InfoHub Logo

Uzyn boıly qara kempir esikten sóıleı kirdi.

— Bu qudaıdyń kúnine ne bop ketti, munsha qaqap. Baǵanaǵy bala áli joq, saý bolsa bolar edi, jasaǵan-aı...

— Apyrmaı, maly aman bolsa eshteńe emes, — dep pesh túbinde úsh jasar nemeresi Aqsyndarmen «Baldyrǵannyń» sýretin kórip otyrǵan aqsary óńdi Balǵabaı qart ornynan bir qozǵalyp qoıdy.

— Seniń aýzyńa maldan basqa eshteńe túspes, «balanyń ózi aman bolǵaı» deýge tiliń kúrmelip otyr ma?

— Oı, tentek kempirim-aı, qaıdaǵy qudaıdyń zaryn aıtpaı otyrsańshy. «Úıdegi kisi qan ishedi, túzdegi kisi maı ishedi» dep, adasyp ketedi, attan qulap qalady deıtin on jasar bala emes qoı.

Sham jaǵyp jatqan Áýes atasy men enesiniń ózara úırenshikti ázil-qaljyńyna uıań ǵana kúlimsirep qoıdy. Kelgen ázirde «bir nársege renjisip qalyp jatyr ma» dep ishteı qysylatyn. Shynynda, shaly men kempiriniń bir-birimen ázildesip otyratynyn Áýestiń osy úıden birinshi kórýi edi.

— Qoı, kempirge zar kirdi, bul endi báribir tynysh otyrǵyzbaıdy, — dep Balekeń tór aldyndaǵy senseń tonyn kıip, belin býyna bastady. — Óriske qaraı shyǵaıyn.

— Sorly shirkin, adasyp ketip júrme, qarańǵy túsip ketti. Anaý qulaqshynyńdy seltıtpeı, baýyn baılasaıshy.

Esik aldynda ertteýli turǵan tory tóbeldiń at dorbasyn alyp, aıylyn qaıta tartty. Buǵan ilese úıden shqqan kempiri eki qolyn qýsyryp, esik aldynda qarap tur edi.

— Bosqa jaýramaı, úıge barsańshy.

Osyny aıtyp atyna qonǵan qart shopan tory tóbeldiń basyn «Shashtyǵa» qaraı bura berdi. İńir qarańǵylyǵy qoıýlana túsken edi.

— Shal-áı, toqtashy! — dep Maýyt shesheı sońynan júgire basyp edi, biraq ol estimedi. Súgir búgin myltyǵyn da almaı ketipti. Saqtyqta qorlyq joq óziń ala ketseńshi dep aıtqysy kelip edi, eteginen jel gýlep, ári júrgizbedi. Úlken qara tonynyń jaǵasyn kóterip, túlki qulaqshynyn basa kıgen Balǵabaı qart shaǵyn tory tóbeldiń ústinde alyptaı kúdireıip, qıystaı berdi.

* * *

Shyǵystan soqqan yzǵyryq keshke qaraı tipti kúsheıip ketti. Kúnniń ashyqtyǵy bolmasa, qara sýyq bet qaratar emes. Lyp etken qar bolsa, alaı-túleı aq boran soǵyp keter edi.

Baǵana tús áletinde kún raıy biraz synaıyn degesin, otardy «Tórt qudyqtyń» saıyna ıirip tastady da, Súgir qudyq basyna kelip, motordy qosty. Qatyp qalǵan motordy qyzdyra almaı, biraz áýrelendi. Ot jibersem be dep oılady. Kenet onyń oıyna ferma meńgerýshisi Zákárıanyń ótken jylǵy áńgimesi tústi. «Jańa jol» kolhozynda bir jas shopan osyndaı qatyp qalǵan motordy maı quıyp qyzdyrynam dep ózi órtenip ketýge shaq qalypty. Sondaıdan saq bolyńdar dep Zákeń eskertken bolatyn.

Ol endi ústindegi qalyń paltosyn sheship, jeńildenip kiristi. Yzǵyryq jel mandaıyn qaryp bara jatqan soń, qara qulaqshynynyń kúnqaǵaryn túsirip jiberdi. Qara penjeginiń ishinen kıgen qyzyl svıteriniń jaǵasyn kóterip, sharfpen moınyn orap aldy. Aqsary ashań júzin sýyq qaryǵan suńǵaq boıly osy bir jigitti tosyn kórgen adam jasy jıyrma bósten jańa asqan dep tipti oılamas edi. Ázer bolsa, 20-21-lerde bolar dep joramaldar edi.

— Óı-dóıt degen-aı, modnyı jigittiń motor jibere almaı jatqan jerin qara!

Attan túsip jatqan Qorabaı eken. Ózi uzyn boıly jigit onyń ústine malynǵan qara ton kıgesin tipti dáý sıaqty bop kórinip ketti.

— Óı, eńgezerdeı bul kim desem, sen be ediń! — dep Súgir qurbysynyń qolyn aldy. Ekeýi mektepte birge oqyǵan, bir aýylda — osy Sazdyda ósken. Shopan taıaǵyn da bir jyly ustady. Ekeýlep júrip áreń degende motordy jiberdi de, attaryna qonysty.

— Sen otaryńdy ákele ber, men senen keıin sýaraıyn, — dep Qorabaı bólek ketti.

Sýǵa qunyǵa bas qoıyp japyrlaǵan qoılar endi búrseńdeı bastady. Kúngeı betke qaıyrmalap tastady da, Súgir qudyq basyndaǵy Qorabaıǵa qaıtyp keldi.

— Búrsúgúni aýdandyq sovettiń sesıasy kórinedi, Áýeske shaqyrý qaǵaz berip ketken baǵana Bazar, — dep Qorabaı ishki tós qaltasynan bir japyraq qaǵaz usynady. — Áıeliń bastyq bolǵasyn úıge túneýi de sıreksıdi ǵoı.

— Bastyq bolar kelinshekke qolyń bir jetpeı qoıǵasyn súıdeýiń durys, — dep aq tisterin kórsetip yrsıa kúlgen-di Súgir.

Jel kúsheıgen saıyn qoılar bir-birine tyǵylyp yqtaı tústi. Ysqyryna soqqan yzǵyryqqa qarsy betteıtin emes. Qarataýdyń jar qabaqty saıyna túsirgende Súgir ózi de, otary da biraz tynystap qaldy. Jel bettegi eni bir shaqyrymǵa jýyq bıik jarly taý silemi kádimgideı yqtasyn eken. Kúreń bestiniń aýyzdyǵyn alyp, aıaǵyn keńdeý tusady da, ózi dóńbekteı qoı tasqa otyra ketti. Baǵana úıden shyǵarda, Áýes kúndegi ádetinshe erdiń aldyńǵy qasyna qońyr dorba baılaǵan-dy. Súgir onyń aýzyn sheshpesten keshke bir oralady. Tastan túsip, bir jambastaı qısaıdy da, dorbanyń aýzyn sheshti. Jylqynyń súr qazysyn nanmen qosa qarbytyp asady da, shylymyn tutatty. Taý ańǵarynda sezilmegenmen, jel burynǵysynan da kúsheıe túsken tárizdi: aınala munartyp, onsyz da teri súıregendeı kýań dalanyń shańy aspanǵa kóterilip jatyr. «Kún qulaqtanyp tur, erteń taǵy sýyq bolady-aý, — dep oılady Súgir atyna qaraı aıańdap. — Aýylǵa qaraı qozǵalý kerek endi».

Ári salqyndyq, ári mańdaıdan soqqan qatty jelden qoılar mımyrttap, aıaqtaryn baspaı qoıdy. Ásheıinde áýdem jer kórinetin «Shashtynyń» saıyna eki saǵatta áreń qulady. Bul kezde tóńirekti qoıý qarańǵylyq basqan edi. Jel jaqtan tezek tútininiń ısi ańqıdy: úı onsha qashyq emes-ti. Otardyń sol jaq artyn ala kele jatqan Súgir atynyń basyn yqqa buryp, qolǵabyn sheship, sýyqtan isingen bet-aýzyn ýqalaı berip edi, ekinshi jaqtaǵy qoılar mańyrasyp, qapelimde ý-shý boldy da qaldy. «Áttegene-aı, myltyǵymdy umytyp ketken ekem ǵoı», — dep kúbirledi de, kúreń bestini qatty tebinip qalyp, tez shaba jónelgen ol. Bar daýysqa salyp aıqaılap, qoı shetine kelgende, “Shashty» bıiginiń qubyla jaq etegine qaraı eki bóri lyp etip zyta jóneldi. Dúrkireı úrikken qoılar bir-birine tyǵylyp, saıdyń shyǵa berisinde umar-jumar. Mańyraǵan qoı shýylynan qulaǵyń tunady. Qaısysynyń jaraly, qaısysynyń saý ekenin uǵyp bolar emes. Anadaı jerde jalǵyz qoıdyń álsiz mańyraǵanyn qulaǵy shalǵan jigit dereý atynyń basyn sol jaqqa burdy. Qońyr toqtynyń quıryǵyn júlyp ketipti. Atyna qaıta otyrǵan Súgir álgiler ekinshi jaqtan taǵy tıiser degen oımen shabyspen otardy aınalyp dybystap shyqty. Baǵanaǵy tońazyǵan denesi pysynap, mańdaıy tership ketkendeı boldy. Ózi qatty alqynýly. Endi ilgeri aıdaıyn dese, úrkip qalǵan otar aıaǵyn baspaıdy. Yzy-shý bolǵan kúıi bir-birine tyǵyla túsedi. Qarańǵyda qujynaǵan qoıdyń arqasy shymyrlap jatqan sý beti tárizdi.

Bar qoldan keleri álsin-álsin aıqaılaı beredi. Súgir mal sońyna túskeli osymen ekinshi ret otaryna qasqyr shaýyp tur. Burnaǵy jyly qolyndaǵy bir otar qoıdy etke tapsyrý úshin túý Gýrevke aıdaǵan. Sonda jolaı otarǵa osyndaı túnde qasqyr shaýyp qyryp kete jazdaǵany bar. Onda mundaı jalǵyz emes, dyńdaı úsh jigit ári myltyqtary bar — aman alyp qalǵan-dy. Sonda eki aı degende áreń oralǵan balasyn kórgende Maýyt ájeıdiń jylap kóriskeni bar.

— Ózińmen qoımaı, jalǵyz balany da qoı sońyna túsirip qoıǵan sensiń, maldan aıyrylsań óletindeı, — dep. Balekeńniń de sybaǵasyn berip, biraz sybap alǵan.

— Ana qyzdarymdy oqytsam jaraıdy. Er bala áke jolyn qýsa qor bolmaıdy. Mektebin bitirdi. Mal baqsa,bireýdiń bosaǵasynda emes, kolhoz maly — óz maly emespe! — dep Balǵabaı qart ta qyńyr minezine basyp, desbermeı qoıǵan.

Qart aqyry degenine jetti: Aqbilegi sovhoz ortalyǵyndaǵy aýrýhanada feldsher. Oqta-tekte malshylardy aralaýǵa shyqqanda kelip ketedi. Onyń astyndaǵy mashınasyn kórip súısingen ákesi kishkene nemerelerine: «Sender de táteńdeı doǵdyr bolasyńdar, aman bolsa», — dep rahattana kúlimsireıdi. Kenjesi Aqjazyq bola, oblys ortalyǵynda medısına ýchılıshesinde oqyp júr.

«...Ne de bolsa, tań atqansha osy jerge aıaldaıyn», — dep oılady Súgir otardy shyr aınalyp júrip. Aıdasa bólinip-bólinip toz-toz bop keter túri bar. Jeti júz elý qoıdyń nesheýi joq ekenin de bilip bolar emes. Birazdan keıin qoılar da, ózi de tynshıyn dedi. Jeldiń sýylynan basqa dybys bilinbeıdi. Álsin-álsin tartyp, janyndaǵy «Qaıratty» da taýsýǵa aınaldy. «Qudaı atqyr Qorabaı estise ǵoı maǵan tań atqyzbaıdy. Ilıch sovhozynyń jas shopany, ozat shopan dep bórkińdi aspanǵa laqtyrady, sen bolsań bir otar qoıǵa ıe bola almaı júrisiń mynaý! Áı, saǵan bergen vympeldi maǵan-aq berseıshi deıdi ol erteń-aq».

— Áıt, áıt! — degen ún Súgirdiń qulaǵyna talyqsyp jetkendeı boldy. «Tegi kókem bolar ma, meni izdep shyqqan» — dep oılaǵan ol qaı baǵyttan shyqqanyn aıyra almaı biraz tyń tyńdady. Jelge bir qyryn, arqa betten estiletin tárizdi. Tamaǵy qarlyqqanyna qaramaı, bul da qońyr daýysymen barynsha aıqaıǵa basty. Daýys birte-birte jaqyndap keledi.

— Súgirmisiń, áı? It-qustan amanbysyń?

— Aman emespin, kóke, qyryp ketýge shaq qaldy...

***

— Alda qaraǵym-aı, óńiń ózgerip ketipti ǵoı tipti. Jylynshy otqa, sýyq ótip ketti-aý...

— Apa, kıinip sen de shyǵa turmasań, kókem men Áýeske mursha bermes, — dep úıge asyǵa kirgen Súgir syrt kıimin sheshe bastady. — Qoıdy túgendemesek.. Men de qazir shyǵam.

Fonardi biteý qoranyń bosaǵasyna ilip qoıyp, tórteýlep júrip sanaýǵa kiristi. Qońyr toqtydan ózgesi túgel bop shyqty.

— Myna kún erteń de ashylmaıdy, — dedi Balǵabaı qart qoranyń aýzyn bekitip úıge qaraı aıańdaǵanda.

Meńireý túnniń tynyshtyǵyn tentek jel ǵana buzyp, alaıaqtana asyr salyp júr. Alaqandaı bult ta kórinbeı-di. Aınala kókjıek tutas munarytyp, ásheıindegi kógildir aspan ashylmaǵan jaýlyqtaı, bozamyqtanyp ketipti. Juldyzdar da sırek. Jel soǵyp tur.

1968

---