Qazaq AKSR-ne 100 jyl
2020 jyl Uly oıshyl-aqyn Abaıdyń 175-jyldyǵy, Altyn Ordanyń 750-jyldyǵy, Ata Zańymyzdyń 25-jyldyǵyna qosa basqa da mańyzdy oqıǵaǵa toly bolmaq. Bul oraıda Qazaq Respýblıkasynyń qurylýyna 100 jyl tolýy - alǵash avtonomıa túrinde dúnıege kelip, aqyr aıaǵynda búgin álemge Qazaqstan Respýblıkasy degen ataýmen tanylǵan táýelsiz memleketke aınalǵan orny bólek mereıtoı.
1920 jyldyń qazan aıyn deıin Qazaqstan aýmaǵyndaǵy keńestik organdardy basqarý jónindegi barlyq bılik Qazrevkom- Qyrǵyz (Qazaq) ólkesin basqarý jónindegi revolúsıalyq komıtettiiń qolynda boldy. Onyń bıligi revolúsıalyq sıpatta , Qazaqstan Keńesteriniń sezi shaqyrylǵanyna deıin júrdi. Orynbor qalasynda 1920 jyly qazannyń 4-nen 12 deıin ótken Keńesterdiń 1-sezi Qyrǵyz (Qazaq) AKSR-niń qurylǵanyn jarıalaıdy. Úkimetti Halyq komısarlar Keńesi men Halyq komısarıattary qurdy. Sonymen birge olardyń basshylaryn taǵaıyndady. Sóıtip 1920 jyldyń qazanynda qazaq keńestik memlekettiginiń qurylǵandyǵyn resmı jarıalady.
Qazaq AKSR-nyń quramyna: Pavlodar, Semeı, Óskemen, Zaısan jáne Qarqaraly ýezeri bar Semeı oblysy; Atbasar, Aqmola, Kókshetaý, Petropavl ýezeri bar Aqmola oblysy; Qostanaı, Aqtóbe, Yrǵyz jáne Torǵaı ýezeri bar Torǵaı oblysy; Oral, İlshibin, Temir men Gýrev ýezeri bar Oral oblysy; Zakaspıı oblysynyń Mańqystaý ýezi; sol oblystyń Krasnovodsk ýeziniń 4-shi jáne 5-shi Adaı bolystary; Astrahan gýbernıasynan: Sınemorsk bolysy, Bókeı ordasy jáne 1-shi, 2-shi Prımore okrýterine japsarlas jatqan bolystar endi. Terıtorıalyq máselelerdi sheshýde ártúrli pikirler aıtyldy. Pikirsaıys barysynda qazaq halqynyń tarıhyn jaqsy bilgen uly tulǵalarymyz – Álıhan Bókeıhanov, Ahmet Baıtursynov, Álımhan Ermekov jáne t.b. resmı kujattarǵa súıene otyryp, qazaqtyń jerin jınap bergenin esimizden shyǵarmaǵan jón. Olar Reseı ımperıasynyń kezinde otarshyldyq maqsatpen qazaqtyń jeri túrli ákimshilik bólikterge bólinip, dástúrli sharýashylyǵy men rý-taıpalyq qarym-qatynastyń eskerilmegeni, sonyń saldarynan, birtutas qazaq jeriniń birneshe respýblıkalardyń quramynda ekenin dáleldep bergen.
Qazrevkomnyń tuńǵysh tóraǵasy bolǵan S.Pestkovskııdiń Qazaq AKSR-niń qurylǵanyna 10 jyl tolýyna oraı «Sovetskaıa step» gazetinde jarıalanǵan arnaıy maqalasynda qazaq tóraǵanyń taǵaıyndalýyna qazaqtardyń qarsy bolǵanyn aıtady. 1915 jyldan RK(b)P múshesi bolyp tabylatyn Á.Jangeldınniń Qazrevkomǵa tóraǵa bolyp saılaný múmkindigi keshegi alashordashyl A.Baıtursynovqa qaraǵanda joǵary edi. Á.Jangeldın óz esteliginde kandıdatýrasynyń tóraǵalyqqa usynylǵanyn aıtady. Biraq, delegasıa ókilderi I.Stalınge S.Pestkovskııdi tóraǵa etip taǵaıyndaý týraly ótinish jasady. Nege qazaqty taǵaıyndamasqa degen I.Stalınniń suraǵyna qazaqtardyń arasynda ártúrli toptardyń kúresiniń ýshyǵyp turǵanyn aıtyp, «neıtraldy» adamnyń tóraǵa bolǵany durys degen jaýap aıtylady. Osyndaı faktilerdiń barlyǵy – qazaq zıalylarynyń biraýyzdan memlekettik bılikti alyp ketýge daıyn emestigin, olardyń ulttyq múdde jolynda birige almaǵanyn kórsetse kerek.
Mine sondyqtan da 2020 jyl – Qazaq Respýblıkasyna 100 jyl tolatyn tarıhı da saıası mańyzy zor mereıtoı jyly. Biz, Alash urpaqtary, búgingi elimizdiń negizin qalaýǵa búkil sanaly ǵumyryn sarp etken ata-babalarymyzdyń erligi men tarıhı qyzmetin laıyqty baǵalap, olardyń arýaqtaryna taǵzym etýge mindettimiz.
Ý.M.Djoldybaeva Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-niń Qazaqstan tarıhy kafedrasynyń dosenti
N.M.Tasteev Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-niń Geografıa jáne tabıǵatty paıdalaný fakúltetiniń 1-kýrs stýdenti
You Might Also Like
-
Ol jaqta bári keremet dep estıtinbiz. Uzyn qulaq boıynsha jumaq tórindeı elesteıtin. Biraq eshkim ol jerge baryp kelgen emes. Bar syrǵa tek qana syrttaı qanyqbyz. Sondyqtan bolar, bizderdiń ol jerge ...
-
Jeltoqsan aıynyń jetinshi juldyzynda «Jyl volonteri» Halyqaralyq konferensıasy ótti. Onda volonter jylynyń qorytyndysy shyǵaryldy. Konferensıa eki bólim boıynsha júzege asyryldy.
