen osy eken dep, japa tarmaǵaı bas salýdyń qajeti joq. Kez kelgen dánniń qunarlysy da, ıakı qunsyzy da bolady. Biz órkenıetke shyǵamyz degen ınternettiń durys jaǵy da, teris áser eter jaǵy da baryna búgingi kúni oryn alyp otyrǵan jaılar kýá. Internet – áldekimge oıyna kelgenin  júzege asyratyn qarý, áldekimge bilim men ǵylymdy damytýdyń  basty quraly. Ókinishke oraı, onda paıdaly da, paıdasyz da aqparattar jetip artylady. Kerekti de kereksiz dúnıelerdi izdemeı-aq kóz aldyńa atyp shyǵady. Eń bastysy, kerek dúnıeler kóp izdenisti qajet etse, kereksiz dúnıeler barlyq jerlerde jyltyraq dúnıedeı ilinedi de turady, olarǵa aldanǵan bala batyrmany basyp qalsa bolǵany. Sanany ýlaıtyn da  - osy tus. 

Búgingi bizdiń óskeleń jas urpaqtyń alandaıtyny el qamy emes, olardyń  qazirgi bar oıy -  bir sáttik qumar oıyndary. Qoly bos degen balanyń búgingi ermegi – ınternettegi onlaın oıyndar. Olardyń  «tankileri» top jınap, bir-birimen telefon arqyly sóılesip jatqanyn kórseńiz, janyn ashıdy. Túni boıy kompúterge telmirip tań atyryp mektepke kelgen oqýshynyń synyptastarymen qyzý talqylaıtyny – sabaqtyń jaıy emes, kerisinshe, oıynnyń kezekti týrlary. «Ony nege óltirmediń, oǵan nege múmkindik berdiń, men ony qatyrdym, men ony janshydym, men ony aıamadym...» sansyz bir bitpeıtin «oıynshy-qylmyskerdiń» aýzynan tolastamaıtyn «óltirý operasıasy, qylmystar». Tipti, jan dúnıeń túrshigedi jańaǵy sózderdi estigende. Erteńgi eldiń bolashaǵy dep úmit kútetin bizdiń jas órkender, jas óskeleń urpaq, bir-birin bilimmen emes, «tankimen» atyp, túbine jetpek be? Eger búgingi bizdiń urpaǵymyz «tanki» oıynymen atysyp júrse, keshegi halyqtyń qamyn oılaǵan Álıhan, Maǵjan, Sultanmahmuttar qalaı týady? El úshin qyzmet etý uly armanyn   ınternettegi onlaın oıyn arqyly túsine me? Oıynnyń oıpatyna túsken balada kitap oqý oıynda qaıdan bolsyn?

Mektep jasyndaǵy oqýshylardyń kitap oqymaıtyny – búginde óte ýytty ótkir másele bop tur. Buǵan oqýshyny múlde kinalaýǵa bolmaıdy. Kináli birden-bir adam bolsa, ol – bılik. Urpaǵynyń bolashaǵyn oılaıtyn adam bolsa, ol o bastan talap arqyly tárbıeni ushtaý kerek. Talap degen – tártip. Árıne, bizdiń elimizde áli ınternettegi onlaın oıyndarǵa belgili zań, tosqaýyl joq, biraq qazirgi beleń alyp otyrǵan bul «qubyjyq» onlaın oıyndar bizdiń óskeleń jas urpaqty bilimmen emes, tek jek kórý, óltirý, qarýmen jaraqtandyryp jatyr. Nege biz osynyń bárin kóre tura eshnárse ózgertýge tyryspaımyz? Bizdiń balalarymyz kóz aldymyzda onlaın oıynnyń qýyrshaǵy, quly bop ketip bara jatyr ǵoı. Sizge báribir me, ata–ana? Nege balańyzdy qadaǵalamaısyz, janyńyz ashymaı ma, sizdiń  balańyz -  erteńgi eldiń keleshegin jasaıtyn bir óren ǵoı. Ataqty pedagog Ybyraı Altynsarınniń «Baqsha aǵashtary» áńgimesi esińizde me? Biz bul áńgimeni mekteptegi oqýshylarǵa oqytyp álekpiz, sonymyz teris-aý shamasy, eń birinshi ata-anaǵa oqytýymyz kerek. Sebebi, ár ata-ana bilý kerek: balanyń ósýprosesinde júrip jatqan kezeńinde kórip, estip, qoldanyp, ózi tikeleı qatynas, baılanys jasaǵan nársesi aldaǵy ómirine áser etpeı qoımaıdy. Demek, oǵan qandaı kútim jasasańyz, sondaı nátıje alasyz. Durys kóńil bólseńiz, «túzý, bıik aǵash» sekildi bop ósedi, al durys kóńil bólmeseńiz, «qısyq aǵash» keıpin keshedi. «Tártipsiz el bolmaıdy, tártipke bas ıgen el - qul bolmaıdy.» - deıdi batyr Baýyrjan Momyshuly. Tehnologıa sýyq qarý bolǵan zamanda sizdiń balańyzǵa temirdeı berik talap pen tártip kerek, onsyz balańyz qul.

P.S: Danyshpandarmen daýlasa almaımyz ǵoı, endeshe solardyń sózine qulaq túreıik: olar «bala  –  balshyq tárizdes, oǵan qandaı pishin berseń, sondaı bop qalyptasady» degen. Nege osy biz balalyq kezeń dep qaqsaı beremiz? Onyń ózindik sebebi bar. Muhammed paıǵambar (s.ǵ.s): «Jastyq  shaqta alǵan bilim –tasqa oıylǵan naqysh» dep tilip aıtady. Demek, balańyzdyń jastyq shaǵynda estip-kórgen bilimi jadynda máńgilik saqtalyp qalary sózsiz. Bul – ǵylym dáleldegen teorıa. Sebebi, jastyq shaqtaǵy  este saqtaý qabileti men qabyldaý qabiletiniń potensıaly egde jastan áldeqaıda joǵary. Sondyqtan, balalarymyzdyń osy bir ótpeli kezeńdegi ár qımylyna, kózqarasty nege, qaıdan  súıenip alǵanyn baqylaý – sizdiń mindetińiz. Balany tárbıelep, elge de, ózine de, ózgege de paıdaly ispen aınalysýyn qamtamasyz etý – sizdiń jaýapkershiligińizde!

Tambaı Jaınagúl

Rentabelnyı OM-niń muǵalimi

---