InfoHub Logo

Adam balasynyń tulǵa bolyp qalyptasyp, qalypty ómir súrýine birshama rýhanı qasıetter qajettiligi týyndaıdy.  Sol qasıetterdiń biri- tulǵanyń jeke bas jaýapkershiligi. Jalpy jaýapkershilik uǵymy, adamnyń jeke basyna júktelgen mindetterin sanaly túrde sezinip, oryndaý barysynda sıpattalatyn adamgershilik qasıetti bildiredi. Bul qasıet adamnyń rýhanı jetistikteri úshin asa mańyzdy bolyp tabylady. Al qazirgi zamanda, ásirese qazirgideı el basyna kún týǵan  pandemıa jaǵdaıynda jaýapkershilik adamnyń jeke ıgiliginen ózge aınalasyndaǵylardyń paıdasy úshin de mańyzdy bolyp otyr. Demek, jeke adam jaýapkershilgi qoǵam rettiligi úshin de mańyzydy ról atqarady.

Taqyryp týrasyndaǵy jaýapkershiliktiń saqtyq sharalarymen baılanysyn sıpattaýǵa qazirgi vırýs jaǵdaıy negiz bolyp otyr. Kúlli álemdi dúrliktirip, qalypty ómirdi ózgertken koronavırýs bizdiń elimizdiń mańaıyn san márte mańaılap, aqyry shaqyrýsyz qonaq bolyp kelip, halqymyzdyń qutyn qashyrdy.

Yzǵarly jeltoqsan aıynyń sońynda kórshiles Qytaı eliniń Hýbeı provınsıasyndaǵy Ýhan qalasynda belgisiz indet tarady degen aqparattar jarıa bola bastady. Ýaqyt óte kele, adamdy ólimge deıin aparatyn qaýipti tumaý túri degen de sybystar estı bastadyq. Elimizdiń buqaralyq aqparat quraldary kórshiles eldiń ahýalyn jarysa jazyp jatty. Dert bizdiń elimizge kelmegen soń, asa mán bermeı, ishteı Jaratýshyǵa saqtaı kór dep duǵa etip,  kórshiles kúnshyǵys eline aýrýdan jyldam qutylýlaryn tilep, tilektestik bildirip, ýaıymsyz qalypty tirshiligimizdi jalǵastyra berdik. Alaıda, jaǵdaı jaqsarýdyń ornyna kerisinshe dert jyldam tarala bastady. İndet Qytaı shekarasynan shyǵyp, álemge tarala bastady. Jaǵdaıdy baqylaýda ustap otyrǵan Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy 28 qańtarda vırýstyń taralý qaýpi óte joǵary ekenin moıyndap, arnaıy dabyl qaqty.

Álemde bolyp jatqan dert, bizdiń elimizdi aınalyp ótip ketpeıtinin bile tura, keıbir Otandastarymyz vırýstyń bar ekenine kúmán bildirip, ony saıasattyń kezekti jospary dep bildi. Osylaısha, senimsizdik tanytyp, dertti túrlishe joryp, dendetip alǵanymyz óz aldyna, dert elimizge kelip, aýyrǵandar sany artyp, kisi ólimi oryn alǵanda da vırýstan óz deńgeıinde qorǵana almadyq.   

Qys bitip, kóktem shyqty. Shýaqty kúnder bastalǵanymen naýryz aıy bizdiń elge asa qaıyrly bola qoıǵan joq. Naýryz aıynyń 16 shy juldyzynda elde resmı túrde tótenshe jaǵdaı engizildi. Úkimet karantın engizip, saqtyq sharalaryn jedeldete bastap jatqanda, buıryqty elemeı, kóshelerde erkin saýyq-saıran quryp, sebepsiz sabylyp júrgen jumyrbastylar tyıylmady. Karantın erejelerin buzyp, erekshe batyldyqqa ıe bolǵan adamdar birdi-ekili júrginshiler emes, buqaralyq aqparat kózderiniń dáıegine súıensek, kóshede sebepsiz sendelgenderden basqa, qalaǵa tyǵyla kirmek bolǵan nemese qaladan jasyryn joldar arqyly shyqpaq bolǵan, betperde kımegen, túrli jıylystar ótkizgen aqyly taıaz, jaýapkershiligi tómen myńdaǵan azamattar bolyp shyqty. Ákimshilik quqyqbuzýshylyqqa baılanysty aıyppuldar tólegen adamdar sany kún sanap ósti. Bul sıfralardy naqty aqparatqa aınaldyrý qazir de múmkin bolmaı otyr. Sebebi, jaýapkershiligi tómen otandastarymyz áli de zańbuzýshylyqtarǵa barýda.

Úırenshikti ádet boıynsha, dert alǵash dendeı bastaǵanda ýaqytynda naqty sharalarǵa kóshe almaǵan úkimetti aıyptasaq, úkimet basyndaǵylar bel sheship kirise bastaǵanda qarapaıym buqaranyń jaýapkershiligi óz dárejesin kórsete bastady. Osylaı, eki tarap jaýapkershilgi synǵa túsip jatqan shaqta, eldegi jaǵdaı úreılendire ýshyǵyp ketti. Saıyp kelgende, eldegi jáne qoǵamdaǵy bar jaǵdaı ár adamnyń jeke bas jaýapkershiligine kelip tireledi. Bul tujyrymnyń maǵynasyn aıshyqtaý úshin “Koronavırýspen kúreste qabyldanǵan sharalardyń tıimdiligi 70% azamattardyń sanasyna, jáne sanıtarlyq epıdemıalogıalyq talaptardyń saqtalýyna baılanysty” degen densaýlyq saqtaý mınıstri Alekseı Soıdyń málimdemesin alǵa tarta alamyz.

Sonymen qatar, mamandardyń aıtýynsha, qabyldap jatqan turaqtandyrý sharalarynyń tıimdiligi men medısınalyq kómek pen epıdemıologıalyq is-sharalardyń sapasyna tek 30% -ǵa ǵana baılanysty. Osylaısha, qalǵan 70%-y betperde rejımin saqtaý, onyń ishinde   30%-y gıgıenany saqtaý, sondaı-aq  40%-y áleýmettik qashyqtyq normalaryn saqtaý kiredi. Osy prosenttik kórsetkishterden nátıje shyǵarylsa, elimiz aty shýly indetti áldeqashan quryqtaǵan bolar edi. Alaıda, qoǵamdyq oryndarda betperdesiz aǵylýdyń áserinen úzdik nátıjege jetý múmkin bolmaı tur.

Vırýstan qorǵanýdyń mańyzdy joly-medısınalyq betperde taǵý. Betperdeni qaı kezde bolmasyn taǵý adamnyń óz erkinde. Dárigerlerdiń zertteýinshe, Ońtústik Koreıa men Japonıa elderinde, adamdar sál tumaýrata qalsa, betperde kıýdi ádetke aınaldyrǵan eken. Óz boıyndaǵy vırýsty ózgege juqtyrmas úshin daǵdylanǵan bul áreket kúnshyǵys elderinin jaýapkershilik dárejesin kórsetedi.

Qashanda jaqsydan úlgi alýdy nasıhattaıtyn halqymyz osy aqparatpen sýsyndap, jaýapkershilikti sezine ıgi bolar edi. Bir ókinishtisi, qarapaıym jurtshylyqtyń barlyǵy tegis betperde kıip, saqtaý sharalaryn saqtap júrgen joq. Buıryq qatty, jan tátti dep, úkimet betperde kıýdi     Qashanda jaqsydan úlgi alýdy nasıhattaıtyn halqymyz osy aqparatpen sýsyndap, jaýapkershilikti sezine ıgi bolar edi. Bir ókinishtisi, qarapaıym jurtshylyqtyń barlyǵy tegis betperde kıip, saqtaý sharalaryn saqtap júrgen joq. Buıryq qatty, jan tátti dep, úkimet betperde kıýdi mindettep buıryq ta shyǵardy. Alaıda, betperde kı dep eskertken tártip saqshylaryna narazylyq bildirgen azamattar tipten tańqaldyrady. Tótenshe jaǵdaı engizilgeli beri tártip saqshylarymen qaqtyǵysqan azamattar da tabyldy. Sondaǵy túıetinimiz, adamnyń densaýlyǵy ózinen buryn tártip saqshysyn alańdatatyn bolyp shyqty.

Betperde óz aldyna, “vırýstan Qudaı ózi saqtasyn!” degen urandy jeleý etip, jıyn toıdy jıiletken Otandastarymyzdyń áreketi tipten ashýyńdy týǵyzady. Qudaı saqtasyn degen jeleýge, saqtansań saqtaıdy degen tirkesti qosyp alsa qalaı bolar edi?!  “Qazaqtyń toıy’ degen aty dardaı statýsymyz búginde vırýstyń taralýyna tikeleı sebepker bolyp otyrǵan sorymyzǵa aınaldy.

\Qoryta tujyrymdasaq, tótenshe jaǵdaı rejımderine kónbeı, ashyq jáne jasyryn túrde zańbuzýshylyqtarǵa jol bergen azamattardyń jaýapkershiligi joqtyǵy, sananyń tómendigimen úılesim quryp, adamı qasıettiń toqyraýyna alyp kelip otyr. Toı, saýyq –saıran ómirdiń erekshe este qalar tamasha sátteri ekeni aqıqat, sol sekildi karantın rejımi men shekteýlerdiń de máńgilik emestigin umytpaýymyz qajet. Ózimizdiń jáne ózgeniń densaýlyǵyna jaýapkershilikpen qarap, indetke sanıtarlyq talaptarmen qatar rýhanı qasıettermen de qasqaıa qarsy turýymyz qajet.

Qashanda jaqsydan úlgi alýdy nasıhattaıtyn halqymyz osy aqparatpen sýsyndap, jaýapkershilikti sezine ıgi bolar edi. Bir ókinishtisi, qarapaıym jurtshylyqtyń barlyǵy tegis betperde kıip, saqtaý sharalaryn saqtap júrgen joq. Buıryq qatty, jan tátti dep, úkimet betperde kıýdi mindettep buıryq ta shyǵardy. Alaıda, betperde kı dep eskertken tártip saqshylaryna narazylyq bildirgen azamattar tipten tańqaldyrady. Tótenshe jaǵdaı engizilgeli beri tártip saqshylarymen qaqtyǵysqan azamattar da tabyldy. Sondaǵy túıetinimiz, adamnyń densaýlyǵy ózinen buryn tártip saqshysyn alańdatatyn bolyp shyqty.

Betperde óz aldyna, “vırýstan Qudaı ózi saqtasyn!” degen urandy jeleý etip, jıyn toıdy jıiletken Otandastarymyzdyń áreketi tipten ashýyńdy týǵyzady. Qudaı saqtasyn degen jeleýge, saqtansań saqtaıdy degen tirkesti qosyp alsa qalaı bolar edi?!  “Qazaqtyń toıy’ degen aty dardaı statýsymyz búginde vırýstyń taralýyna tikeleı sebepker bolyp otyrǵan sorymyzǵa aınaldy.

Qoryta tujyrymdasaq, tótenshe jaǵdaı rejımderine kónbeı, ashyq jáne jasyryn túrde zańbuzýshylyqtarǵa jol bergen azamattardyń jaýapkershiligi joqtyǵy, sananyń tómendigimen úılesim quryp, adamı qasıettiń toqyraýyna alyp kelip otyr. Toı, saýyq–saıran ómirdiń erekshe este qalar tamasha sátteri ekeni aqıqat, sol sekildi karantın rejımi men shekteýlerdiń de máńgilik emestigin umytpaýymyz qajet. Ózimizdiń jáne ózgeniń densaýlyǵyna jaýapkershilikpen qarap, indetke sanıtarlyq talaptarmen qatar rýhanı qasıettermen de qasqaıa qarsy turýymyz qajet.

Abylaı han atyndaǵy Qazaq Halyqaralyq Qatynastar jáne Álem Tilder ýnıversıteti FMMK jýrnalısıka 2 kýrs stýdenti Dýısahan Alýa Kanatkyzy

---