InfoHub Logo

Jýrnalıs, jazýshy, Qaraǵandy qalasynyń qurmetti azamaty Jaıyq Kágenuly Bekturov 1912 jyly 10 maýsymda Aqmola ýeziniń Monshaqty bolysynda (qazirgi Astana oblysy, Alekseev aýdany, “Úrpi” aýyly) týǵan. 1928 jyly QASSR-niń Halyq aǵartý komısarıatynyń muǵalimder kýrsyn bitirgen soń, Atbasar qalasynda muǵalim bolǵan. Ol 1934 jyly Qazaq komýnıstik ýnıversıtetin, al 1955 jyly Qazaqtyń memlekettik ýnıversıtetin bitirgen.

J. Bekturov 1932-1937 jyldary komsomol qyzmetinde bolǵan, 1937-1939 jyldary respýblıkalyq “Lenınshil jas” jastar gazeti redaktorynyń orynbasary, “Sosıalısik Qazaqstan” gazetiniń bólim meńgerýshisiniń orynbasary mindetterin atqarǵan.

1939-1940 jyldary Jambyl oblystyq gazetiniń jaýapty redaktory, al soǵys bastalǵanda dıvızıalyq gazetiniń redaktory bolǵan.

1942 jyly mamyr aıynda J. Bekturov qamaýǵa alynyp, KSRO NKVD-siniń aıryqsha keńesiniń sheshimimen RFSR Qylmysty ister kodeksiniń 58-shi babymen syrttaı on jylǵa kesilip, Soltústik Oralǵa jer aýdaryldy. Jabylǵan jala tek qana 1955 jyly QazSSR Joǵarǵy sotynyń Prezıdıýmynyń sheshimimen kúshin joıyp, al 1989 jyly túbegeıli aqtaldy. Jaıyq Kágenuly eleýinshi jyldary pedagogıkalyq qyzmette boldy. 1958 jyldan bastap 1989 jylǵy qyrkúıekke deıin ol Qazaqstan Jazýshylar odaǵy basqarmasynyń Qaraǵandy oblysaralyq bóliminiń jaýapty hatshysy boldy.

KSRO Jazýshylar odaǵynyń, Qazaqstan Jazýshylar odaǵy basqarmasynyń múshesi, KSRO jáne Qazaqstan Jýrnalıser odaǵynyń múshesi, Búkilodaqtyq geografıalyq qoǵamynyń múshesi, partıa men eńbek ardageri J.K. Beqturovtyń qoǵamdyq jáne ádebı ómirdegi eńbegi oǵan ataq-abyroı ákelip, jurtshylyqtyń qurmetine bóledi.  Pýblısıs J.K. Bekturov óziniń aýqymdy da beıneli sózderimen Ortalyq Qazaqstannyń kóptegen faktileri men tarıhı oqıǵalaryn kópshiliktiń jadynda qaldyrdy.

Ol respýblıkanyń ádebı ortasynda kenshiler ólkesiniń qalyptasýy men damýynyń, onyń ortalyǵy — Qaraǵandynyń shejiresin jazýshy retinde belgili.

J.K. Bekturov óziniń shyǵarmashylyq jáne uıymdastyrýshylyq talanty arqyly oblys pen respýblıkanyń mádenı ómirine úlken úles qosty. Ol Qaraǵandy jáne Qaraǵandy oblysynyń ensıklopedıasyn jasaýshylardyń biri boldy.

Onyń kóp jylǵy ári tynymsyz eńbegi kóptegen úkimet nagradalarymen marapattalǵan. 1977 jyly “Jol joralǵysy” degen kitaby shyqty. Bul jınaqqa qalamgerdiń Y. Altynsarın, Sh. Ýalıhanov, G. Potanın, qobyzshy-jyrshy N. Atabekov jaıly tarıhı-kórkem ocherkteri engizilgen. Halyq aýyz ádebıetiniń úlgilerin qajymaı jınap, bastyrýdaǵy eńbegi óz aldyna bir sala. J. Bekturov Abaı Qunanbaev, Sáken Seıfýllın, Beıimbet Maılın, Sattar Erýbaev, Ábdildá Tájibaev, Taıyr Jarokov, Ǵabıden Mustafın, Zeıin Aqyshev jáne ózge de qazaq aqyn-jazýshylary jaıynda kóptegen syn maqalalar jazǵan. Jazýshy basqa ulttar ádebıetiniń ozyq úlgilerin qazaq oqyrmandaryna tanytýda kóp jumys tyndyrdy. J. Bekturovtyń órnekti tilimen qazaqshalanǵan G. Serebrákova, Petefı, Defo, Gashek, L. Panteleevtiń shyǵarmalaryn oqyrmandar jyly qabyldaǵan. Oblystyq “Ortalyq Qazaqstan” gazetiniń betinde jazýshy Azıa, Afrıka elderi qalamgerleriniń birneshe áńgimelerin aýdaryp bastyrǵan. Keıingi jyldary, ıaǵnı 1991 jyly “Ótkel” óleńder jınaǵy, al 1997 jyly “Qazaqstan” baspasynan “Tańba” atty kitaby jaryq kórdi. Bul kitap elimizdiń shejiresine qara tańba bolyp basylǵan otyzynshy-qyrqynshy jyldardaǵy saıası qýǵyn-súrginniń alapat ashy shyndyǵy jaıynda, sol náýbettiń qurbany bolǵan tuǵyrly tulǵalar, talaıly taǵdyrlar jaıynda baıan etetin týyndy. Munyń jaryq kórýiniń arasy 40 jyldaı ýaqyt sozylǵan eken…

Sol qyrǵynnyń ózi de kýási bolǵan, kezinde jazyqsyz tanylǵan kesirinen japa shegip, jalyndy jastyq jyldaryn aıdaýda, azap lagerlerinde ótkizgen ardager jazýshynyń atalmysh romany avtory ispettes qıly qıametterdi bastan keshirip baryp, keıinde ǵana oqyrmandarǵa jol tapqan. Jalpy bul shyǵarma azap lagerindegi ómirdi qazaq ádebıetinde beınelegen tuńǵysh eńbek. Sol jyly medısına ǵylymynyń doktory, profesor M. Álıaqparovtyń “Jaıyq mingen qaıyq” kitaby Qaraǵandy qalasynyń “Qazaqstan” baspasynan shyqqan. M. Álıaqparovtyń bul kitaby J. Bekturovtyń tar jol, taıǵaq keshýlerge toly ómir ótkilderine arnalǵan. Avtor men kitap keıipkeri arasyndaǵy syrly suhbatta zulmat jyldardyń zobalańy, qazaq halqynyń basyna qoldan jasalǵan náýbet zardaby búkpesiz baıandalady. Sonymen qatar kitapqa jasy sol kezde seksen beske kelse de qalamy qolynan túspegen J. Bekturovtyń stalındik zulmatty ashyq áshekereleıtin birqatar poemalary men óleńderi engizilgen.

1998 jyly 26 naýryzda seksen alty jasqa qaraǵan shaǵynda jýrnalıs, jazýshy, Qaraǵandy qalasynyń qurmetti azamaty J.K. Bekturov ómirden ótti.

---